Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1887, Blaðsíða 61

tilefni til þess. Gosið endaði 12 mínútum fyrir hádegi, og mynd-
aðist þá himinhá bylgja, er valt með drunum miklum yfir landið
og varð 57,000 manns að bana; lik alda sást sama dag kl. 1,30
mín. við ströndina á Ceylon. Hafi sú alda verið afleiðing af
fyrri öldunni, hefur lireifingin færzt yfir 400 mílna svæði á 1 klukku-
tíma, 42mínútum, eða farið með 1753 feta hraða á sekúndu, og
sama varð niðurstaðan, þegar mældur var út hraði samskonar öldu,
sem barst til Mauritius kl. 2,15 min.; hefur hraðinn þannig verið
töluvert meiri en hraði hljóðsins, sem talinn er í loptinu 1059
fet á sekúndu. Mesti dynkurinn þennan gosdag kom af stað öldu-
gangi í gufuhvolfinu, og varð hans vart yfir alla jörðina. Með
nákvæmum reikningum hefur það sjezt, að loptaldan hefur farið
með 1000 kilometra hraða á klukkutíma, eða um 886 fet á sek-
úndu. Bptir þessu hefur loptaldan farið kring um jörðina á 36
klukkutímum, og umbrotin liafa þannig komið af stað öldugangi,
sem hefur farið 3 eða 4 sinnum kring um jörðina. í 5—6 daga
á eptir stóð loptþyngdarmælirinn óvanalega lágt.
Hraði sá, sem kemst á loptöldurnar við eldgos er þó vanalega
minni en sá, sem kemst á þær við jarðskjálpta, að minnsta kosti
má ráða það af mælingum; þó má ekki leggja allt of mikinn
trúnað á mælingar þessar sökum þess, að þeim ber eigi allt af
saman; veldur því bæði ýms ónákvæmni við athuganirnar og
ólíkt leiðsluafi ýmissa steintegunda. Eptir reikningum að dæma
hefur jarðskjálptinn í Lissabon 1755 farið 1650 fet á sekúndu,
jarðskjálptinn í Vesturálfu 1811 2180 fet, sá við Rínfljótið
1846 1376 fet, og sá í Míðþýzkalandi 1872 2284 fet; en til
þess að skilja betur mismun talnanna má geta þess, að það er
sannað með tilraunum, að hljóðið berst gegn um granit 1661 fet
á sekúndu, gegn um syenit 1660 fet, gegn um votan sand að
eins 965 fet.
þessi þekking vor á hraða hljóðöldunnar gjörir oss það unnt,
að komast nálægt því með reikningum, hversu langt eldingin er
burt, með því að gæta að þeim tíma, sem líður milli elding-
arinnar og næstu þrumu, og er ekki annað en margfalda sekúndu-
fjöldann milli eldingarinnar og skrugguhljóðsins með 1059.
Eins og hreifingar þær, sem verða í vatni við eldsumbrot
eru töluvert harðari en þær hreifingar, sem verða í gufuhvolfinu
af sömu áhrifum, þannig er hraði hljóðaldnanna í vatni meiri en
hraði þeirra í loptinu. Hljóðið í loptinu berst, eins og áður er
drepið á, 1059 fet á sekúndu, en á sama tíma berst það yfir
4500 feta langt svæði í vatni, og enn meiri er hraðinn í málmum,
þannig í sinki 1027 fet, í kopar 11,740 fet, og í stáli 13,272 fet
á sekúndu.
Á sama hátt og loptið, flóðöldurnar og sjávarstraumarnir
halda hvíldarlaust á fram hreifingu sinni, og blanda saman öllum
þeim efnum, sem sjórinn tekur við úr ánum, þannm fer blóðið
hringferð sína í líkama vorum, þangað til miðdepill blóðrásar-
innar, hjartað, hættir starfsemi sinni; enmeðanþað starfar, þenst
það út og dregst saman 4000 sinnum á klukkutíma, og rekur
blóðið með 30,000 punda krapti gegn um æðarnar. Á hverjum 5
(57)