Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1899, Blaðsíða 48

þeim og mótbárum, er komið bafa fram á móti henni; að-
eins má geta þess, aft eigi aðeins mótstöðumenn hans, held-
nr og Jieir, sem að mörgu leyti eru fylgismenn hans, hafa
tekið fram, að ósamkvæmni sé i Jivi að telja guðdóminn,
liinn algilda grundvöll liinnar þekkjanlegu tilveru, með öllu
óþekkjanlegan og viðurkenna Jjó, að það sé hanu, er hirt-
ist í þeim lögum, er lýsa sér hæði í náttúrnnni og samvizk-
unni, en á þvi hyggist hinn alvörumikli siðalærdómur hans.
Hann Jiykist einnig þekkja meir en hann telur unt að
þekkja, er hann Jjykist Jjekkja hið óþekkjanlega að svo
miklu leyti, að hann viti, að það sje óþekkjanlegt og geti
ekki opinberað sig.
Jafnframt því sem Speneer hélt fram útgáfu hinsmikla
rits sins, ritaði hann og margar sérstakar ritgjörðir um
heimspekileg efni, og fyrir þvi var kenning hans í heild
sinni orðin kunn tngum ára áður en aðalriti hans var
lokið. Ein ritgjörð hans er »Um uppeldi«, er Jjýdd hefir
verið á islenzku.
Herbert Speneer hefir aldrei kvongast og jafnan lifað
sparlegu, kyrlátu lifi; átti hann um miðpart æfinnar við
heldur þröngan kost að húa, Jjar eð hann eigi var neinn
efnamaður og hafði enga fasta atvinnu, og Jiað Jjví fremur,
sem hann varð sjálfur að kosta útgáfu liinna helztu rita
sinna, en framan af seldust Jjau eigi svo, að hann hefði
neinar tekjur af þeim 1
Enginn maður, sem nú er uppi, hefir á næstliðnum
mannsaldri haft jafnmikil áhrif á hugsunarhátt manna og
skoðanir viðsvegar um hinn mentaða heim, eins og Herbert
Speneer hefir haft bæði beinlínis og óbeinlínis; að visu eru
margar skoðanir hans eigi á gildum rökura hygðar, enda
fer fylgismönnum hans fækkandi siðustu árin, en samt sem
áður hefir hann bent á svo mörg merkileg atriði og gefið
tilefni til svo mikilvægra rannsókna, að hans mun jafnan
verða með virðingu minst i menningarsögu mannkj-nsins.
1) Fyrsta útgáfan á Sálarfræði hans var 750 eintök;
töluvert af því gaf hann, en hitt var eigi útselt fyr en ept-
ir meir en 12 ár.
(40)