Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.2004, Síða 20

i
20 LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 2004
Helgarblaö DV
Vísindamenn hafa fundið á eyjunni Flores í Indónesíu nýtt mannkyn sem kollvarpar öllum hugmyndum
um uppruna og þróun mannsins. Þar bjó dvergvaxið fólk sem náð hafði háþróaðri tæknimenningu en
tilheyrði ekki kyni homo sapiens.
Hún var þrítug, einn metri á hæð
og át fíla. Kannski líka risarottur
þegar fflar gáfu sig ekki. Hún var loð-
in, með heila á stærð við apa en hún
var samt enginn api. Hún var mað-
ur. Tfl marks um það bjó hún til
dæmis til listileg steinaldarverkfæri
sem hún notaði til að auðvelda sér
h'fið.
Hún var ekki „viti borin“. Það er
að segja: hún var ekki HOMO SAPI-
ENS. Hún var áður óþekkt mannteg-
und og bjó á eyjunni Flores í
Suðaustur-Asíu.
Hún var uppi fyrir um það bil 18
þúsund árum. Það er örskot á seig-
fljótandi mælikvarða þróunarinnar.
Þá var nútímamaðurinn SAPIENS
þegar farinn að breiðast hratt út um
heiminn, kominn frá Afrflcu gegnum
Evrópu. Og alla leið til Flores þar
sem hann hitti fyrir þessa dverg-
vöxnu frænku sína. Þegar bein
hennar fundust í fyrra trúðu menn
lengi vel ekki sínum eigin augum;
hún gat varla verið raunveruleiki,
þessi kona. Enn I dag vilja sumir
helst trúa því að bein hennar sem
fundust í helli í Flores séu einhvers
konar gabb eða fölsun. Því beina-
fundurinn umbyltir öllum kenning-
um um uppruna mannsins. Engan
grunaði að fyrir svo skömmum tíma
hefði verið uppi önnur manntegund
en SAPIENS, hvað þá svo dvergvaxin
manntegund.
En hún er svo sannarlega ekkert
gabb, sú stutta. „Litla frúin frá
Flores“ eins og hún hefur verið köll-
uð, þótt vísindalegt heiti hafi henni
líka verið gefið og allt hennar fólk
kaliist nú homo floresiens.
Héldu fyrst að um börn væri
að ræða
Það var í fyrra að fornleifafræð-
ingar að störfiim á Flores rákust á
beinahrúgu sem þeim fannst for-
vitnileg. Innan um áhöld frá steinöld
og leifar af beinagrindum veiðidýra
voru býsna heilleg mannabein og
þar á meðal ein heil beinagrind. Það
skrýtna var hversu lítil beinin voru
og fornleifafræðingarnir héldu í
fyrstu að um börn hefði verið að
ræða. En þegar beinin höfðu verið
rannsökuð í þaula lá fyrir sú niður-
staða að heila beinagrindin væri af
fullorðinni konu um þrítugt sem
hefði verið alheilbrigð; alls ekki um
dverg að ræða. En þó var hún aðeins
einn metri á hæð. önnur bein á
svæðinu sýndu ffarn á það sama,
þama hafði búið örsmátt fólk,
aðeins á stærð við fyrstu forfeður
mannkynsins sem bjuggu í Afrflcu og
voru skyldari öpum en mönnum.
Engir apamenn
En þetta vom þó engir apamenn.
Verkfæri á staðnum vom afar full-
komin og ummerki bentu til þess að
litla fólkið á Flores hefði veitt ffla sér
til matar. Þótt vissulega hafi verið
um dvergffla að ræða, þá kallaði það
eigi að síður á mikla samvinnu og
samhæfingu kraftanna sem engir
apamenn vom færir um.
Fyrir nú utan að frumstæðir
apamenn komust aldrei alla leið frá
Afrflcu til indónesísku eyjanna.
Neanderdalsmennirnir löngu
útdauðir
Með tímanum rann sannleikur-
inn upp fyrir vísindamönnum. Þeir
höfðu fundið alveg nýja mannteg-
und og það tegund sem braut að
flestu leyti gersamlega í bága við
viðteknar hugmyndir um þróun
mannkynsins. Því Flores-mennirnir
virtust hafa þróast frá annarri grein
ffummanna heldur en við sem telj-
um okkur til homo sapiens - hins
„viti boma manns". Þeir höfðu þró-
að tæknimenningu sem bersýnflega
var mjög á svipaða lund og steinald-
armenn af kyni sapiens höfðu gert
og þeir höfðu verið samtíma homo
sapiens á lörðinni.
Bein „litlu frúarinnar" sjálfrar
benda til þess að hún hafi verið á
dögum fyrir um 18.000 árum, en
elstu beinin á Flores virðast benda
til þess að lida fólkið hafi verið kom-
ið þangað fyrir um 900 þúsund
ámm. Þau yngstu gefa til kynna að
það hafi haldið velli þangað til fyrir
aðeins 12-14.000 árum. Að minnsta
kosti. Þá vom til dæmis Neander-
dals-mennirnir löngu útdauðir. Og
þá vom nútímamenn af kyni okkar
lflca komnir til Flores og því hafa
tvær gerólflcar manntegundir hafst
við samtímis um langa hríð.
Smæð Flores-fólksins er þó ef til
vill það merkilegasta við það. Ekki
hafði hvarflað að neinum að lífverur
með svo lítinn heila gætu verið jafii
háþróaðar og raun ber vitni.
Smátt getur verið betra en
stórt
Talið er að smæðin sé afleiðing
þróunar og Flóres-konan sé, eins og
áður var drepið á, í reynd komin af
homo erectus sem var mun stærri,
ósköp svipaður okkur bæði að hæð
og heilastærð.
Þótt menn líti kannski í fljótu
bragði svo á að þróun hljóti alltaf að
stefna í átt til aukinnar stærðar (þar
sem stór lífvera er svona yfirleitt
ömggari um h'fið en lítil) þá þekkjast
dæmi um hið gagnstæða. Ef dýra-
tegund einangrast á ákveðnu svæði
þar sem h'fsgæði eru takmörkuð þá
getur farið svo að litía dýrið eigi betri
möguleika á að komast af en það
stóra. Einfaldlega af því það þarf
minna sér til viðurværis.
Möltu-fílar urðu dvergvaxnir
á aðeins 5.000 árum
Frægt dæmi um smækkun þekk-
ist til dæmis frá eyjunni Möltu.
Meðan landbrú var frá Aftflcu til
Möltu settust þar að fflar í fyrndinni
en eftir að eyjan slitnaði úr tengslum
við annað land var vistkerfi hennar
of smátt til að hinir þurftafreku og
stórvöxnu fflar gætu lifað þar til
lengdar. Útrýming blasti við þeim.
Þá fóm Möltu-fflarnir hins vegar
óvænta leið, ef svo má komast að
orði um þróunina sem vitaskuld er
blind og ekki meðvituð. Minnstu
fflarnir lifðu lengst og fjölguðu sér
örast og þannig smækkaði fflakynið
á Möltu smátt og smátt þangað til
þar var komið ffam á sjónarsviðið
sérstakt kyn dvergffla sem vom ekki
öllu stærri en stórvaxnir hundar.
„Smátt og smátt" er reyndar ekki
alveg rétt orðalag því vísindamönn-
um ber saman um að þetta hafi
reyndar gerst mjög hratt - á mæli-
kvarða þróunarinnar. Sumir halda
því meira að segja ffarn að Möltu-
fflarnir hafi þróast frá venjulegri
fflastærð niður í dvergfílana á aðeins
5.000 árum - sem er beinh'nis ofsa-
hraði en sýnir hversu hröð þróunin
getur verið, þótt oftast taki hún sér
mun lengri tíma til að aðlaga og
breyta dýrategundum.
Svipuð þróun og á Möltu átti sér
lflca stað á Kýpur þar sem einnig
urðu til á skömmum tíma bæði
dvergfflar og dvergflóðhestar.
Eldgos kann að hafa ráðið
niðurlögum þeirra
Og reyndar þarf ekki að leita
langt til að finna hliðstæður við
smækkun Flores-mannsins því
einmitt þar á eyjunni hafði sem sagt
þróast enn eitt dvergfflakynið. Það
var reyndar ekki komið af þeim
fílum sem við þekkjum nú á dögum
heldur af fflategundinni stegódon
sem nú er alls staðar útdauð. Og útlit
er fyrir að dvergmaðurinn á Flores
hafi veitt þessa dverg-stegódona sér
til matar. Þótt litíir hafi verið, þá
voru þeir samt heilt tonn að þyngd
Framhaldá
^ næstu opnu J