Dagblaðið Vísir - DV - 12.11.2005, Blaðsíða 33

DV Helgarblað
LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 2005 33
Guðbjörg, sem er fædd árið
1948, er langyngst þriggja
systkina og man fyrst eftir
köstum móður sinnar þeg-
ar hún var fimm eða sex ára. Fjöl-
skyldan bjó þá í Múlakampi við erf-
iðar aðstæður. Faðir Guðbjargar og
eldri bróðir hennar voru drykkfelldir
og kom illa saman og móðir hennar
var fársjúk.
„Hún var maníó-depressíf," segir
Gubjörg, sem skynjaði alltaf hvenær
kast var í uppsiglingu. „Þegar
mamma var að veikjast fylltist ég
kvíða og miklu óöryggi. Hún varð ör
og reið út í allt og alla, ekki síst
pabba, talaði út í eitt og vakti um
nætur. Hún átti það til að ráða sig
sem kaupakonu í einhveija vist úti á
landi og tók mig þá með sér. Einu
sinni var hún flutt til baka með
sjúkraflugi þegar kastið náði há-
marki. Mér er sérstaklega minnis-
stætt eitt skipti þegar ég þurfti að
vera eftir og komst ekki heim yfir jól
og áramót vegna veðurs. Ég var mik-
ið pabbabarn og saknaði hans sár-
lega og þeirra beggja," segir Guð-
björg sem finnst eftir á að barna-
verndarnefnd hefði átt að grípa inn í
aðstæður hennar með alit öðrum
hætti en gert var.
Lokuð inni á Silungapolli
„Það kom nokkrum sinnum fyrir
að barnaverndarnefnd tók mig af
heimilinu. Einu sinni var mamma
að vinna við uppvask á Hótel Borg
og var með mig með sér. Hún var
fárveik og það var kallað á fulltrúa
bamaverndarnefndar og hann fór
með mig upp að Silungapolli. Það er
einhver hræðilegasta reynsla sem ég
hef upplifað. Ég man að farið var
með okkur mömmu í verslun í Lækj-
argötunni þar sem vom keypt á mig
nærföt og svo var farið upp á Sil-
ungapoll. Ég gleymi heldur aldrei
andliti mömmu í afturrúðunni þeg-
ar ég hljóp hágrátandi á eftir leigu-
bílnum þegar hann ók í burtu. Ég var
svo lokuð inni í herbergi með þrem-
ur yngri bömum og átti að passa að
þau pissuðu ekki undir. Ég var þarna
í nokkrar vikur og mætti engri hlýju
eða skilningi. Ég var viðkvæm og lít-
il í mér en það talaði enginn við mig
eða sinnti mér sérstaklega. Þegar
óskalög sjúklinga vom í útvarpinu
grét ég hástöfum og saknaði
mömmu."
Öðm sinni var Guðbjörg tekin af
heimilinu og vistuð á heimavist í
Laugamesskóla. „Mamma var þá í
þunglyndi og lá bara í rúminu og grét
og grét. Ég hafði stanslausar áhyggjur
af henni og þegar yfirsetukonan á
heimavistinni lagði sig eftir hádegið
hljóp ég í einum spretti heim tii að
huga að mömmu og svo aftur tii baka
áður en konan vaknaði."
Guðbjörg segir alltaf hafa verið
litið niður á sig í skólanum og það að
búa í kampi við ömurlegar heimilis-
aðstæður hafi sett sitt mark sitt á
hana. „Manni var strítt og kallaður
ónöfnum en ég hugsa samt til
kampsins með hlýju núna. Þar bjó
mikið af góðu fólki, en margt af því
var mikið veikt. Við bjuggum bæði í
Múlakampi og Pólunum svokölluðu
og þeir sem bjuggu betur litu niður á
íbúana í þessum hverfum. Pabbi má
þó eiga að þótt hann væri að drekka
var hann passasamur með mig. Ein-
hverju sinni kom kona frá barna-
verndamefnd til okkar í braggann og
þá var pabbi að strauja af mér. Hann
sagði konunni að hún gæti skoðað
eins og hana lysti, ég væri hrein yst
sem innst. Og ég var það."
„Mamma var þá í
þunglyndi og lá bara í
rúminu og grét og
grét og ég hafði
stanslausar áhyggjur
afhenni."
Hætti í skóla 12 ára
Þegar Guðbjörg fermdist var
mamma hennar á sjúkrahúsi og
pabbi hennar sat við drykkju nóttina
fyrir ferminguna. „Pabbi vaknaði
samt fyrir allar aldir á fermingardag-
inn, skrúbbaði, skúraði og hélt smá
veislu. Ég man að það var beðið fyr-
ir mömmu f kirkjunni og svo komu
nokkrir í kaffi á eftir. Það er stundum
talað um ferminguna sem staðfest-
ingu á því að böm séu komin í full-
orðinna manna tölu, en ég var löngu
orðin fullorðin."
Sumarið eftir ferminguna gafst
Guðbjörg upp og fór á vertíð til
Keflavíkur. „Ég hafði flosnað upp úr
skóla í 12 ára bekk, var lesblind og
gekk alltaf illa í skólanum. Ég var
með sífelldar áhyggjur af ástandinu
heima og var meira eins og foreldri
foreldra minna en barnið þeirra."
Enginn gerði athugasemdir við
að Guðbjörg hætti í skóla á skóla-
skyldualdri og á vertíðinni í Keflavík
þegar hún var 14 ára kynntist hún
manninum sínum tilvonandi og var
komin í sambúð 15 ára gömul. Hún
eignaðist sitt fyrsta barn sautján ára
en hún og eiginmaður hennar eign-
uðust þrjú börn saman. Guðbjörg er
nú í námi sem gengur mjög vel og er
með níu og tíu í öllum prófum.
En hvað hefði hún viljað sjá ger-
ast þegar hún var barnung að axla
ábyrgð sem ekkert barn ætti að
þurfa að axla?
Ekki að rífa börn frá heimili
sínu um miðja nótt
Guðbjörg hugsar sig um og segist
vilja undirstrika að hún sé sátt við
sína fortíð og stolt af því hver hún er.
„Ég skammast mín ekki íyrir að vera
úr braggahverfi og alin upp með
veiku fólki. Ég vildi ekki hafa átt aðra
foreldra. Ég held bara að fólk hafi
ekki gert sér fyllilega grein fyrir því
hversu alvarlega veik mamma var og
pabbi gerði svo sem það sem hann
gat. Auðvitað hefði ég þurft aðstoð til
að takast á við aðstæðumar. Það á
ekkert bam að þurfa að bera ábyrgð á
fullorðnu fólki.
Ég hef sjálf unnið með böm, var
dagmamma í 25 ár og var með börn
ffá alls konar heimilum. Ég tel mig
hafa haft mikið að gefa þessum litlu
sálum. Það sem ég hefði sjálf þurft
sem bam var hlýja og skilningur og
það reyndi ég að gefa börnunum sem
vom hjá mér. Mér fannst alltaf
hræðilegt að vera tekin af heimilinu
þegar ég var lítil og fá engar skýring-
ar. Þegar ég var með böm í vistun
sem bjuggu við erfiðar aðstæður vildi
ég frekar fara inn á heimili bamsins
og leyfa því að vakna í sínu eðlilega
umhverfi og fara svo með það heim
til mín. Börnum finnst hræðilegt að
vera rifin upp um miðjar nætur og
fjarlægð frá heimilum sínum. Faglært
fólk þarf að grípa inn í svona aðstæð-
ur en hafa samt í huga að hversu
erfitt sem ástandið er elskar barnið
foreldra sína og vill helst vera hjá
þeim. í sumum tilfellum þarf kannski
bara umsjónarmann til að líta til með
fjölskyldunni. Það kom aldrei neitt
faglært fólk að mínum málum en
vissulega varð fólk á vegi mínum sem
sýndi mér hlýju og umhyggju og það
var ómetanlegt."
Verður að huga vel að litlum
sálum
Guðbjörg segir fordómana gegn
geðsjúkdómum vissulega hafa
minnkað en miklu meira þurfi til.
Hún er líka persónulega viðkvæm
fyrir óheppilegri málnotkun eins og
þegar fólk segir „hún er svo klikkuð"
eða þegar fólk skammar böm sín og
segir „hættu að haga þér eins og
bijálæðingur". „Þessi orð særa mig,"
segir Guðbjörg. „Ég veit hversu mikil
kvölin er þar sem virkilega er brjálæði
og klikkun á ferð og fólk ætti að nota
svona orð varlega. Ég hef samt lært
mikið af minni reynslu og held að
mér hafi verið gefinn mikinn styrkur í
vöggugjöf. Það að ég skyldi ekki fara
út í óreglu af einhveiju tagi er eigin-
lega kraftaverk. Ef ég hefði átt kost á
að læra hefði ég viljað verða félags-
fræðingur og nú er ég sest á skóla-
bekk og líkar vel," segir Guðbjörg.
„Þjóðfélagið er afar fordómafullt í
garð geðsjúkdóma og hafa ber í huga
að geðsjúkdómar, alkóhólismi og fá-
tækt haldast oft í hendur. Þar þjást
bömin mest og bara það að útrýma
fordómum væri skref í rétta átt. Það
verður að huga vel að litlum sálum
sem búa við slíkar aðstæður."
Allir jafnir fyrir guði
Móðir Guðbjargar átti erfiða elli
en hún lést árið 1986. „Hún var meira
og minna inni á spítölum, pabbi lést
fimm ámm á undan henni og eftir
það átti mamma ekkert heimili. Hún
var alla sína ævi inn og út á Klepps-
spítalanum og geðdeildum og síð-
ustu árin bjó hún á geðdeild í Hátúni.
Ég er samt ánægð með þá þjónustu
sem hún fékk á þeim stöðum sem
hún dvaldi, þar var alltaf yndislegt
fólk sem gerði sitt besta. Ég tók hana
svo heim eins oft og ég gat. Allra síð-
ustu mánuðina dvaldi hún á Hrafn-
istu og leið mjög vel þar. Ég hefði vilj-
að koma henni þangað miklu fyrr.
Foreldrar mínir lifðu alla tíð við bág-
ar heimilisaðstæður og það var sann-
arlega ekki til að bæta ástandið. Þau
kröfðust samt aldrei neins fyrir sig og
áttu sér enga málsvara svo húsnæðið
sem þau bjuggu í var oft ekki mönn-
um bjóðandi. Þetta hefur allt áhrif."
Guðbjörg segist áfram ætla að
helga krafta sína því að hjálpa öðrum
og sjálfstraust hennar styrkist með
hverjum deginum, ekki síst vegna
velgengni hennar í skólanum þar
sem hún vinnur nýja sigra í hverri
viku.
„Börnin mín segja stundum að ég
hafi engan tíma fyrir sjálfa mig en
það er einmitt ekki rétt. Ég þroskast
og nærist á að gefa öðrum af sjálfri
mér. Ef ég get glatt einhvern og hjálp-
að þá er ég hamingjusöm. Ég er að
sanna fyrir sjálffi mér með náminu
að ég er ekki heimsk en ég hef alltaf
haft jafn mikið að gefa og þeir sem
eru langskólagengnir. Minnimáttar-
kenndin sem ég hafði vegna stuttrar
skólagöngu er horfin og svo má ekki
gleyma að ég hef mikla reynslu úr
lífsins skóla sem er besti skólinn.
Þaðan útskrifast maður aldrei. Ég
vona að samfélagið sé að breytast til
batnaðar og að við fömm að huga að
þeim sem em bágstaddir og lifa við
' erfiðar aðstæður og geta kannski ekki
barist fyrir sig sjálfir. Ég ætla að
minnsta kosti að leggja mitt á þær
vogarskálar. Við emm hér til að
þroskast og hjálpa hvert öðm og við
erum öll jöfn fyrir guði."
r edda@dv.is
t)
Framhaldá
næstu opnu
i
Félagsmálaráðuneytið tilkynnti nýlega um einn
og hálfan milljarð sem verður varið til málefna
geðsjúkra á næstu fimm árum.
Fólk sem er nýútskrifað af geðdeildum eða hefur
einangrað sig heima vegna veikindanna þarf að-
stoð til að ná áttum á ný
í Skipholti 29 í Reykjavík er staríræktur
Klúbburinn Geysir, en þangað geta þeir leitað
sem em að ná sér eftir geðsjúkdóma. „Fyrsti
klúbburinn var opnaður í Nevv York árið 1948,
en Klúbburinn Geysir hef- p—
ur verið starfandi í sex ár á t|B
l’slandi," segir Guðbjörg jý- mKéWy
Guðmundsdóttir, starfs-
maður Geysis. „400 klúbb- L ^
ar af þessu tagi eru starf-
ræktir víða um heim, eða í IWfliÍB
30 löndum, og hafa reynst I
mjög vel. Allir sem hafa átt HÉr. ^
við geðræn vandamál að
stríða og eru að fóta sig tit H
í lífið aftur eru velkomnir í
Geysi. Það getur verið erfitt fyrir fólk sem hefur
verið inni á geðdeildum eða jafnvel einangiast
heima vegna sjúkdómsins að takast á við lífið að
nýju, en hér byggist staifið á að efla hæfileika
einstaklinganna og virkja það sem fólk hefur.
Fólk getur verið hér frá níu til fjögur á dag-
inn og unnið í einhverri af þremur deildum
klúbbsins. Við erum með skrifstofudeild þar
sem eru unnin almenn skrifstofustörf, gefin út
fréttablöð, haldnar kynningar og tekið á móti
fólki svo eittbvað sé nefnt, og svo eldhúsdeild,
en þeir sem vinna þar sjá um að elda mát í
hverju hádegi, við vorum til dæmis að taka
Árni Magnússon félagsmálaráðherra Fólk á stofnunum sem
gæti búið heima
„í könnuninni kom í Ijós að á annað
hundrað manns hafa þörf fyrir og ber að fá
tækifæri til annars konar búsetu en þeir
njóta nú. Þeirra á meðal er fólk sem hefur
Íum árabil dvalið á geðheil-
brigðisstofnunum en gæti búið
sér heimili úti í samfélaginu
með viðhlítandi stuðningi, í
sambýlum eða þjónustuíbúð-
um. Einnig er um að ræða fólk
sem býr hjá foreldrum eða ætt-
ingjum og fólk sem býr við aðr-
ar aðstæður sem mætti bæta til
muna. Þetta er sá hópur sem
milljarðurinn góði og raunar
hálfum betur mun koma til
góða á næstu fimm árum."
Árni sagðist geta fullvissað félagsmenn
um að í félagsmálaráðuneytinu rfkti mikill
metnaður í þessum efnum. „Félagsmála-
ráðuneytið hefur undanfarið ár unnið að
endurskoðun á stefnu í málefnum fatlaðra.
Geðfatlað fólk er að sjálfsögðu hluti þess
hóps. Ný stefna í málaflokknum, sem kynnt
verður á komandi vikum, mun hafa sín
áhrif á það verkefni sem ég hef hér rætt
slátur í morgun og höldum hæfilega fast í
þjóðlegu hefðirnar, erum til dæmis með
þorrablót og jólahlaðborð. Svo erum við með
viöhaldsdeild en þeir sem vinna þar sjá um
viðhald á húsnæði klúbbsins."
Hjá Geysi er fólk aðstoðað með
I að komast í vinnu á almennum
markaöi og fær undirbúning fyrir
Jstarfsviðtöl og hjálp með umsókn-
ir. „Þá erum við með samninga viö
vinnuveitendur þar sem við bjóð-
Æm? um upp á það sem við köllum RTR
eða ráðning til reynslu. Þetta eru
hlutastörf í 6-9 mánuöi. Kliibbur-
1 inn ráðstafar þessum störfum til
» félaga. Klúbburinn hefur yfir fimm
störfum áð ráða hjá fjórum fyrír-
tækjum sem eru félagsmálaráðuneytið, Hag-
kaup, íslandsbanki og hjá velferðarsviði
Reykjavíkur. Þessi fyrirtæki telja það samfé-
lagslegan ávinning að sjá hluta af velgengni
sinni skila sér út í samfélagið."
Allir eru velkomnir í Klúbbinn Geysi, en
Guðbjörg segir æskilegt að fólk komi fýrst í
kynningu þar sem starísemin og hugmynda-
fræðin er kynnt. Klúbburinn Geysir er sjálfs-
eignarstofnun en er á fjárlögum frá Alþingi og
nýtur styrkja frá einstaklingum, fyrirtækjum
og sveitarfélögum.
var viðstaddur stofnun aðstandendahóps
Geðhjálpar í byrjun nóvember og gladdi
fundarmenn með tilkynningu um rausn-
arlega fján'eitingu til málaflokksins. Árni
sagði tneðal annars að ákveðin tímamót
hafi veriö mörkuð fyr- m--
ir skömmu nieð þeirri W
ákvörðun ríkisstjórn- K Æ
arinnar að \ erja hluta j fjj
af söluandvirði Sím- KjP
ans til frekari upp- jCL^A,
byggingar þjónustu H
við fólk með geð- ■SSJ®
raskanir.
„Forystumenn
hagsmunasamtaka |
geðfatlaðra - og ein- —JJiaH
staklingar, einkum úr hópi aðstandenda,
hafa í samtölum við mig sannfært mig um
að átaks sé þörf í málefnum þeirra sem
búa við langvarandi geðraskanir. Því lét ég
í góðri samvinnu við heilbrigðisráðuneyt-
ið gera ítarlega könnun á þjónustuþörfum
geðfatlaðra, fólks með alvarlegar og
langvarandi geðraskanir, sem fór fram á
öndverðu þessu ári, náði til tæplega 500
manns og leiddi í ljós ýmislegt sem betur
má fara," sagði Árni.