Dagblaðið Vísir - DV - 12.11.2005, Blaðsíða 34

Ætlaöi alltaf að verða
nvtur þioðfélagsliegn
„Ég bað ítrekað um samtalsmeð-
ferð eða einhverja lausn, en lyf virt-
ust vera eina lausnin þama," segir
Kristín. „Mest var ég á ráfi á gangin-
um eða í setustofunni að lesa gömul
tímarit. Samt leið mér skár þarna
inni en úti, þetta er verndað um-
hverfi og lífið úti í samfélaginu var
orðið mér algjörlega um megn."
Kristín hefur ekki alltaf verið veik.
Hún hefur í gegnum árin unnið eins
og berserkur og alið upp tvö börn.
Hún er glaðvær með ómótstæðilegt
glimt í augunum þegar þunglyndið
hefur hana ekki í heljargreip sinni.
Þegar hins vegar þunglyndið tekur
yfir slokknar neistinn og hún missir
alla von. í örvæntingu hefúr Kristín
setið ein um nætur og skorið sjáifa
sig til blóðs. Þá er andlegi sársauk-
inn svo óbærilegur að líkamlegur
sársauki er skárri. Hún sýnir mér ör
á handleggjunum, brosir og hristir
höfuðið. Henni líður nefnilega bæri-
lega núna, hefur lokið Janusar-
prógrammi sem er í boði fyrir þá
sem em að ná sér eftir langvarandi
sjúkdóma og er þar að auki nýkomin
frá Hveragerði þar sem hún náði
þokkalegri líkamlegri heilsu. Hún
hefur samt misst þrjátíu kíló á tæp-
um tveimur ámm.
Hún segist ekki vera neitt eins-
dæmi. Margar konur á hennar aldri
hafi gefist upp eftir áralangt ströggl,
konur sem ná aldrei endum saman,
em alltaf á vonarvöl og missa að lok-
um alla sjálfsvirðingu.
Konurnar sem enginn
talar um
„Það er aldrei talað um þessar
konur," segir Kristín. „Þær lifa bein-
línis undir fátæktarmörkum og em
jaðarhópur í samfélaginu. Margar
hafa misst stjórn á fjármálunum sfn-
um á einhverjum tímapunkti. Þegar
launin duga aídrei til, ekki einu sinni
til að lifa af, hvað þá borga skuldir,
endar það með því að fólk gefst upp.
Sumar fara að drekka, það er mjög
algengt að konur á miðjum aldri sitji
einar heima hjá sér og drekki sig í
gegnum daginn, orðið sama um allt
og alla og finnst þær hvort sem er
einskis virði. Ég hef aldrei verið mik-
ið fyrir áfengi, en ég gat bara ekki
meir og lagðist í rúmið. Ég fór ekki
fram úr svo vikum skipti, talaði ekki
við neinn, gerði ekki neitt, vildi ekki
neitt og gat ekki neitt."
Þegar Kristín veiktist svona illa
fyrir fjórum ámm var í það í kjölfar
áfalls sem hún varð fyrir. Þá var hún
í ágætri vinnu en hafði strítt við
þunglyndi lengi. Hún hafði samt
mætt í vinnu eftir bestu getu. „Það
er oft eitthvað eitt sem verður til að
mælirinn fyllist. í mínu tilfelli var
það dóttir mín sem gerði alvarlega
tilraun til sjálfsvígs og það varð
dropinn sem út úr flóði. Ég fékk
taugaáfall og náði mér ekki upp aft-
ur. Ekki einu sinni þegar dóttir mín
vann sig með glæsibrag út úr sínum
vandamálum."
„Rífðu þig upp á rassgatinu"
Kristín segist hafa mætt nokkmm
skilningi hjá fyrirtækinu sem hún
vann hjá til að byrja með. Þegar á
leið misstu vinnuveitendur þolin-
mæðina.
„Ég hafði verið á geðdeild og var
svo send á Reykjalund þar sem ég
átti að ljúka ákveðnu prógrammi.
Einmitt á þeim tíma rann út sá tími
sem ég gat verið sjúkraskrifuð hjá
fyrirtækinu. Ég lét vita um þetta en
náði ekki í starfsmannastjóra. Ég lét
hins vegar liggja fyrir honum mörg
skilaboð. Þegar ég loksins náði á
hann sagði hann mér að hjá þessu
fyrirtæki væri engin vinna fyrir mig
lengur. Þama missti ég algjörlega
móðinn aftur því það hafði alltaf
verið örlítið ljós í myrkrinu að ég
hefði vinnu að hverfa að þegar ég
næði bata."
Kristín segist á veikindatímabil-
inu hafa fengið margar hvatningar
frá vinum og fjölskyldu sem undir-
striki hversu lítill skilningur sé á
þunglyndi sem sjúkdómi.
„Farðu út að ganga, það er svo
hressandi, taktu þig saman í andlit-
inu og reyndu að finna þér einhver
áhugamál, þú hressist ef þú ferð í
sund og svo framvegis em setningar
sem maður heyrir alltaf. Fólk vill vel,
en svo missir það þolinmæðina og
finnst maður algjör aumingi. Verst
er að manni finnst það líka sjálfum.
Af hverju get ég ekki tekist á við lífið
eins og annað fólk? spyr maður sjálf-
an sig og skilur ekkert í eigin van-
mætti. Ég lagði aldrei upp með að
gefast upp, ætlaði alltaf að standa
mig og vera nýtur þjóðfélagsþegn."
„Ég fór ekki fram úr
svo vikum skipti, tal-
aði ekki við neinn,
gerði ekki neitt, vildi
ekki neitt og gat ekki
neitt."
Hvarf í ástarsögurnar
Kristín segist alltaf hafa haft
ákveðna tilhneigingu til að draga sig
í hlé en vill ekki meina að hún hafi
þjáðst af þunglyndi sem bam og
unglingur. Hún er yngst af fjórum
systkinum og ólst upp í Smáíbúða-
hverfinu og síðan Vogahverfinu.
„Ég var bókaormur og fannst gott
að gleyma mér við lestur alls konar
bóka, ekki síst ástarsagna," segir
hún og hlær. „Ég veit ekki hversu
holl sú lesning var, það er svo auð-
velt að gleyma sér i bókum þar sem
elskendur ná alltaf saman á endan-
um og allt fer vel. Kannski lifði ég að
einhverju leyti í þeirri blekkingu að
þannig væri þetta líka í lífinu sjálfu,
ég vildi að minnsta kosti að það væri
þannig. Vonbrigðin sem ég upplifði
þegar strákamálin mín fóm eldd eins
og ég óskaði mér vom ólýsanleg.
Sehnilega er ég rómantískt fi'fl því ég
hef aldrei getað lært leikreglurnar í
samböndum. Mér finnst allur leik-
araskapurinn fáránlegur, en þeir
sem eru betri í þessu en ég segja að
leikreglur séu nauðsynlegar og sá
sem fari ekki eftir þeim sitji eftir með
sárt ennið. Það hefur ekki farið alveg
fram hjá mér," segir Kristín og bros-
ir kankvíslega.
Mistök að hætta hjá
Sjónvarpinu
Kristín fékk vinnu í bakaríi
eftir að hún lauk gagnfræða-
skólaprófi en var ekki nema 18
ára þegar hún varð þunguð af
dóttur sinni. Hún var ekki í sam-
bandi við föðurinn en bjó í
heimahúsum og eftir fæðingar-
orlof hóf hún störf hjá Iðnaðar-
bankanum.
„Ég var á þessum tíma að
vinna, sinna dóttur minni og
skemmta mér. Ég hafði oftast
pössun þar sem ég bjó heima hjá
mömmu og pabba og fór út að
skemmta mér eins og gengur. Ég var
tiltölulega sátt við lífið, ætlaði auð-
vitað að flytja að heiman fýrir rest,
eignast mann og kannski fleiri böm,
en framtíðarplönin vom ekki fast-
mótuð."
Kristín lét verða af því að flytja að
heiman, leigði sér íbúð og undi glöð
við sitt. Hún kynntist öðmm manni,
eignaðist með honum son en sam-
bandið gekk ekki upp. „Ég var farin
að vinna hjá Sjónvarpinu á þessum
tfma og keypti mér íbúð hjá Verka-
mannabústöðum. Ég flutti þangað
með krakkana og vann oft langan
vinnudag en hlutirnir gengu ágæt-
lega. Ég átti bílskrjóð og mér fannst
lífið oftast bara ágætt. Eg strögglaði
þó fjárhagslega og á þessum tíma
var mikið talað um að fólk fengi
miklu betur borgað í einkageiran-
um. Þegar ég var búin að vinna hjá
Sjónvarpinu sem ríkisstarfsmaður í
átta ár fannst mér tími til kominn að
reyna fýrir mér annars staðar og
sagði upp. Það reyndust kannski
mestu mistök sem ég hef gert. Ég var
viss um að ég fengi vinnu í hvelli,
með góða reynslu úr bankanum,
góða tungumálakunnáttu og
reynslu af skrifstofustörfum, en það
reyndist ekki vera. Ég var atvinnu-
laus í þrjá mánuði og fékk ekki at-
vinnuleysisbætur af því ég sagði upp
sjálf. Þarna fór að halla verulega
undan fæti fjárhagslega."
Dýrir flutningar
Kristín segist oft hafa fundið fýrir
vonleysi og þunglyndi á þessum
tíma. Hún sótti um vinnu á mörgum
stöðum og fékk svo vinnu á skrif-
stofu Framsóknarflokksins.
„Mér fannst eiginlega engin þörf
fyrir mig í þetta starf. Eg segi stund-
um að þetta hafi verið árin tvö sem
ég gerði ekki neitt. Ég sat í afgreiðsl-
unni og gerði mest lítið annað en að
svara í símann og hella upp á kaffi.
Ég var með gamla ritvél frammi, en á
þessum tima voru tölvumar að ryðja
sér til rúms og það var starfsfólk
þarna sem var komið í tölvusam-
band. Ég hins vegar sat við gömlu
ritvélina og fannst ég ekki vera að
gera neitt sem ögraði mér. Það kom
samt eins og reiðarslag þegar mér
var sagt upp eftir tvö ár. Þegar yfir-
maðurinn rétti mér uppsagnarbréf-
ið, meira að segja frammi á gangi
svona í „forbifarten", brotnaði ég al-
veg saman."
Kristín, sem á þessum tíma var
rúmlega þrítug, segist þó ekki hafa
misst vonina um gott starf. Hún seg-
ist líka hafa viljað flytja sig um set
með börn-
in sín úr Iðufellinu, langaði í Suður-
hólana þar sem henni fannst um-
hverfið fallegra og betri skóli íýrir
bömin. Hún fékk því samþykkt að
flytja innan kerfisins, úr Iðufelli í
Suðurhóla. Það reyndist henni dýr-
keypt.
Lögfræðihótanir og
stefnubréf
„Þetta vom mistök númer tvö,"
segir Kristín. „Það kom í ljós að
íbúðin sem ég átti í Iðufellinu var
næstum einskis virði. Ég hafði borg-
að af þeirri íbúð í sex ár, en verðið
sem ég fékk fýrir hana var tæplega
það sem ég keypti hana á. íbúðin í
Suðurhólunum var miklu dýrari og
ég átti ekki fyrir útborguninni. Ég
tók því bankalán og fékk svolitla
hjálp frá foreldrum mínum. Ég vissi
heldur ekki að ég átti að skila íbúð-
inni nýmálaðri og fékk reikning upp
á 200 þúsund fýrir málningunni."
Kristín segist þó hafa verið hepp-
in og fljótlega fengið vinnu hjá
launadeild Ríkisspítalanna þar sem
hún var í þrjú ár. Henni tókst þó
engan veginn að vinna sig út úr upp-
söfnuðum fjárhagsvanda og skuld-
irnir héldu áfram að hlaða á sig lög-
fræðikostnaði.
„Ég þorði ekki orðið að svara í
símann eða fara til dyra. Menn vom
alltaf að banka upp á með stefnur og
hótanir og mér leið eins og mesta
aumingja í heimi," segir hún og
verður döpur á svipinn.
Lúserstilfinningin viðvarandi
Kristín varð svo fyrir því óhappi
að detta illa og slíta krossbönd í fæti.
Hún var sjúkraskrifuð í sex mánuði,.
en það leyndist þó enn neisti í henni
og þar sem alltaf hafði blundað í
henni að læra meira, ekki síst hvað
snerti tölvur, ákvað hún að slá tii og
fara í Iðnskólann í tölvufræði, sem
var lánshæft nám.
„Ég reiknaði með að geta fengið
betur launaða vinnu í framhaldi af
því, en ég þurfti bankalán til að brúa
bilið fýrstu önnina. Það gekk að
sjálfsögðu ekki, ég hafði bara ekki
gert mér grein fyrir hvað ég var léleg-
ur papppír og að enginn banki vildi
lána mér.
Ég byrjaði í skólanum en var
búin að missa bílinn og átti oft ekki
fyrir strætó, hvað þá að ég ætti fýrir
mat og öðmm nauðsynjum, hvorki
fyrir mig né krakkana. Það var sjálf-
hætt í skólanum og mér leið ofboðs-
lega illa. Mér fannst ekkert framund-
an og var mjög langt niðri. Þegar
maður missir svona stjórn á lífi sínu
fer sjálfsvirðingin veg allrar veraldar.
Ég skammaðist mín fýrir aðstæð-
ur mínar, hafði sífellda sektar-
kennd út af krökkunum sem ég
gat ekki sinnt almennilega og
fannst ég ömurleg í alla staði. A
þessum tíma létust lfka foreldrar
mínir með ffemur stuttu miilibili
og það var mikil sorg sem fylgdi
því."
Kristín missti svo íbúðina sína
í Suðurhólunum og fékk leigt hjá
borginni, en segist hafa fengið
ágætisvinnu og stefnt að því að
vinna sig út úr skuldunum. „Mér
líkaði vel í þessari vinnu, tók þátt í
félagslífinu, söng í kórnum og vildi
virkilega lifa h'finu af reisn. Mér gekk
bara ekkert að vinna mig út úr
skuldunum þrátt fyrir sæmileg laun.
Þau dugðu bara ekki til. Ég er
kannski rati í fjármálum enda fékk
maður aldrei neina kennslu í þeim,
en þegar útborguð laun duga ekki
nema fyrir nauðþurftum og ekki
einu sinni það, borgar maður ekki
skuldirnar. Kjarkurinn er heldur
enginn að semja því manni finnst
maður svo mikill lúser og það er
ekkert að semja um. Ábyrgðarmenn
verða skiljanlega reiðir og pirraðir
og maður dregur sig inn í skel og
finnst maður hafa brugðist gjörsam-
lega. Það er hægt að halda þetta út í
einhvern tíma, en svo kemur að því
að maður getur ekki meir."
Á réttri leið
Kristín segist ekki bjartsýn á að
hún fari nokkurn tíma í fulla vinnu
aftur en hún vonast til að einhver
hafi not fyrir hana einhvers staðar.
„Það yrði þá að vera vinnustaður
sem tekur tillit til þessara veikinda.
Ég hef enn mjög góða tungumála-
kunnáttu og áralanga reynslu á
vinnumarkaði en það er ekki sérlega
bjart fyrir konu komna yfir fimmtugt
að ætla að fóta sig á vinnumarkaði
upp á nýtt. Mér finnst að alls staðar
sé leitað að ungu fólki, hraðinn er
svo mikill og kröfumar. Ég hef þó
þrátt fyrir allt haldið mér vel við
þekkingarlega og vil auðvitað gjarn-
an vinna. Ég er enn að berjast við
fordómana og finn að það er orðið
skammaryrði að vera öryrki. Þeir
sem veikjast af krabbameini eða
öðmm sjúkdómum sem em „sann-
anlegir" fá skilning og stuðning
þjóðfélagsins en það er langt í land
að fólk skilji að þunglyndi og geð-
röskun er grafalvarlegur sjúkdómur
sem leiðir fólk til dauða. Ég hef í
mínum veikindum verið mjög ná-
lægt því að taka mitt eigið líf, og þá
er það ekki síst hinna vegna sem
maður vill fara, manni finnst maður
svo mikill baggi á öllum. Ég er samt
á réttri leið," segir Kristín brosandi
og enn blikar á glimtið í augunum.
„Mér finnst samt ástæða til að árétta
að það em margir þjóðfélagshópar
sem við sinnum ekki, fólk sem hefur
stritað í sveita síns andlits og reynt
að fóta sig í sífellt kröfuharðari nú-
tíma en einfaldlega ekki staðið und-
ir því. Glansmyndin af velmegun-
inni og hamingjunni á fslandi stenst
nefnilega ekki ef aðeins er kafað
undiryfirborðið."
edda@dv.is