Freyr - 01.10.1972, Blaðsíða 42

iOTR
KRISTOFEE VISTED — HILMAR STIGUM:
VÁR GAMLE BONDEKULTUR sem á íslenzku
gæti heitið: GAMLA SVEITAMENNINGIN, kom
út á Cappelens forlag í Noregi í þriðju útgáfu í
fyrra. Menningarrit þetta er að efni og frágangi
öllum hreinasta fyrirmynd, og má vissulega verða
eins þegar saga íslenzkrar hændamenningar verður
samstæð skráð á líkan hátt og hér um ræðir.
Að sjálfsögðu prýða um 500 litmyndir og svart-
hvítar myndir útgáfu þessa stórlega, en efni allt
er ekki bara forvitnilegt heldur og stór-fróðlegt
og víða hrífandi, ekki sízt vegna þess skyldleika,
sem íslendingurinn finnur í fjölda þeirra atriða,
sem þar er frá greint. Að ekki sé um rætt þann
fjölda fornra nafna, sem samstofna eru okkar
tungu, sum í fullu gildi enn í dag, önnur fágæt
orðin með okkar þjóð eða alveg týnd og þá einmitt
þessvegna svo mikils virði fyrir okkur vegna
frændsemi og uppruna, því að þar komumst við í
jarðveg þann, sem tunga okkar á flestar rætur.
Ritverk þetta er í tveim bindum og hefur í þessari
útgáfu aukizt með hinum nýju myndum, sem því
hafa verið gerðar, langtum fullkomnari sumar en
aðstaða var til að gera í eldri útgáfum, en mynd-
irnar einar eru ærið efni til að túlka menningar-
arfinn, því að þeim fylgir sjálfstæður texti, sem
Framh. af hls. 413.
af þurrheyi hafi verið um 50 F.E., í úthey-
inu um 40 F.E. og í hverjum rúmmetra
votheys að meðaltali um 100 F.E. er ekki
langt frá lagi að heildarniðurstaðan hafi
numið um 170 milljónum fóðureininga árið
1971, en aðeins um 115 milljónir árið 1970.
Það segir sitt um hvað árferðismunur
hefur að þýða í búskap bændanna.
Tölurnar sýna einnig, að uppskera kart-
aflna hafi verið tvisvar sinnum meiri 1971
en árið áður og rófnauppskeran einnig
nærri tvöföld. Að öðru leyti skal taflan öll
ekki skýrð, hún tjáir mismuninn í hinum
einstöku sýslum og svo á landinu öllu.
gerir grein fyrir fjölda atriða, stundum langt út
yfir það, sem hver mynd sýnir. I*ar að auki er
svo meginmálið sem sjálfstæð heild.
Fyrra bindið greinir þessi atriði: Bóndinn og
ættin — Hús og tún — Búskapur fyrr og nú —
Akuryrkjan fyrrum — Selstöður og fóðuröflun —
Bónorð og brúðkaup — Andlát og greftrun.
f síðara bindi eru atriðin: Flatbrauð og bakstur
— Matur og máltíðir — Félagsföng og veizlur —
Drykkjubúnaður og drykkjuföng — Hátíðir ársins
— Tímatal og prímstafur — Klæðnaður — Þjóðtrú
— Ljóðagerð — Ævintýrasagnir.
í orðsins fyllsta skilningi verður sagt um ritverk
þetta, að það greinir frá lífi og störfum, háttum og
siðum forfeðranna í hversdags önn og á hátíða-
stundum.
Við lestur ritverksins getur ekki hjá því farið,
að íslendingur geri samanburð á því sem hann
hefur þekkt og honum verið tjáð af innlendum
vettvangi og hinu, sem í Noregi hefur talizt til stað-
reynda um liðnar aldir. Við þann samanburð er
auðvitað sitthvað á annan veg þar en hér, en ótrú-
Iega margt í fari fólksins, háttum, siðum og venj-
um, er svo líkt eða alveg hliðstætt, að í þeim efnum
styrkjast þau tengzl, sem við erum svo náið bundin
þessum frændum okkar hinumegin við hafið og
hljótum að finna glöggt þann mikla skyldleika,
sem í menningarstraumum og andlegri arfleifð
hefur fallið í sama eða álíka farveg.
Hér er ekki rúm til að draga fram dæmi um
þetta, en ekki er þó óviðeigandi að nefna, að þar
hafa Iausnarsteinar verið notaðir eins og hér til
þess að létta fæðingu nýrra borgara. Þar stóðu
brúðkaupsveizlur marga daga, rétt eins og hér
fyrrum. Heimavinna kvenna við sauma, tóvinnu og
aðra heimilissýslan, er svo náskyld okkar störfum
á sömu sviðum, að ekki verður í milli séð hvort
munur er á, enda samskonar tæki og tækni notað
bæði þar og hér. Myndirnar túlka þessi störf og
árangur þeirra eins og miklu víðar í umræddum
þáttum.
Handbragð heimilisiðnaðar karlmanna ber vott
um álíka árangur af störfum oddhagra manna og
við þekkjum, þar sem rúm og rúmf jalir og sitthvað
annað er sýnt í ágætum myndum, en byggingar og
skraut þeirra í Noregi er auðvitað frábrugðið okkar,
það er hinn ríkulegi aðgangur að timbri hjá frænd-
um okkar, sem þar ræður frá upphafi allt og til
þessa dags.
Fróðlegt verk og fýsilegt til þess að efla útsýn
yfir menningu genginna kynslóða, sem við höfum
í ýmsu erft og annað tileinkað okkur á annan veg.
Bóksala Búnaðarfélags íslands hefur talið eðlilegt
að hafa ritverk þetta á boðstólum, þess vegna hafa
fáein eintök þess verið fengin. Það er í tveim
bindum, yfir 900 bls. samtals í góðu bandi og
gyllt á kili.
416
F R E Y R