Freyr - 01.12.1993, Qupperneq 15

23.’93
FREYR 851
Laxa- og silungsklak á íslandi
Einar Hannesson
Fyrsta laxaklak hér á landi af mannavöldum fór fram á Reynivöllum í KJós árið 1884.
Hins vegar munu bleikjuhrogn fyrst hafa verið frjóvguð af mannavöldum að Garði í
Mývatnssveit til fiskrœktar í Svartárvatni í Bárðardal haustið 1883, eftir því sem best er
vitað.
í vetur eru því liðin 110 ár frá því
að fyrst var klakið út silungi með
þessu hætti hér á landi. Laxa- og
silungsklak á seinustu tugum 19.
aldar og fyrra helmingi þessarar er
merkur þáttur í sögu fiskræktar hér
á landi, sem rétt þykir að rekja hér
að nokkru.
Brautryðjendur
í skriflegri heimild, sem Guðrún
E. Jónsdóttir frá Reykjahlíð hefur
látið höfundi greinar þessarar í té,
segir frá því að fyrir tilstuðlan afa
hennar, Einars Friðrikssonar,
bónda í Svartárkoti, hafi Arni
Jónsson, bóndi í Garði við
Mývatn, útvegað nýfrjóvguð
hrogn, sem flutt voru að Svartár-
vatni. í frásögn föður Guðrúnar,
Jóns Frímans Einarssonar, síðar
bóndi í Reykjahlíð við Mývatn,
greinir frá því „þegar hann á 12. ári
fór fótgangandi með fyrstu hrogn-
in frá Garði að Svartárkoti haustið
1883 þar sem þeim var klakið út og
seiðunum sleppt í Svartárvatn til
að kynbæta silungsstofn vatnsins.
Slíkur flutningur silungshrogna úr
Mývatni tíðkaðist síðar árlega um
áratugar skeið á vegum Einars, en
hann var bóndi í Svartárkoti á ár-
unum 1871-1895. Hann lét útbúa
aðstöðu fyrir hrognin í Myllulæk,
sem kemur úr lindum skammt frá
Svartárvatni og fellur í það.“ Par
mun fyrst hafa verið gert byrgi en
síðan var byggt þar klakhús í lækn-
um, sem var rétt við gamla bæinn í
Svartárkoti en bærinn hafði verið
fluttur að vestanverðu vatnsins,
við útrennsli Svartár, sem fellur til
Skjálfandafjóts.
Laxaklakið á Reynivöllum stóð
hins vegar stutt, aðeins í einn vet-
ur. Ári síðar var laxaklak tekið upp
á Pingvöllum við Öxará og að
Hjarðarholti í Laxárdal í Dalasýslu
hófst klak um svipað leyti en síðar.
Þar var að verki Guttormur, sonur
séra Jóns Guttormssonar í Hjarð-
arholti, sem hafði kynnt sér klak í
Noregi. Á fyrsta áratug þessarar
aldar, 1910, hófst skipulegt sil-
ungaklak á Ytri-Neslöndum við
Mývatn vegna fiskræktar í Mývatni
og síðar fylgdi í kjölfarið aukið
klakstarf hér og þar um landið.
Á þriðja áratugnum var sérstak-
ur leiðbeinandi á þessu sviði á veg-
um Búnaðarfélags Islands. Þetta
var Þórður Flóventsson, en áður
hafði Gísli Árnason frá Skútustöð-
um, síðar bóndi á Helluvaði, sem
hafði kynnt sér klakmál í Noregi
árin 1919-1921, unnið að ráðgjöf
meðal bænda 1921-1923. Þórður
Flóventsson, sem bjó á sínum tíma
í Svartárkoti, hafði afskipti af
byggingu um 30 klakstöðva víðs-
vegar um land. Flestir voru þessir
klakkofar frumstæðir, miðað við
núverandi frágang slíkar mann-
virkja, eins og eðlilegt er, enda
sumir byggðir á einum degi. I bók
Þórðar, „Laxa- og silungsklak á
íslandi“, sem út kom árið 1929,
segir m.a.: „Fyrst þarf vatnslind
sú, sem byggja á yfir, að spretta
upp úr grjóti og að gras sé allt í
kring um uppsprettuna, svo að
ábyggilegt sé, að engin óhreinka
geti runnið í vatnið áður en það fer
inn í klakhúsið. Það má ekki eiga
sér stað.“
Ólafur Sigurðsson á Hellulandi
starfaði síðar sem fiskræktarráðu-
nautur á vegum Búnaðarfélagsins
á fjórða áratugnum og fram á miðj-
an þann fimmta. Árið 1946 komu
Svartárkot í Bárðardal. Ljósmyndir: Einar Hannesson.