Freyr - 01.04.1994, Blaðsíða 15

Greinaflokkur um hagfræöi
5. grein
Gildi og gagnsemi bókhalds
Erna Bjarnadóttir, Hagþjónustu landbúnaðarins
Nútíma búskapur gerir vaxandi kröfur til bœnda sem stjórnenda enda hefur rekstrarum-
hverti landbúnaðar tekið miklum breytingum á síðustu árum. Bœndur bera nú sjálfir
ábyrgð á afurðasölunni og verð á afurðum hefur lítið hœkkað á liðnum árum.
Þessu fylgir stjórn á framleiðslu
margra búgreina en af því leiðir að
tekjumöguleikar búsins eru fyrir-
fram þekktir. Þá er vandin sá að afla
þeirra með sem minnstum tilkostn-
aði með langtímasjónarmið í huga.
Ýmsir þættir sem bóndinn hefur
ekki stjórn á svo sem breytingar á
sköttum, vöxtum, og verðbólgu,
ásamt gildistöku alþjóðlegra við-
skiptasamninga, hafa einnig áhrif á
rekstrarumhverfi búsins. Aðdrag-
andi breytinga er mislangur en sí-
breytilegt og krefjandi rekstrarum-
hverfi kallar á að bóndinn hafi góða
yfirsýn yfir reksturinn og sjái fljótt
hvar þörf eða möguleiki er til breyt-
inga.
Líffrœði - tœkni - hagfrœði.
Búrekstur byggist á samspili líf-
fræði, tækni og hagfræði. Bóndinn
verður t.d. að þekkja samband fóðr-
unar og afurða og kunna á þau merki
sem búpeningurinn gefur frá sér
þegar rangt er að farið (t.d. súr-
doði). Eins þarf að kunna skil á
þeirri tækni sem í boði er til að nota
við framleiðsluna og að geta valið úr
þau tæki sem henta og ekki síður þau
sem skila arði. Til að fjölskyldan
beri sem mest úr býtum þarf
bóndinn því að geta greint þau
merki sem reksturinn gefur frá sér
um ástandið á hverjum tíma, og geta
lagt mat á stöðuna. Til þess er
bókhald ómetnalegt hjálpartæki
ekki síður en afurðaskýrslur, túna-
bækur, eða smurljós á dráttarvélum.
Markmið með búrekstri.
í búrekstri eins og öðrum rekstri
er nauðsynlegt að vita hvert er
stefnt. Bóndinn þarf að ákveða:
1. Hvað á að framleiða;
2. Hve mikið á að framleiða;
Erna Bjarnadóttir.
3. Hvernig á að framleiða og
4. Hvar og hvenœr á að kaupa og
selja aðföng og afurðir.
Svörin við þessum spurningum
ákvarðast meðal annars af markmiði
rekstrarins. Oftast er markmiðið að
hafa sem mestar tekjur til ráðstöfun-
ar en markmiðin geta verið fleiri.
Flestir gera t.d. kröfu um ákveðinn
frítíma, eða vilja stunda ákveðna
búgrein. Hvert sem markmiðið er þá
þarf að finna leiðir að því. Fyrst þarf
að leita svara við því af hverju mark-
miðið næst ekki með núverandi að-
ferðum. Var árferði óhagstætt? Eru
afurðir litlar? Er bústofninn lélegur
eða þarf að fóðra með öðrum hætti
en gert hefur verið? Slíkar spurning-
ar og ótal fleiri kunna að vakna allt
eftir aðstæðum hverju sinni. Síðan
þarf að gera athugun á því hvernig úr
má bæta, valkostir eru metnir,
ákvörðun tekin um aðgerðir og
henni hrint í framkvæmd. Ef mark-
miðið næst ekki, er frekari aðgerða
þörf.
Ekki þarf að leita langt til að finna
dæmi sem brenna á flestum. Vegna
framleiðslutakmarkana þrengir
mjög að um tekjumöguleika. Vax-
andi þrýstingur á að losa um hömlur
á innflutningi á búvörum vekur upp
hugsanir um hversu lengi verði
spornað við. Allir keppast því við að
hagræða í rekstrinum og leita uppi
nýja tekjumöguleika, t.d. ferða-
þjónustu. Aðrir huga að kaupum á
greiðslumarki, eða fjárfesta í bættri
tækni við heyverkun til að draga úr
kjarnfóðurkaupum. Dreifingartími
á áburði og fóðrun búfjárins eru
atriði sem máli skipta. Þannig blasa
á hverjum degi við ný og gömul
viðfangsefni þar sem ákvarðanatöku
er þörf.
En hvað getur hver einstakur
bóndi gert til að auðvelda sér að taka
ákvörðun og gera hana markvissari?
Skráning á ýmsum upplýsingum sem
varða reksturinn er þar grundvallar-
atriði. Áburðarbók, afurðaskýrslur
og bókhald eru atriði sem nefna má.
Oft er mikið af upplýsingum til í
náttborðsskúffum, möppum og í
kolli hvers bónda. Svolítil fyrirhöfn
við að halda skipulega utan um upp-
lýsingar er varða rekstur búsins geta
skilað sér margfalt aftur í auknu
öryggi þegar ákvarðanir eru teknar.
Notkun á niðurstöðum bókhalds.
í raun má segja að hlutverk
bókhalds í rekstrinum sé tvíþætt.
Annars vegar er sú hliðin sem snýr
að því opinbera. Hver bóndi þarf að
skila virðisaukaskatti a.m.k. tvisvar
á ári og halda bókhald yfir virðis-
7*94 - FREYR 247