Freyr - 01.04.1994, Blaðsíða 26

KflRTÖFLURflEKT 3
Kartöflurœkt í heimilisgörðum
Magnús Óskarsson, Hvanneyri
Það veit enginn hve margir heimilisgarðar eru á íslandi, en spakir menn hafa giskað á að
þeir séu 15-20000. Áreiðanlega eru kartöflur rœktaðar í flestum þessara garða. Margir af
rœktendunum nota annað hvort plast eða trefjadúk til að flýta fyrir uppskeru og gera
hana árvissari.
Heimilisgarðar.
Heimilisgarðar eru mjög mismun-
andi að stærð, allt frá nokkrum kart-
öflugrösum upp í að í þeim séu fram-
leiddar allar þær kartöflur sem
heimilið þarf. Þessi framleiðsla
dregur úr sölumöguleikum kartöflu-
bænda, en á hinn bóginn hjálpar
heimilisgarðræktin við að halda
þeirri hefð að hafa kartöflur á hvers
manns diski flesta daga ársins. Það
er óbein aðstoð við kartöflubændur.
Það er auðvelt fyrir þá sem eiga
nokkur kartöflugrös í litlum garði að
fara vel með kartöflurnar við upp-
töku. Annað er oft andstætt fólkinu
sem nytjar litlu garðanna, m.a.
vegna þess að það skortir þekkingu á
ýmsum sviðum. Einkum er slæmt
hve oft sjúkdómar og aðrir skað-
valdar skemma kartöflurnar. Fyrir
því eru margar orsakir, en þessar eru
helstar:
1. Kartöflur eru ræktaðar í sama
garðinum ár eftir ár. Þess vegna
safnast skaðvaldar fyrir í moldinni.
2. Vélar og verkfæri ganga frá
einum garði til annars, en skaðvald-
ar geta borist með moldinni sem er á
tækjunum.
3. sett er niður sýkt útsæði.
Veðurfar og kartöflurœkt.
Það er ekki tilviljun að flestir kart-
öflubændur á Islandi eru í góðsveit-
um þar sem næturfrost eru sjaldgæf
að sumrinu. Fólk ræktar hins vegar
kartöflur í heimilisgörðum um allt
land. Ef skilyrði eru erfið getur verið
hjálp í því að nota gróðurhlífar.
Á Hvanneyri hafa verið gerðar
tilraunir með kartöflur í 28 ár. Til-
raunirnar hafa aldrei verið stórar í
sniðum, enda er ekki kjörveðurfar
fyrir kartöflurækt í Borgarfirði
Magnús Óskarsson.
norðan Skarðsheiðar. Það er hins
vegar ástæða til að vera með tilraun-
ir þar sem ræktunaraðstæður eru
fremur erfiðar, þó að það þurfi að
leggja megináherslu á rannsóknir
þar sem kartöflurækt er mikilvægur
atvinnuvegur. Fjöldi vaxtadaga hef-
ur að meðaltali verið 100. Eitt árið
skemmdust kartöflugrösin af frosti í
júlí og í átta ár skemmdust grösin í
ágústmánuði, þar af féllu grösin al-
veg þrisvar sinnum. Árið 1993 féllu
grösin 11. og 12. ágúst og hafa aldrei
áður fallið jafn snemma. I átta ár af
þessum 28 voru kartöflugrösin fallin
fyrir 10. september. í einu ári af
hverjum fjórum hefur kartöflugras
skemmst af roki eða frosti í júlí eða
ágúst.
Á súluritinu sést árlegur upp-
skerumunur algengra afbrigða af
kartöflum (Gullauga, Rauðar ís-
lenskar, Bintje og Óttar), eftir því
hvort þær voru ræktaðar á bersvæði
eða undir gróðurhlífum. Á bersvæði
var munurinn á uppskeru lakasta og
besta ársins um það bil nífaldur, en
aðeins rösklega tvöfaldur ef gróður-
hlífar voru notaðar.
Gróðurhlífar.
Ef nota á gróðurhlífar er ástæða til
að hyggja að kostnaði. Nú eru aðal-
lega notaðar hlífar úr plasti eða
trefjadúk. Bæði efnin eru gerð úr
olíu. Vegna þess að afurðir úr olíu
hafa verið tiltölulega ódýrar síðasta
áratug, hafa þessar gróðurhlífar ver-
ið á viðráðanlegu verði, að minnsta
kosti fyrir þá sem aðeins rækta kart-
öflur til heimilis.
Það eru til margar gerðir af plasti,
en sú gerð sem mest er notuð er
polyetylen (PE) plast. Plastið getur
verið glært, svart eða með öðrum
litum. Algengast er að nota þunnan
dúk, t.d. 0,05 mm, vegna þess að
hann er ódýrastur. Um 90% af sólar-
ljósinu fer í gegnum dúkinn ef ekki
er dögg á honum. Plastdúkur eykur
hámarkshita lofts undir dúknum,
einkum í sólskini, en lágmarkshiti
(t.d. næturhiti) er svipaður og á ber-
svæði. Samkvæmt niðurstöðum
þriggja tilrauna frá Korpu og
Hvanneyri (Magnús Óskarsson og
Þorsteinn Tómasson, 1979) jók
glært plast uppskeru hjá Gullauga og
Bintje um 2 kg/nr. Óli Valur Hans-
son (1977) taldi að flýta mætti
sprettu kartaflna um 2-3 vikur með
því að nota plast. Svart plast jók hins
vegar uppskeruna aðeins um 0,19
kg/m2, enda endurkastar það ljós-
inu, svo að undir því eykst hiti lítið.
Svart plast er hins vegar góð vörn
gegn illgresi.
Samkvæmt upplýsingum frá sölu-
aðilum í nóvember 1993 kostar 1 m:
258 FREYR - T9*