Freyr - 15.10.1998, Blaðsíða 23

minnkar ef dýrin þjást af jámskorti
og hvolpadauði eykst. Hjá högnum
getur jámskortur orsakað lélegan
þroska á eistum og litla sæðisfram-
leiðslu. Einstakir högnar geta þó
verið viljugir til pöranar, en hvolpa-
fjöldinn verður ekki viðunandi vegna
lélegrar sæðisframleiðslu þeirra.
Hvað er til ráða?
I raun er einfalt að fyrirbyggja sjúk-
dóminn en ekki eru allar leiðir til
þess jafn auðveldar í framkvæmd. I
fyrsta lagi má hugsa sér að útiloka
fisk og fiskúrgang af ákveðnum teg-
undum en í framkvæmd getur þetta
orðið erfitt þar sem alls konar fisk-
úrgangi er oft blandað saman og
nýting á honum er mikils virði fyrir
loðdýraræktina. Annar möguleiki er
að útiloka fisk er veldur blóðleysi
annan eða þriðja hvem dag sem fóð-
ur er framleitt og gefa þá jafnframt
viðbótarskammt af jámi, en þetta
getur líka verið erfitt í framkvæmd.
Rannsóknir hafa einnig sýnt að hægt
er að eyða skaðvaldinum FA með
íblöndun á natríumhýdrogensulfati í
fóðrið, en það gerir FA skaðlaust.
Lengi hefur líka verið þekkt að
þörfin fyrir aðgengilegt jám í fóðr-
inu er mismikil á hinum ýmsu lífs-
skeiðum minksins. Aðgátar er helst
þörf á meðgöngutíma og fyrstu 2-3
mánuðina eftir got. í ágústlok hafa
minkahvolpar náð um það bil fullu
blóðmagni og hemóglóbínstigi,
þörfin fyrir jám í fóðri er því aðeins
minni. Hafi fóðmnin fram til þess
tíma tryggt eðlilegt járnmagn í lfk-
amanum er vel verjandi að nota sér
þessa minni þörf dýranna, t.d. með
því að nota meira af ufsa en fyrr á
vaxtarskeiðinu. Hætta á vandamál-
inu er líka hverfandi ef meira en
20% af hráum sláturúrgangi er í
fóðrinu, en úrgangurinn er þó að
sjálfsögðu misjafn hvað þetta snert-
ir. í blóði sláturdýra er mikið jám í
formi hemóglóbíns og hvort
tveggja, magn jámsins í blóðinu og
auðveld upptaka á því, minnkar
hættuna á blóðleysi verulega.
Það er mest jám í auðleystum
ólífrænum efnasamböndum sem
verður fyrir áhrifum af efnum sem
hindra upptökuna. Algengasta leiðin
til að vinna gegn þessu er að binda
jámið efnasamböndum sem bindast
ekki föst, af t.d. áðumefndum fiski-
tegundum. Hafa tilraunir með mink
leitt í ljós að jám bundið amínósýr-
unum cystin eða glutamin verða
ekki fyrir áhrifum af áðumefndum
fisktegundum.
Lokaorð
Þegar upp er staðið er í raun margt
óljóst um ástæður þess að einstaka
fiskitegundir geti valdið þessum
jámbindingi og gert jámið svo óað-
gengilegt sem raun ber vitni. Margt
er líka óljóst um raunverulegt inni-
hald fiskanna af TMAO og FA. Hins
vegar er ljóst að þær fisktegundir
sem innihalda mest TMAO geta
valdið jámskorti og í raun taka fóð-
urframleiðendur tillit til þess við
blöndun á fóðri. Mikilvægast er því
að grípa til fyrirbyggjandi ráðstaf-
ana við fóðurframleiðsluna, sérstak-
lega ef notuð em hráefni í fóðrið
sem talið er að geti dregið úr jám-
upptöku. Algengast er að setja tilbú-
ið jám í fóðrið og þá jám sem bund-
ið er í efnasambandi við ákveðna
amínósýru. Eitt efni sem vel er
þekkt í fóðurframleiðslu kallast
Hemax en þar er jámið bundið
amínósýrunni glutamin. Það hefur
sýnt sig að jámið í þessu lífræna
formi verður ekki gert óaðgengilegt
til upptöku fyrir dýrin og kemur því
í veg fyrir sjúkdóma af völdum jám-
skorts. Sé kominn upp alvarlegur
jámskortur í dýmnum er hægt að
sprauta þau með jámi.
Heimildaskrá
Ahlström, 0. 1986. Jemtilförsel hos pels-
dyr, Institutt for fjörfe og pelsdyr,
Hovedoppgave, 104 s.
Bailey, D.E. 1966. Absorption and metabo-
lism of iron as realted to the cotton fur
syndrome in mink. Thesis, Oregon
State University, 75 s.
Einarsson E.J., Skrede A., 1989. Avl og
föring av rev, Landbruksforlaget, 139 s.
Ender, E, I.W. Dishington R. Madsen & A.
Helgebostad,1972. Iron-deficiency
anemia in mink fed raw marine fish, a
five year study. Part I, Part II & Part III.
Herlay Paul Parey, Hamburg, 45 s
Fletch, S.M & L.H Karstad 1972. Blood
parameters of healthy mink. Can. J.
Comp. Med. 36: 275-281.
Forth, W. & W. Rummel. 1973. Iron ab-
sorption. Physiol. Rev. 53: 724-781.
Forth, W. 1974. Iron absorption, a media-
ted transport across the mucoal epithe-
lium. Trace element metabolism in ani-
mals-2, s. 199-217. University Park
Press, Baltimore.
Helgebostad, A., 1968. Anemi hos mink.
Nord. Vet-Med., 20: 161-172.
Malmström, B.G. 1970. Biochemical func-
tions of iron. Iron defiency. s. 9-18.
Academic Press, New York.
Morris E.R. 1987 Iron. In: W.Mertz (ed)
Trace elements in human and animaæ
nutrition, fifth ed. 1: 79-126. Academic
press. Inc, New York.
Naveri, A„ T. Juokshlati & Roos. 1984.
The occurance of cotton fur defect and
its correlation to other skin properties
in finnish mink skin production. Acta
Agric. Scand. 34: 520-526.
Rimeslátten, H. & Aa. Aam, 1962. Forsök
med törrfiskmjöl til sölvrev, blárev og
mink. Virkning av B6, husdyrlever og
jem pá avlsresultat, anemi, vekst og
pelsfarge. Norsk Pelsdyrblad, 36: 392-
404.
Skrede, A. 1971 Ársakene til anemi hos
mink og de fölger anemien har for pro-
duksjonsresultatet. NJF XIV kongress,
Uppsala, 17 s.
Skrede, A. 1983. Emæringsmessige faktor-
er av betydning for jemstatus hos mink.
Meld. Norg. Landbr. Hösk. 62(4): 18 s.
Tauson, A.H., B. Olafsson., J. Elnif., J.
Treuthardt. & 0.Ahlstr0m. 1992.
Minkens och rávens mineralförsörjing.
NJF-Utrednings/rapport, 79: 104 s.
Treuthardt, J. 1992. Hematology, antioxi-
dative trace elements, the reated enz-
yme activities and vitamin E in grow-
ing mink on normal and anemiogenic
fish feeding. Acta Academiae Aboens-
is, Serie B, Mathematica et physica, vol
52(4) 133 s.
Wathne, E. 1994. Mineraler med oksider-
ende eller reduserende effekt. Betyd-
ning og samspill i för og fisk. 26. s.
Freyr 1 3/98 - 23