Freyr - 01.01.2000, Qupperneq 39

Guðjohnsen og ætt-
menni hennar munu
hafa stundað garð-
rækt af mikilli alúð
og með góðum
árangri í Reykjavík
mikinn hluta nítj-
ándu aldar. Frúin
fékk meira að segja
silfurmedalíu fyrir
garðávexti sem hún
sendi á garðyrkju-
sýningu í Björgvin á
níunda áratugi aldar-
innar. Eufemía segir
svo í endurminning-
um sínum: „Amma
hafði alltaf fræmæð-
ur og seldi heilmikið
rófufræ á haustin.
Voru belgimir þurrk-
aðir uppi á háalofti og þegar þeir
voru orðnir mátulega þurrir, þá
vorum við krakkamir látnir taka
fræin úr þeim og síðan var hismið
blásið af þeim. Svo var þetta vegið
á lítilli vog og amma seldi það í
búðum. Þetta vom stöðug haust-
verk hjá henni.“
Til viðbótar þessum heimildum
um fræ og frærækt má nefna tvær
auglýsingar úr Reykjavíkurblöðun-
um. „Gulrófufræ geta fátæklingar
fengið ókeypis hjá capt. Coghill,"
auglýsir sauðakaupmaðurinn í
Fjallkonunni 1887, og í ísafold
1891 er þessi auglýsing: „Gott ís-
lenskt gulrófufræ fæst keypt hjá
Torfa prentara." Skömmu eftir
aldamótin sést fræ nefnt tvívegis á
prenti. Sigurður búnaðarmálastjóri
Sigurðsson gerði ferð sína um
Skaftafellssýslur sumarið 1905.
Um Öræfasveit segir hann meðal
annars þetta: „Garðrækt er þar tölu-
verð og heppnast oftast vel. Menn
afla þar sjálfir gulrófnafræs, bæði
fyrir sjálfa sig og til sölu.“ Og í
allra fyrsta tölublaði Freys, líklega í
mars 1904, 7. blaðsíðu, er þessi
leiðbeining: „Nú er tími til þess að
hreinsa gulrófufræ."
Nýr kafli í garðrækt landsmanna
hófst upp úr 1880. Þá kom til skjal-
anna Hans Schierbeck landlæknir,
en hann tók við því embætti eftir að
Jón Hjaltalín lést sumarið 1882.
Auk þess að vera læknir var Schier-
beck lærður garðyrkjumaður og
gerði tilraunir með komrækt og
matjurtarækt, fyrst í gamla kirkju-
garðinum, en síðar að Rauðará við
Reykjavík. Hann stóð að stofnun
Garðyrkjufélags Islands árið 1885,
ásamt Ama Thorsteinssyni landfó-
geta, og var formaður þess fyrstu
átta árin. „Hann var dálítið hrossa-
legur maður, en drengur góður og
stóð vel í ístaði íslendinga þegar til
Danmerkur kom,“ segir Eufemía
Waage um landlækninn.
Um aldamótin hefur gulrófna-
rækt samkvæmt þessu staðið á
gömlum merg í landinu. Að ein-
hverju leyti hefur fræ verið ræktað í
heimilisgörðum eða það hefur
gengið kaupum og sölum manna á
milli innanlands. Annars hefur fræ
verið flutt inn og þá úr fleiri en
einni átt. Vænt-anlega hefur Cog-
hill haft gjafafræið með sér frá
Englandi, annars lágu verslunar-
leiðir þeirra tíma mest um Dan-
mörku. „Erfiðleikar í samgöngum
og viðskiptum hömluðu oft að
greiðlega gengi að fá fræ og oft
skorti mikið á, að það sem bærist
væri nægilega gott,“ segir Óli Valur
Hansson í grein um gulrófnarækt
þess tíma. Eitt af fyrstu viðfangs-
efnum Garðyrkjufélagsins var að
koma lagi á fræsölumálin.
Stofnar og tilraunir
Schierbeck landlæknir gerði víð-
tækari ræktunartilraunir en áður
höfðu þekkst hér á landi. Á fyrstu
árum sínum hér varð hann sér úti
um ræktunarland á Rauðará við
Reykjavík og stundaði þar
búrekstur og garðrækt. Landlæknir
lagði kapp á að fá matjurtafræ úr
norðanverðum Noregi. Þaðan fékk
hann Þrándheimsgulrófuna, en hún
bar af öðrum rófum sem hér voru
reyndar það sinn.
Schierbeck mun hafa ræktað fræ
af Þrándheimsrófu á Rauðará og
hann og Garðyrkjufélagið seldu fræ
eða úthlutuðu því til ræktenda.
Gróðrarstöð Búnaðarfélags Islands
í Reykjavík tók síðan við því hlut-
verki, en tilraunir hófust þar vorið
1900 og var stöðin við lýði til 1932.
Þangað fluttist ræktun á rófufræi,
enda hafði Einar Helgason for-
stöðumaður stöðvarinnar áður verið
garðyrkjunemi hjá Schierbeck.
Sjaldan er getið sérstaklega um
fræuppskeru þar í stöðinni, en hún
hlýtur að hafa verið mismikil eftir
árum og mun ekki hafa fullnægt
eftirspum innanlands. Árið 1907 er
FREYR 1/2000 - 35