Freyr - 01.01.2000, Qupperneq 43

Fljótshverfi fyrr á tíð. Sagan segir
að á áttunda áratugnum hafi rófan
verið orðin menguð hinum undar-
legustu erfðavísum og stundum
ekki allt rófur, sem upp komu, held-
ur repja og næpa í bland. Sumir
rófnabændur brugðust svo við að
þeir völdu fræmæður og ræktuðu
fræ sitt sjálfir. Óli Valur Hansson
fyrir hönd Rannsóknarstofnunar
landbúnaðarins og Stefán Gunn-
arsson í Dyrhólum í Mýrdal stóðu
að ræktun stofnfræs af staðbrigði
Kálfafellsrófunnar, sem nefnt var
Korpurófa, á árunum 1980-1993.
Þá var séð til þess að ekki þyrfti að
rækta nema eina kynslóð af fræi,
það er sölufræið, erlendis. Vinsæld-
ir þeirrar rófu fóru dvín-andi og nú
mun hún lítið ræktuð.
Árin 1983 og 1984 var safnað
heimastofnum víða að og fræi af
þeim fjölgað á tilraunastöðinni
Korpu. Þeir voru síðan bomir
saman í tilraun, einkum með tilliti
til útlits, sumarið 1986. í tilrauninni
voru átta staðbrigði Kálfafellsróf-
unnar; frá Patreksfirði, Hnausum á
Snæfellsnesi, Sandvík og Kols-
holtshelli í Flóa, Hvammi í Hrepp-
um og Sléttu og Maríubakka í
Fljótshverfi. Sú síðastnefnda var
fulltrúi Kálfafellsrófunnar, eins og
hún var í upphafí. Auk þessa var
Korpurófan í tilrauninni. Af Ragn-
arsrófukyni var upphaflega rófan
frá Ragnari Ásgeirssyni og stað-
brigði frá Laugabóli í Reykja-
hverfí. Þessi staðbrigði eru öll varð-
veitt á Korpu og nýlega hefur fræ af
þeim verið endumýjað. Tvö hafa
bæst við frá 1986; Kálfafellsstað-
brigði frá Kópsvatni í Hreppum og
Nesrófan.
Óli Valur Hansson og Áslaug
Helgadóttir gerðu grein fyrir niður-
stöðum tilraunarinnar í tímaritinu
Búvísindum árið 1988. Þar kemur
fram að flest þessi staðbrigði vom
mjög breytileg og varla not-hæf til
ræktunar, eins og þau voru þá. Hins
vegar býður erfðabreytileikinn upp
á það að þau verði hreinsuð með úr-
vali og þannig kannaðir möguleikar
á aðlögun að íslensku veðurfari.
Eva G. Þorvaldsdóttir og Björn
Gunnlaugsson ræktuðu staðbrigði
af íslenskum gulrófum frá Norræna
genabankanum árin 1995 og 1997
og lýstu þeim og mældu þau. Þar
tókst ekki að draga fram skýran
mun milli staðbrigða og voru þó í
tilraununum svo ólíkar rófur sem
Maríubakkarófa og Laugabólsrófa.
Fullnaðarúrvinnslu gagnanna er
ekki lokið og verða þessar niður-
stöður því látnar liggja milli hluta
um sinn.
En saga Kálfafellsrófu er ekki öll.
Frá 1983 hefur Hannes Jóhannsson
í Stóru-Sandvík í Flóa ræktað rófur
af því kyni og nefnist það Sandvík-
urrófa í fyrmefndri grein í Búvís-
indum. Upphaf sitt eiga þær í
Kálfafellsrófunni með þeirri erfða-
vísamengun sem hún varð fyrir á
ámnum þegar hún var ræktuð kyn-
slóð fram af kynslóð í Danmörku.
Erfðabreytileikinn hefur verið nýtt-
ur til úrvals og nú hefur Hannes
hafíð frærækt af hinum nýja stofni
og nýtur hann umtalsverðra vin-
sælda. Sandvíkurrófan á í sam-
keppni við norska yrkið Vige, en
það hefur átt bróðurpartinn í ís-
lenskri rófnaræktun undanfarin ár.
Nú er komið að því að spyrja
hvað gera skuli með þann efnivið
sem við höfum undir höndum. I
fyrsta lagi, og þá mest til gamans,
þarf að sannreyna hugmyndina um
uppruna Kálfafellsrófunnar. Það
verður helst gert með því að leita
uppi rófuna Krasnöje selsköje, en
hún hlýtur að finnast í einhverjum
genabanka. Rófuna þá má svo bera
saman við Maríubakkarófu, en hún
er líkust því sem Kálfafellsrófan
var í upphafi. í öðm lagi er mögu-
legt að nota breytileikann til úr-vals
og það hefur þegar verið gert í
Stóru-Sandvík. Einnig kemur til
greina að sá öllum staðbrigðum
Kálfafellsrófunnar og velja úr þeim
sameiginlega og fá þannig breiðan
gmnn undir nýjan stofn. I þriðja
lagi er enn til íslenska rófan (Ragn-
arsrófan) með einhvem erfðabreyti-
leika í upphafí og ef til vill inn-
blöndun síðar og svo úrval og að-
lögun í 80-90 kynslóðir. Hún gefur
mikla uppskeru og er fljótvaxin.
Laugabólsrófan er af því kyni og er
stórvöxnust þeirra staðbrigða sem
við höfum haft undir höndum.
Hana er mögulegt að nýta eins og
hún er. í fjórða lagi má svo hugsa
sér skipulagðar kynbætur, þar sem
keppt yrði að því að sameina í einu
yrki bragðgæði og fallega lögun
Krasnöje/Kálfafellsrófunnar og
vaxtarhraða íslensku rófunnar
(Ragnars-/Laugabóls-). Síðasti
kosturinn er skemmtilegastur og
með hann í huga mun sá efniviður,
sem til er, verða skoðaður á næstu
summm.
Heimildir og þakkir:
Óli Valur Hansson og Magnús
Óskarsson hafa gagnrýnt sumt í
þessu skrifi og Magnús þar að auki
fengið mér heimildir. Kann ég þeim
báðum bestu þakkir fyrir. Heimilda
er getið jafnóðum í texta. Þar er
eingöngu um að ræða aðgengileg
og auðfengin rit og verður sú heim-
ildaskrá látin nægja.
Þessi grein birtist áður í Fjölriti
Rannsóknastofnunar landbúnaðar-
ins nr 199, Gulrófan fyrr og nú, í
júní 1999. Þar vom birtar fímm
greinar um rannsóknir á gulrófna-
ræktun gerðar í samvinnu við Félag
gulrófnabænda og með styrk frá
Garðávaxtasjóði. Verkefnisstjóri
var Sigurgeir Ólafsson, Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins.
Altalað á kaffistofunni
Varnaðarorð
til ofurhuga
Eftirfarandi vísu rak á fjörur
Freys og er eignuð Sveini Hannes-
syni, skáldi, frá Elivogum í Austur-
Húnavatnssýslu.
Að því hyggja mœttu menn
miklu er einatt voga.
Hœgra er að byggja hlóðin tvenn
en halda í einum loga.
FREYR 1/2000 - 39