Freyr - 01.04.2000, Qupperneq 44

þegar kynið var flutt til íslands, og
einnig vegna fækkunar í stofninum
hér á sögulegum tímum vegna nátt-
úrahamfara og harðinda. Þetta er í
samræmi við niðurstöður arfgeng-
ismats á sumum eiginleikum í ís-
lenskum kúm þar sem komið hafa
fram nokkru lægri gildi en annars
staðar. Tap á erfðabreytileika kom
fram í öllum kynjum í norðlæga
hópnum og virðist fara vaxandi frá
austri til vesturs þannig að rýrnunin
var minnst í austur-finnska kyninu
en tiltölulega mest í því íslenska.
Þetta ber þó ekki að skilja þannig
að íslenska kynið hafi tapað meiri-
hluta breytileika síns, heldur sem
ákveðin ummerki um erfðafræði-
legar þrengingar stofnsins við harð-
býlar búskaparaðstæður og ein-
angraða þróun hans hér.
I framhaldi af þessu má geta þess,
að sýni af erfðaefni hvatbera
(mtDNA) úr írskum (Kerry), norsk-
um (Fjarðakyn, Telemark og NRP)
og íslenskum kúm voru borin saman
við mtDNA úr 1000 ára gömlum
leifum af stórgripabeinum sem fund-
ust við uppgröft á minjum frá vrk-
ingaöld í nágrenni Dublin á Irlandi.
Þetta var gert á völdum sýnum úr
norræna verkefninu og eru einu
rannsóknirnar á erfðaefni hvatbera í
þessum efnivið enn sem komið er,
en það erfist eingöngu frá móður til
afkvæmis. Niðurstöður sýndu svip-
aðan breytileika mtDNA í beinaleif-
unum og í norrænu kúnum, nema í
Telemark kyninu þar sem erfðaefnið
í hvatberunum var fábreyttara. Hluti
af erfðaefninu úr beinaleifunum
hafði einkenni sem virðast vera glöt-
uð úr núlifandi kynjum í N-Evrópu
en stóð að öðru leyti tiltölulega
nærri núlifandi kynjum án þess að
hægt væri að rekja náinn skyldleika
við einstök kyn.
Kýr af jósku kyni. Þessir gripir eru leifar kúakynsins sem útbreitt var á Jót-
landi áður en blöndun hófst við hollenska Friesian kynið.
Gripir af austur-finnsku kyni. Mjög fáar kýr eru eftir afþessu kyni (innan við
100).
inn og blanda saman kynjum sem
eru tiltölulega skyld. Hins vegar
kemur fram að þrátt fyrir mikinn
fjölda gripa í framleiðslu þá er virk
stofnstærð (byggð á fjölda foreldra
í hverri kynslóð) stóru framleiðslu-
kynjanna tiltölulega lítil. Þetta er
aðvörunarmerki til þeirra sem
skipuleggja ræktunarstarfið um að
halda breiðum erfðagrunni gripa
sem valdir eru til undaneldis og
forðast of mikla notkun fárra gripa.
Að öðrum kosti getur verið hætta á
því að ræktunarstarfið lendi í öng-
stræti innan nokkurra áratuga.
Litareinkenni og homalag gáfu
ekki sömu niðurstöður og erfðavís-
ar greindir í blóðsýnum en þeir eru
flestir taldir hlutlausir m.t.t. rækt-
unar. Litur og hom hafa hins vegar
gegnt því hlutverki að setja útlits-
staðal fyrir einstök kyn og fyrr á
öldinni var mikil áhersla lögð á að
festa ákveðin útlitseinkenni í rækt-
un hvers kyns. Af þessu leiðir að
breytileiki í þessum eiginleikum er
aðallega milli kynja en sáralítill
innan þeirra nema í íslenska kyninu
og fáeinum öðrum gömlum kynj-
um, t.d. Fjarðakyninu og Dala-
kyninu í Noregi.
I íslenska kyninu komu fram
merki um tap á erfðabreytileika
sem hefur orðið einhvem tíma í
sögu kynsins og gæti bæði stafað af
takmörkuðum stofnfjölda í upphafi,
44 - FREYR 3/2000