Freyr - 15.12.2000, Blaðsíða 34

Mynd 1. Bitmý, Simulium ssp. (til vinstrí), náttúruleg
stœrð 2-5 mm. Culicoides ssp. (til hœgri), stœrð 1-3
mm, orsakavaldur sumarexems í hrossum.
ónæmiskerfisins eru bein-
mergur, hóstakirtill (týmus),
milta, eitlar og eitilflákar.
Hvítfrumumar (hvítu blóð-
kornin) eru verkfrumur
ónæmiskerfisins. Þær skipt-
ast gróft í mergfrumur sem
sjá um ósérvirkt ónæmis-
svar, s.s. át, hreinsistörf og
sýningu á ónæmisvökum og
í eitilfrumur sem sjá um sér-
virkt ónæmissvar. Eitilfrum-
umar skiptast síðan í T-eitil-
frumur og B-eitilfmmur. T-eitil-
frumumar sjá um dráp á veimsýkt-
um frumum og stjómun, en B-eitil-
frumur framleiða mótefni. Hvít-
frumurnar skipta með sér verkum
og nota boðefni sem þær seyta og
bregðast við til að vinna mjög náið
saman. Þær eru á verði út um allan
líkamann, viðbúnar innrásum sýkla
eða annarra framandi sameinda.
Ónæmiskerfið greinir ókunnugar
sameindir frá eigin sameindum.
Framandi sameindir eru ónæmis-
vakar sem ræsa kerfið til vamar.
Ónæmiskerfið hefur minni, þannig
að þegar kerfið hittir sama ónæmis-
vaka aftur verður ónæmissvarið
bæði mun sterkara og fljótara.
Ónæmisminnið er undirstaða bólu-
setninga. Stundum fer eitthvað úr-
skeiðis og ónæmissvarið verður
ekki vöm heldur ofnæmi eða sjálfs-
ofnæmissjúkdómur.
Ónæmisvaki -
ofnæmisvaki
(2. mynd)
Mýflugan bítur hestinn og sýgur
blóð en spýtir um leið inn ókunn-
um próteinsameindum eða ónæm-
isvökum sem verða að lokum of-
næmisvakar í þeim hestum sem fá
sumarexem. Flugupróteinin eru ét-
in (tekin upp) af hvítfrumum sem
nefnast sýnifrumur. Sýnifmmumar
melta próteinið og sýna það T-
hjálpareitilfrumum (Th). Eftir því
hver innrásaraðilinn er og hvernig
sýnifruman meðhöndlar hann þá
beinir hún T-frumunni ýmist inn á
braut Th 1 eða Th2 með viðeigandi
boðefnum. Önnur hvor brautin
verður þar með ráðandi í ónæmis-
svarinu. Thl brautin sér mest um
vamir gegn innanfrumu sýklum,
t.d. veirum, og innanfrumu bakterí-
um. Th2 brautin sér um vöm gegn
utanfrumu sýklum t.d. utanfrumu
bakteríum og sníkjudýrum (Mos-
man og Sad 1996).
Af einhveijum ástæðum, sem ekki
eru vel ljósar, þá leiðir ónæmissvar á
Th2 braut stundum til ofnæmis hjá
sumum einstaklingum með fram-
leiðslu á þeim flokki mótefna sem
kallast IgE. í þessum einstaklingum
verður ónæmisvakinn, flugu-
próteinið, að ofnæmisvaka. Eftir
fyrstu kynni þessara einstaklinga af
flugunni em hvítfmmur sem nefnast
mastfrumur húðaðar með IgE
mótefnum sem eru sérvirk fyrir
ofnæmisvakann úr flugunum. í
endurteknu, öflugu ónæmissvari
tengist fluguofnæmisvakinn
sérvirku IgE mótefnunum
og þá ræsast mastfrumumar
og seyta histamíni og fleiri
bólgumiðlum sem valda of-
næmiseinkennunum.
DNA bólusetning
(3. mynd)
Þegar bólusett er gegn
sjúkdómum þá er bóluefnið
vanalega útbúið úr sýklinum
(dauðum eða veikluðum)
sem veldur sjúkdómnum eða úr ein-
hverjum próteinum sýkilsins. í bólu-
efnunum eru oftast svokallaðir
ónæmisglæðar en það eru efni sem
örva ósérvirka ónæmiskerfið til
dáða. Fyrir allmörgum árum komust
menn að því að nota má erfðaefni
eða DNA til bólusetningar. Við
DNA bólusetningu er sprautað með
geni sem skráir fyrir einhverju
tilteknu próteini eða ónæmisvaka.
Þegar DNA bóluefni eru fram-
leidd þarf að byrja á að einangra
genið sem skráir fyrir því próteini
sem vekja á ónæmisvar gegn.
Geninu er síðan komið fyrir á tján-
ingarferju en það er tvíþátta hring-
laga DNA-bútur sem hægt er að
fjölga í bakteríunni E.coli. Bakterí-
an með tjáningarferjunni er ræktuð
upp í stórum stíl og ferjan endur-
myndar sig um leið og DNA bakt-
* ,
: : : i i i i
prótcin tír flugu (ónæmiwaki - ofnrenusvaki)
húð

^Thl - frumj
(Th2 -frumnj
\uniir gcgn unuuifninni
sýklmn (t.d. vcinun)
vaniir gegn utanfnunu
■ sýkliun (td bakterimn) og
ofnæmi af typn I mefl IgE
Mynd 2. Prótein úrflugu verður ofnœmisvaki og ónœmissvarið beinist á Th2
braut með framleiðslu á IgE ofnœmismótefmun.
34 - FREYR 13-14/2000