Litli Bergþór - 01.04.1991, Blaðsíða 8

Heiðraða samkoma!
Mér er efst í huga þakklæti til allra þeirra mörgu, sem hafa
greitt fyrir framgangi brúargerðarinnar.
Allar sagnir af samgöngum úr Biskupstungum eru á einn
veg, erfiðar bæði að og frá sveitinni og einnig milli sveitar-
hluta.
“Eitt er langið ægi girt” segir í ljóði Matthíasar. Eins má
segja að Biskupstungur séu straumvömum girtar þar sem
Hvítá fellur fram að austan og sunnan og Brúará að vestan.
Ekki nóg með það, heldur klýfur Tungufljót sveitina í
tvennt. Ekki var komist um þetta svæði nema fara þessi
straumvötn á vöðum eða feijum.
Þjóðleið lá þvert yfir sveitina ofanverða, komið var að
austan yfir Hvítá á Kópsvatnseyrum, en þar var besta
vaðið, þaðan yfir Tungufljót á Valdavaði og Brúará hjá
Reykjabæjunum.
Sögur herma að þessa leið hafi Rosi á Svínafelli komið er
hann reið til þings eftir Njálsbrennu og kom hann við í
Tungu og þáði beina fyrir sig og sitt lið hjá Ásgrími bónda
og sagan segir að orðaskipti hafi verið fá og köld þeirra í
milli.
Ferjustaðir voru fjölfamir hjá Iðu, Auðsholti og Reykjanesi
og eru þeir allir neðarlega í sveitinni.
Fyrstu samgöngubætur áþessu svæði munu vera upphlaðnir
vegspottar yfir verstu mýrarsundin og voru það kallaðar
brýr. Þær framkvæmdir voru unnar í svo kölluðum „skyldu-
dagsverkum" sem voru lögleidd fyrir löngu síðan, en þau
áttuallirverkfærirkarlmenn að innaaf hendi, eittdagsverk
á ári og var það skipulagt af ráðamönnum hreppsins.
Mestu mannvirki af þessu tagi voru Langabrú framan
Borgarholts, yfir Múlanes, Langasund hjá Skálholti og
margir styttri spottar víða um sveitina. Þessi skylda á
verkfæra karlmenn gilti fram á miðja þessa öld, en seinustu
árin var greitt með peningum tíl sveitarsjóðs, þar til þetta
var af lagt.
Á þessu ári er öld liðin frá byggingu Ölfusárbrúar, sem var
mikið mannvirki á þeirri tíð. Síðan rak hvert stórvirkið
annað, t.d. brú á Þjórsá og Sogið.
Fyrir konungskomuna 1907 var gert stórt átak í samgöngum
þar sem lagður var vegur frá Þingvöllum um Laugardal og
austur með Hlíðum að Geysi og þaðan yfir á Brúarhlöð og
niður Hrunamannahrepp. Þessi leið var kölluð „konungs-
vegurinn". Þetta var mikil samgöngubót fyrir þá sem fóru
„efri leiðina" sem kölluð var til Reykjavíkur.
Leiðir yfir Tungufljót voru á vöðum og ferjum. Vöðin
voru ofan við fossinn Faxa, en ferjur neðar. Efst var vað
á Víkureyrum. Var það á kirkjuleið til Haukadalskirkju,
oftast farið á hestum, en það kom fyrir að það væri vaðið.
Þegar konungsleiðin var gerð var byggð veikbyggð hengi-
brú yfir Tungufljót hjá Bryggju. Hún var tekin niður þegar
Gullfossvegur var tekinn í notkun.
Neðar með Tungufljóti var fjölfamast á Valdavaði móú
Holtakotum, það var á leið þeirra fjölmörgu sem fóru Hvítá
á Kópsvatnseyrum og upp að Hlíðum, einnig var farið þar
með kaupstaðarlestir og þeir sem fóru í skóg upp að
Hlíðum fóru þar með skógarlestir. V ar það erfiður flutningur
í straumvatninu. Valdavað tók af í Hagavatnshlaupinu
1929. Önnur vöð voru minna farin. Tungufljót var ekki
reitt neðan Faxa vegna stöðugrar sandbleytu og voru því
eingöngu notaðar ferjur á þeim kafla.
Lögferja var á Reykjavöllum og fór þar um Torfastaða-
prestur er hann fór til Bræðratungukirkju var sú ferja notuð
afmörgum. Reykjavallaferja lagðist af er vegur var kom-
inn upp að Fellskoti.
Þegar hér er komið sögu er Króksferja eingöngu notuð.
Á þessum árum kom til meiri viðskiptabúskapar en áður
hafði verið og var það til þess að flutningar jukust mikið.
Þama var mjólkin flutt yfir í tvo áratugi. Fylgdi því mikið
erfiði og slark.
Vegurinn upp sveitina lengdist ár frá ári og var þá farið að
vinna að því að fá brú á Fljótið og var henni ætlaður staður
á Vatnsleysugljúfri. Þar var skemmst yfir og þar austur af
tóku við melar, sem þóttu góðir til umferðar að sumarlagi.
Einnig tengdist þessi leið konungsleiðinni við Brúarhlöð.
Vorið 1928 var kosið til hreppsnefndar að hluta til og
sýslunefndar og get ég þess hér vegna eftirfarandi sögu.
Skúli í Bræðratungu var fyrst kosinn til sýslunefndar á
þessum kjörfundi. Sýslumaður Magnús Torfason boðaði
til aukasýslufundar í Tryggvaskála þ. 21. des. og mætti
Skúli þar í fyrsta sinn.
Fundurinn var ekki boðaður með dagskrá, því ekki vitað
hvaða málefni ætti að taka fyrir. Magnús setti fundinn og
segir að eitt mál liggi fyrir þessum fundi, það sé bygging
brúa á S tóru-Laxá og Tungufljót í Biskupstungum og hvort
menn vilji leggja tilskilið fé úr sýslusjóði til þeirra fram-
kvæmda og „... gef ég fulltrúa Biskupstungna orðið“.
Faðir minn sagði að sér hefði orðið hverft við, þar sem hann
vissi ekki fyrir um þetta,en jafnframtsagði hann að auðvelt
hefði verið að tala fyrir málinu því þörfin hefði verið aug-
ljós og framlag sýslunnar var samþykkt samhljóða. Mikið
var haft fyrir að kalla menn saman úr öllum hreppum
sýslunnar í svartasta skammdeginu til að fullnægja forms-
atriðum einum saman. Brúin var byggð og tekin í notkun
sumarið 1929.
Ég man ekki fyrr eftir að menn sem bjuggu við þær
aðstæður sem fram hefur komið, að þeir gældu við það að
brú yrði byggð á feijustaðnum á Króki og jafnvel að það
hafi tafið fyrir lagningu vegar frá brúnni sem komin var,
enda kom hún að litlum notum fyrir þá sem bjuggu í neðan-
verðri Eystri-Tungunni, þar til vegur var lagður niður í
Tunguhverfið en því var að fullu lokið 1952.
Eins ferðamáta er ógetið, en það er ferðalög á ísum, sem
voru oft kærkomnar ferðaleiðir. Þá komust menn hratt yfir
og beinna en í annan tíma, þó þurfti að gæta varkámi ef vel
átti að fara.
ís á Tungufljóti var afar viðsjáll og hlutust stundum óhöpp
af. Eitt sinn var Páll Þorsteinsson í Borgarholtskoti á leið
milli bæja með byrði á baki. Þá brast ísinn á ferjustaðnum
og vamingurinn tapaðist, en hann gat stöðvað sig við
skörina þar til hjálp barst.
Annað tilvik nokkm fyrr að Þorsteinn Sigurðsson á
Vamsleysu hugðist nota gott færi og skreppa erinda austur
í Hrunamannahrepp og fór beinustu leið og fór hratt, en
þegar á Fljótið kom framan við S vínhöfðann brast ísinn, en
honum tókst að halda sér uppi.
Litli - Bergþór 8