Litli Bergþór - 01.06.1993, Blaðsíða 18

Flutningur
biskupsstóls
Eftir Skarphéðinn Pétursson.
INNGANGUR
Þaö hefur veriö viötekin skoðun manna aö
flutningur biskupsstóls frá Skálholti til Reykjavíkur
hafi stafað af haröæri og jaröskjálfta. En fleira viröist
koma til. Sú stjórnmálastefna sem var ríkjandi á
þessum árum var upplýsingarstefnan. Hún boðaði
meöal annars meiri afskipti og skipanir konungs af
innanlandsmálum á íslandi og mikilvægi þess aö
hafa öll stærstu stjórnsýsluembætti á einum staö.
Þar sem æösti maður konungs hér á landi var
stiftamtmaöur meö aðsetur á Bessastööum hlaut
þaö aö vera ákjósanlegt aö þessi embætti væru í
næsta nágrenni við hann. En vilji stjórnvalda nægði
ekki einn sér. Biskupsstóll haföi á þessum árum
staöiö í sjö aldir í Skálholti og hlaut því aö standa
sterkum rótum á fornum frægöargrunni. Afstaða og
skoöun æösta manns kirkjunnar, biskupsins, hlaut
aö vega sterkt á móti atkvæöi stjórnvalda. Hins
vegar virðist hlutur Hannesar biskups Finnssonar
vera gerður minni en efni standa til. Víst er aö hann
haföi margoft farið fram á flutning frá Skálholti og
hann mótmælti ekki úrskuröi konungsbréfsins.
Finnast mér því fjórar ástæöur liggja aö baki
flutninganna:
1) Haröæri (lægri tekjur).
2) Jaröskjálfti (uppbygging húsa).
3) Vilji stjórnvalda (upplýsingarstefnan og aö
ábúendur eigi jarðir sínar).
4) Eigin afstaöa biskups ( vilji til flutninga ?).
UNDANFARI FLUTNINGANNA
Þaö var áriö 1775 sem Finnur Jónsson biskup í
Skálholti, faöir Hannesar, kvaddi hann til þess aö
gerast dómkirkjuprestur í Skálholti. Gekk þaö eftir.
Ári seinna óskaöi Finnur svo eftir því aö Hannes
yröi skipaöur aöstoöarbiskup sinn og tæki
biskupsvígslu og fengi fyrirheit um biskupsembættiö
í Skálholti eftir sig. Sú varö raunin og var Hannes
vígöur til biskups þann 11. maí 1777 og hélt þá um
sumarið heim til íslands. Tók hann þegar viö hluta
af störfum fööur síns.
Ekki er aö merkja annað en aö störfin hafi gengið
vel hjá Hannesi fyrsta veturinn í Skálholti og honum
hafi líkað starfiö vel. Annaö er hins vegar aö segja
um þann húsakost er honum var boðinn. Kemur
glöggt fram í skýrslu sem Hannes sendir
stjórnarherrum í Kaupmannahöfn í júlí 1779 hve
hann var ömurlegur og vægast sagt ekki biskupi
bjóöandi. Sú lýsing er fengin úr svonefndum
"seperations-act" frá 1767, en hún var skráö þegar
skil voru gerö milli skóla og stóls. Af sjö „húsum" á
staðnum geta ekki nema tvö talist íbúöarhæf. Þaö
eru „biskupsbaöstofan" og „boröstofan". Er
biskupsbaöstofunni svo lýst:
„A henni eru 8 smáir ogfornir gluggar á
öðrum gafli, en þessi stofa er sumpart svo mjó
og gluggum þannig fyrir komið, að engin leið
er að koma fyrir skilrúmum í stofunni, og
annars staðar en á gaflinum verður gluggunum
ekki komiðfyrir með því byggingarlagi sem á
húsinu er. I þessu langa og mjóa herbergi er
enginn ofn. Biskupinn verður að nota það sem
svefnherbergi, sem gestastofu, bókaherbergi,
skjalageymslu, lestrarstofu og skrifstofu, bœði
fyrir sjálfan sig og skrifara sinn ... Alt húsið er
byggt úr torfi á votlendum jarðvegi og er
enginn grunnur undir húsinu, en tvœr
uppsprettur koma upp úrjörðinni og valda þœr
svo miklum raka, að ait, sem á góifinu er,
skemmist afmyglu. Loks hallast stofuhúsið til
muna. “
Meö þessu skjali sendi Hannes biskup bréf til
konungs þar sem fram kemur að ráðsmaður
skólans hefur fengið öll hús á staðnum nema tvö,
þ.e. biskupsbaðstofu og borðstofu til afnota þannig
aö húsnæöi var alls ónógt einni skikkanlegri
persónu, hvaö þá heilli fjölskyldu. Fer biskup fram á
aö hann fái framkvæmdar viðunandi húsabætur eöa
hann flytji burt meö biskupssetrið á jörð sem hann
eigi sjálfur.
En það er fleira en húsnæöiö sem lagðist þungt á
hinn nýja biskup. Launamál þeirra feðga voru
vægast sagt óviðunandi. Þeim var ætlaður 1/3 af
tekjum biskupsstóls, 700 ríkisdalir. Átti biskup sjálfur
aö annast innheimtu á tekjum sínum sem voru
greiddar meö jaröaafgjöldum og tíundum af
ákveönum sýslum. En vegna fjárkláöa og annarra
sjúkdóma sem gengu yfir búfé á þessum árum gekk
Litli - Bergþór 18