Litli Bergþór - 01.06.1993, Blaðsíða 20

hann keypti Skálholt á uppboöi meö gögnum og
gæöum á 500 rdl. og fluttist austur aftur 1787. Hann
kom upp nýjum húsum og bjó þar til dauðadags
1796. Viö smíöi nýs skólahúss var líka kastaö til
höndum. Hinn nýi skóli var aldrei annað en illa
smíðaður kofi sem hélt hvorki vatni né vindi.
EFTIRMÁLI FLUTNINGANNA
Þaö er samdóma álit heimildamanna aö þessir
flutningar hafi haft í för meö sér hnignun
biskupsembættisins og má segja aö þaö geti sótt
samsvörun til nútímans í Sambandi íslenskra
samvinnufélaga, Búnaðarfélagi íslands,
Eimskipafélaginu, Bæjarútgerö Reykjavíkur og
Háskóla íslands. Meö flutningunum missti
embættið mikiö af þessu og hljóta völd biskups aö
hafa minnkað verulega. Vekur þaö einnig nokkra
furöu aö almenningur í landinu sagöi ekki orö til
þess aö mótmæla flutningunum, enda var yfirmaður
kirkjunnar sjálfur fylgjandi þeim.
Eftirmaöur Hannesar, Geir Vídalín, kom því aö
kofanum tómum og gætti lítilla framfara í hans
stjórn. Næstur kom svo Steingrímur biskup
Jónsson. Honum tókst aö fá því framgengt aö
reistur var biskupsbústaöur í Laugarnesi en hann
var mjög illa byggöur og viöhald vanrækt. Þannig aö
eftirmaöur hans, Helgi Thordersen, þóttist tilneyddur
aö flytja aftur til Reykjavíkur. Síöan var ekki til
embættisbústaður fyrir biskupa landsins, fyrr en aö
gamalt íbúðarhús var keypt fyrir rúmum áratug.
Þaö var svo ekki fyrr en á árunum 1845-50, rúmum
60 árum eftir flutningana, aö fast skipulag komst á
kirkjulega yfirstjórn í Reykjavík.
NIÐURSTÖÐUR OG NAUÐSYN
FLUTNINGANNA
Núna skulu rifjaöar upp ástæöurnar sem
tilgreindar voru í innganginum. 1 .Haröæri, 2.
Jarðskjálftar, 3. Vilji stjórnvalda, 4. Afstaða biskups
sjálfs.
Þaö er óhrekjanleg staöreynd aö á árunum 1783-
87 var mikiö haröæri á öllu íslandi. Eldsumbrotin og
afleiðingar þeirra aö viðbættum jarðskjálftunum
miklu olli gífurlegu tjóni í Skálholti. Þetta geröist allt
á breytingarskeiði í danskri pólitík sem boðaði
aukna miöstýringu. Þetta eru án efa ástæöur sem
leggja grunn aö flutningi biskupsstólsembættisins til
Reykjavíkur. En ég hef svolítið veriö aö velta
síöustu ástæöunni fyrir mér enda hefur lítið veriö
talaö um hana nema þá í beinu samhengi viö hinar.
Mér fannst þaö svolítið áberandi viö lestur heimilda
minna aö þær tala allar um bréfin sem Hannes
sendi utan en taka jafn haröan fram aö þetta hafi
sjálfsagt bara verið til þess aö reka á eftir dönsku
Skálholtsstaður 1772 samkvæmt teikningu
./. Cleveley.
ríkisstjórninni en ekki hans eigin skoðun. Ég hef
hins vegar ekki enn rekist á neitt sem bendir til
annars en að Hannesi hafi veriö full alvara meö
bréfum sínum og honum ekki á móti skapi aö flytja
frá Skálholti.
Tekjur biskups minnkuöu reyndar mikiö viö
harðærið, áttu aö vera 700 rdl. en fóru allt niður í
tæpa 500 handa þeim feðgum báöum, en þaö var
haröæri um allt land og samdráttur ekki óeðlilegur.
1000 rdl. föst laun frá ríkinu eru vissulega talsverð
hækkun á launum Hannesar í þá daga. En oft höföu
krepputímar gengiö yfir Skálholt og tekjur
biskupsstólsins heföu aukist þegar versta ástandiö
var liðið hjá. Steingrímur Jónsson biskup reiknaði
þaö líka út aö ef biskupsstóllinn heföi staöiö
óhreyfðurtil 1820, þá heföu eignir biskupsstólsins
numiö 385 þús. 445 rd. 30 sk. Biskup á þeim tíma
heföi oröiö meö ríkustu mönnum landsins og
valdamestu meö því fjármálaveldi sem kirkjan heföi
verið. Hversu góö svo valdamikil kirkja heföi oröiö
fyrir aöra landsmenn skal ósagt látiö.
Meö þessum hugleiöingum er ekki verið aö saka
Hannes um þá tómthúsmennsku sem næstu
biskupar máttu búa viö. Hugmyndir hans áttu aö
tryggja kirkjunni þá mótandi stefnu og forystu sem
hún haföi meðal fólksins. En þetta fór ekki eins og
áætlað var og Hannes keypti Skálholt og flutti
þangaö aftur. Sjálfsagt hefur þessi stórmerki maöur
ekki viljað sjá eftir þeirri jörö sem átti aö hýsa
biskupsstól meðan land byggöist eins og ísleifur
Gissurason fyrsti biskup sagöi þegar hann gaf
jöröina kirkjunni. Þaö er auövelt fyrir
seinnitímamann eins og mig aö sjá þaö rétta í
stöðunni. En sjö alda saga biskupsstólsins í
Skálholti sýnir aö þetta virðingarmikla embætti er
ekki falliö til flutninga eftir hugdettum eins manns og
danskrar nefndar.
Litli - Bergþór 20