Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1963, Page 50

32
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
leikur sá kær mönnum „að kveða
skyldi karlmaður til konu í dans
blautleg kvæði og regileg og kona
til karlmanns mansöngsvísur. Þenn-
an leik lét hann af taka og bannaði
sterklega. Mansöngskvæði vildi
hann eigi heyra né kveða láta, en
þó fékk hann því eigi af komið með
öllu“. — Virðast því dansar hafa
verið komnir til sögunnar á Islandi
fyrir upphaf tólftu aldar. — Blóma-
tími vikivakanna mun hafa verið
snemma á sautjándu öld. Orðið viki-
vaki kemur ekki fyrir í fornsögum.
Guðbrandur Vigfússon taldi það
hafa komizt inn á 15. öld, því að þar
sem fyrst er talað um slíkar
skemmtanir á íslandi í seinni tíð,
eru þær nefndar öðrum nöfnum,
vaka eða vökunótt. Síðasti gleði-
leikurinn á Jörfa í Haukadal í
Dalasýslu mun hafa verið haldinn
á fyrsta áratug átjándu aldar, senni-
lega 1706 eða 1707. — En telja má
líklegast, að þessi gamla skemmtan,
sem tíðkazt hafði á íslandi síðan á
elleftu öld, hafi liðið algjörlega
undir lok kringum 1800.
Víða glatt á Hjalla
Sjálfsagt hafa dansar verið iðkað-
ir víðar um land í einhverri mynd
en nú er kunnugt. Þó höfum við
enn sagnir af gleðileikum og döns-
um allvíða. Frægasta skemmtunin
af þessu tagi er Jörfagleðin, sem
haldin var á Jörfa í Haukadal vest-
ur. Var henni við brugðið, og fara
ýmsar sögur af svallinu, sem henni
fylgdi, en að því verður komið síð-
ar. —
Fyrir miðja átjándu öld voru
haldnir allfrægir dansleikir á Þing-
eyrum, en lengst héldust vikivak-
arnir á Vesturlandi á ýmsum stór-
bæjum, iþó að aðeins séu óljósar
sagnir um flestar þessar gleðir.
Ingjaldshólsgleðin undir Jökli og
Stapagleðin voru orðlagðar, en við
Stapagleðina var kenndur dans og
nefndur Stapadans. Ingjaldshóls-
gleðin var bæði fræg og fjölsótt, og
vitað er til þess, að unglingum var
jafnvel kennt að dansa til að þeir
gætu staðið sig þar betur. En þess-
um gleðskap á Ingjaldshóli hnign-
aði og lagðist að lokum af eftir að
einhverjir alvarlegir atburðir gerð-
ust þar, sumir segja, að tveir menn
hafi fótbrotnað, aðrir, að bóndinn á
bænum hafi andazt með sviplegum
hætti nóttina eftir eina gleðina, og
hafi þeim þá verið hætt. í þjóðsög-
um Jóns Árnasonar er getið um aðra
jólagleði undir Jökli. Á hún oftast
að hafa verið haldin á Munaðarhóli.
En sagan segir, að þar hafi einnig
gerzt þeir atburðir, sem ekki urðu
aftur teknir. Einu sinni sem oftar
var þar haldin gleði. Var leikið og
drukkið vel um kvöldið, en um nótt-
ina drap Latínu-Bjarni Jónsson
Teit Jónsson lögréttumann á Gríms-
stöðum í Breiðuvík með göldrum,
og er sagt, að síðan hafi ekki verið
haldin jólagleði undir Jökli.
Um miðja átjándu öld lítur út
fyrir, að vikivakarnir hafi átt all-
góðu gengi að fagna, því að þá er
þeirra getið allvíða, einkum sunn-
anlands. Þá höfum við sagnir af
vikivökum í Skálholti, Efra-Seli í
Hreppum, Eyvindarmúla í Fljóts-
hlíð, Reykjavík, Flangastöðum á
Garðskaga og Þingeyrum nyrða,
eins og áður segir. — Á Hjalla í
Ölfusi hafa vikivakar að líkindum
átt sér stað fyrir átjándu öld. Hefur