Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1963, Blaðsíða 78

60
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Ógát er það á bls. 67, að iþýðandi
vísunnar eftir Bólu-Hjálmar, dr. G.
J. Gíslason, hafi komið fulltíða frá
íslandi og því ekki kunnað ensku.
Hann var vel metinn læknir í
Norður Dakota, ólst þar upp og fékk
alla sína menntun á ensku. Enda
ber vísan einmitt þess merki, að
hann kunni ekki íslenzkt-skáldamál
— hefir að líkindum aldrei lesið
Snorra eða íslenzkar rímur, og því
misskilið kenninguna „leturs lönd“.
Er þýðing Craigie’s óneitanlega
betri, þótt blómangan Hjálmars
hverfi. G. J.
* * *
Gísli Jónsson, Haugaeldar, Rit-
safn, Inngangur eftir dr. Stefán
Einarsson, Bókaútgáfan Edda, Ak-
ureyri.
Þegar ritdómur þessi birtist, hefir
höfundur ofangreinds verks fyllt
áttunda ár hins níunda tugar. Þess
vegna er það ergin goðagá að nefna
hann aldursforseta íslenzkra skálda
og rithöfunda báðum megin hafs.
„Haugaeldar“ er fjölskrúðugt rit-
gerðasafn. Fyrsti hlutinn fjallar
um tónskáld, annar hluti um
flest milli himins og jarðar, sá þriðji
um samtíðarmenn lífs og liðna.
Lokakaflinn hefir að geyma formáls-
orð bóka. Flestar ritgerðanna hafa
áður birzt í blöðum og tímaritum
nema upphafsritgerð þriðja þáttar
og jafnframt lengsta greinin í bók-
inni, „Heiðarbúinn og ættmenn
hans“.
„Haugaeldar" er stór bók eða
fjögur hundruð blaðsíður. Því fer
þó fjarri, að höfundur hafi gerzt
langorður, heldur eru skrif hans öll
gagnorð, stílhrein og án allra end-
urtekninga. Heildareinkenni safns-
ins eru stíllipurð, sem kalla má
næsta fágæta, vandvirkni og samúð
með viðfangsefnum. Markmið höf-
undar er tvenns konar: að fræða
lesendur og bregða upp fallegum
myndum. Neikvæð gagnrýni á sér
hvergi friðland í bókinni.
Undirrituðum er gjarnt að líta á
Ritgerðasafn Gísla Jónssonar sem
heimild um hann sjálfan og samtíð
hans. Austfirzkur uppruni höfundar
kemur víða fram, og öruggt sönnun-
argagn höfum við hér um það, að
Austurland og raunar allt Island
sleppa ekki tökum á niðjum sínum,
þótt þeir dvelji langa ævi í miklum
fjarska við æskustöðvar.
Veraldlegum auð var ekki til að
dreifa á æskuheimili höfundar í
Jökuldalsheiðinni. Ljóst er það þó,
að ófáir geislar mennta og menn-
ingar smugu snemma um glugga og
gættir á Háreksstöðum, og miklum
mun hefir tungutak á því heimili
verið íslenzkara en tíðkaðist meðal
sumra löglærðra Hafnarstúdenta.
Þegar Gísli Jónsson sá dagsins
ljós, var ísland að þokast út úr mið-
öldunum og íslenzka þjóðin að
vakna til meðvitundar um, að móð-
urmál sitt væri hvorki ill danska
né bjöguð íslenzka með latneskri
orðaskipan, heldur tunga Jónasar
og þeirra manna, sem skrásettu
sagnir um útilegumenn og drauga
og aðrar þjóðlegar vættir. Þetta
tungutak hlaut höfundur „Hauga-
elda“ að erfðum, og ætla ég það
mikla ofrausn að reyna að lagfæra
það eða leiðrétta. Vænlegra mun
reynast að lesa ritgerðir Gísla sem
vandlegast og reyna að nema af
þeim eftir föngum.
Gísli Jónsson brautskráðist frá
Möðruvöllum skömmu fyrir síðustu