Bændablaðið - 11.12.2001, Blaðsíða 6

6
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 11. desember 2001
p k | Vandi landsbyggOarinnar
DUI er mál allrar þjúðarinnar
Bændablaðið er málgagn
Bændasamtaka íslands
Gott veður en blikur á lofti
Óhætt mun að fullyrða að veðurfar á fyrsta ár nýrrar aldar
hefur verið íslenskum landbúnaði hagstætt. Veturinn var
mildur og þrátt fyrir hart hret um norðanvert landið var vorið
í heild þokkalegt. Sumarið var hlýtt en úrkomsamt þannig að
heyverkun hefði víða orðið erfið ef sífellt aukin pökkun
fóðurs í rúllur kæmi ekki til. Haustið var með fádæmun gott
og vafalaust nær einsdæmi að varla fyndist frost i jörð um
miðjan nóveniber. Eðlilegt er að bændur spyrji sig og aðra
hvort hlýindi liðins ár séu til marks um breytt loftslag og
veðurfar af mannavöldum eða hvort hér sé einungis um að
ræða venjulega veðurfarssveiflu. Þessu verður ekki svarað
með vissu en víst er að bændur hafa nýtt sér veðurfarið til
mikillar og góðrar öflunar jarðargróða til manneldis og
fóðurs fýrir búfé sitt.
Framleiðsla og sala á búvörum hefúr einnig verið meiri
en áður og virðist söluaukning ársins i kjöti um 5% og
aukning í mjólkursölu yfir 2%. Sala á gróðurhúsaafurðum og
grænmeti er einnig í sögulegu hámarki þrátt fyrir neikvæða
umræðu einhverra aðila. Allt tal um kreppu í íslenskum
landbúnaði virðist marklaust við þessar aðstæður.
Landbúnaðurinn glímir þó við erfíð vandamál af tvennum
toga. Annars vegar byggðakreppu sem stafar ef til vill mest
af því að sjávarþorpin kringum landið hafa meira og minna
misst möguleika fyrri ára til að sækja afla á grunnslóð en
fækkun starfa í framleiðslugreinum stafar einnig af þvi að
vélar hafa í sívaxandi mæli leyst mannshöndina af hólmi við
búskapinn. Afleiðing þessarar fækkunar starfa er
keðjuverkandi í þjónustugreinum, skólum fækkar og umfang
þeirra minnkar, bankar og pósthús draga úr mannafla og
þjónustu og siðast en ekki síst hefur tölvutæknin víða orðið
til þess að hægt er að þjóna öllu landinu frá
höfuðborgarsvæðinu.
Hinn hluti vanda landbúnaðarins er lítil launagreiðslu-
geta. Tæknin og öll þjónusta við landbúnaðinn tekur æ stærri
hluta af tekjum búanna og hlutur bóndans i því verði sem
neytandinn greiðir fyrrir vöruna lækkar sífellt. Þetta þarf
ekki endilega að þýða að verslunin hagnist æ meira því
fjárfestingar hennar virðast komnar lang út fyrir
skynsemismörk og er Smáralindin nýjasta dæmi þar um.
Sífellt lengri opnunartími verslana kostar einnig sitt og
auknum kostnaöi getur verslunin velt í tvær áttir annars
vegar á byrgja (m.a. bændur) og hins vegar á neytendur. Við
þessar aðstæður harðna kröfur verslunarinnar um aukið frelsi
til að meðhöndla landbúnaðinn eftir sínu höfði. Samtök
verslunar og þjónustu hafa kært áframhaldandi verðlagningu
mjólkurvara á heildsölustigi m.a. á þeirri forsendu að
mjólkurvörur séu of dýrar. Því eru athyglisverðar þær
upplýsingar sem birtar eru hér í blaðinu um að einn líter af
mjólk kosti 80 kr en einn líter af kóka kóla (ímynd ameríska
draumsins) kosti 163 kr í sömu verslun. í því ljósi virðist
ólíklegt að tilgangur verslunarinnar með auknu frelsi í
viðskiptum með mjólkurvörur sé að lækka verð til neytenda.
í kæru SVÞ er einnig vikið að því að vænta megi aukins
frelsis í viðskiptum með búvörur milli landa. Margt hefur þó
gerst á liðnu ári sem klingir bjöllum varðandi aukið frelsi á
þessu sviði. Aukin útbreiðsla kúariðu hefur sett nautakjöts-
markað Evrópu í uppnám og valdið gífurlegum kostnaði
jafnvel í þeim löndum þar sem sjúkdómurin hefúr ekki
greinst. Gin og klaufaveikifaraldur í Bretlandi minnti
Evrópubúa á hvað frjálsir flutningar búfjár og búfjárafurða
geta þýtt varðandi glímu við búQársjúkdóma. 11. september
sýndi alþjóð að heimurinn er fallvaltur og aðstæður geta á
skömmum tíma breyst þannig að eigin matvælaframleiðsla
varði miklu um þjóðaröryggi. Mikilvægi íslensks land-
búnaðar er því jafn augljóst nú og verið hefúr í aldanna rás.
Frá því síðasta Bændablað
kom út hafa komið fréttir af því að
launatekjur séu að jafnaði 10%
lægri á landsbyggðinni en á Reykja-
víkursvæðinu. Þetta er mikil
breyting frá því sem var fyrir
nokkrum árum. En hver er ástæðan
fyrir þessu? Svarið er sjálfsagt
ekki einfalt. Ástæðumar em vafa-
laust margar, en nokkrar má þó
nefna. Fiskveiðistjómun hefur
fækkað aðilum í fiskvinnslu og
m.a. fært þessa vinnslu út á sjó.
Stýring á fjármagni hjá banka-
stofnunum og lífeyrissjóðum hefur
verið með þeim hætti að tregða er
til að lána til uppbyggingar á
landsbyggðinni. Samdráttur í land-
búnaði bitnar bæði á bændum og
því fólki sem býr í mörgum litlum
þéttbýliskjömum. Um þessi atriði
þarf að fjalla betur síðar.
Beitum Lánasjóði íslenskra
námsmanna til að laðafólk til
starfa í dreifbýlinu!
Það er mikið áhyggjuefni að
unga fólkið sem kemur út úr
skólunum fer í litlum mæli til
starfa á landsbyggðinni. Vill þá
unga fólkið ekki setjast að úti á
landi? Ég held að margt ungt fólk
kysi það en til þess þarf ákveðnar
forsendur. Hinar helstu em þær að
lífvænleg fyrirtæki og stofnanir
starfi þar. í síðustu grein minni vék
ég að því að það þyrfti að skapa
fyrirtækjum og einstaklingum úti á
landi betri skattalegan grundvöll.
Fleira þarf að koma til. Launakjör
verða að vera sambærileg, þjónusta
og samgöngur góðar o.s.frv.
Hvemig á þá að laða unga
fólkið til að setjast að og starfa úti
á landi? Ég vil þar varpa fram
einni hugmynd. Beita mætti Lána-
sjóði íslenskra námsmanna í þessu
skyni. Tökum dæmi. Námsmaður
fær lán í Lánasjóðnum. Fari hann
til starfa úti á landi að námi loknu
frestast endurgreiðsla námslána
um 20%. Um leið lengist láns-
tíminn sem því svarar. Þetta gildir
fyrstu fjögur árin. Vinni við-
komandi lengur en fjögur ár á
landsbyggðinni þá fymist sá hluti
sem frestað var um 25% á ári.
Þannig afskrifast 20% lánsins að
fullu á 8 árum sem viðkomandi
starfar á landsbyggðinni. Aðgerð
sem þessi gæti haft veruleg áhrif á
það hvar ungt fólk sest að og hefur
störf.
Til eru verkefni sem liöfða til
ungs, vel menntaðs fólks.
Verkefni sem geta verió í
dreifbýlinu.
Stutt er síðan eitt af
bjargráðunum fyrir landsbyggðina
var fjarvinnsla. Hvert fyrirtækið af
öðm var opnað með pompi og
prakt að viðstöddum þingmönnum
og ráðherrum. Fallegar ræður vom
fluttar og fínar myndir teknar. Eitt
af öðm fóm svo þessi fyrirtæki á
hausinn eða var jokað, m.a. vegna
verkefnaskorts. Ég er ekki í vafa
um að ýmis tækifæri em fyrir
hendi í tölvuvinnslu í dreifbýli.
Slík verkefni höfða til ungs fólks.
Til að þetta geti þrifist í dreifbýli
þá verða öll ytri skilyrði að vera í
lagi, flutningsgeta á símalínum og
tilheyrandi tækni. Það vantar mikið
á að svo sé, þó að nokkuð miði og
fogur fyrirheit séu geftn. Unga
fólkið sest ekki að í dreifbýli ef
þessi skilyrði em ekki fyrir hendi
og sambærileg og gerist á Reykj-
avíkursvæðinu. Hér verður að
spýta í lófana og herða á þeirri
vinnu. Þetta er eitt af þeim verkefh-
um sem mega ekki lenda í niðursk-
uröi, þcssu vemuraö hraöa. i44 t-.
Gunnar
Sæmundsson
skrifar um
byggðamál
Gífurlega hár flutningskostnaður
fer illa með landsbyggðina.
Eitt af þeim tnálum sem fer
mjög illa með allan rekstur og
starfsemi á landsbyggðinni er
gífurlega hár flutningskostnaður.
Megnið af þeim vömm sem fluttar
em sjóleiðis til landsins er skipað
upp í höfnum á Stór-Reykja-
víkursvæðinu. Sama gildir um þær
vömr sem koma flugleiðis. Eins er
með mikinn hluta þess sem flutt er
úr landi. Nú er svo komið að mikill
meirihluti flutninga innanlands fer
landleiðina. Það getur ekki verið
þjóðhagslega hagkvæmt. Það
hlýtur að vera hagkvæmara að
ákveðnir þungaflutningar fari sjó-
leiðina. Með þessu er álagið á
vegakerfið víða orðið miklu meira
en það þolir.
Þessi mikli kostnaður er öllum
þeim sem búa á landsbyggðinni,
.fjarri. Reykjtiyíkursvæðinu, mjög
erfiður og í mörgum tilfellum
óbærilegur. Atvinnustarfsemi á
þessum svæðum verður ekki sam-
keppnisfær.
Hár þungaskattur og olíuveró.
Hið opinbera á þarna
sóknarfœri - og lcekka álögur á
landsbyggðina.
Tvær ástæður sem valda
þessum háa flutningskostnaði er
rétt að nefna. Hár þungaskattur og
hátt olíuverð. Til viðbótar við
þennan háa flutningskostnað leggur
svo ríkið virðisaukaskatt ofan á
allt saman. Kosti það 1000 kr.
meira að flytja tiltekna vöru á stað
B en á stað A hirðir ríkið tæpar
200 kr. í formi virðisaukaskatts.
Hér verður að ftnna leið til jöfhunar.
Það verður að vera hægt að fella
niður eða fá endurgreiddan virðis-
aukaskatt af flutningum í tilfellum
sem þessum. Þá er tímabært að
huga að verðlagningu á olíu og
leita leiða til að lækka verð á
henni. Að fleiri lausnum verður að
huga.
Hér hefur verið minnst á þrjú
atriði sem huga þarf að í
byggðamálum. Meira síðar. Þar
sem þetta er síðasta blað á þessu
ári sendi ég öllum þeim sem þessar
línyr lesa mínar bestu jóla- og
nýárskveðjur.