Bændablaðið - 11.12.2001, Blaðsíða 18

18
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 11. desember 2001
A Iftagerðisbrœður
„Hestastúss Péturs dró margan gestinn
heim í hlað í Álftagerði enda voru tamningar
og hrossasala öðrum þræði hans lifibrauð. Á
þessum árum var einnig skilarétt á bænum þar
sem íbúðarhús Ólafs Péturssonar í Álftagerði II
stendur nú. Mikill gestagangur fylgdi
réttarstörfunum og voru húsfreyjur önnum
kafnar við bakstur dagana á undan og við að
uppvarta aðkomufólkið þegar svo kom að
sjálfúm réttardeginum. En þótt mikill spenningur
væri í drengjunum yfir réttunum fannst þeim
fátt jafn æsilegt og að fá að komast á kapp-
reiðamar á Vallabökkum við Héraðsvötn sem
haldnar voru þar árlega þrettándu helgi sumars
á ámnum 1945-1968, eða þangað til keppnis-
svæðið á Vindheimamelum var tekið í gagnið.
Sem tamningamaður fór Pétur þangað eðlilega
með margt hesta á þessum ámm og tveir af
elstu drengjunum, Ólafur og Pétur, tóku einnig
þátt í mótinu, vom látnir hleypa eins og algengt
var með stráka sem vom vanir knapar, en einnig
seldu þeir sælgæti. Ekki æfðu drengimir neitt
sérstaklega að hleypa en vöndust því fljótt að
tolla á þótt hart væri riðið. Þegar þeir riðu út í
Varmahlíð í sundkennsluna á vorin var vaninn
að keppast sem mest um hver yrði fyrstur í
fötin aftur og á bak og síðan var hleypt þaðan
heim í hlað í Álftagerði i einum djöfulsspreng.
Kappreiðamar á Vallabökkum vom líka
kærkomin tilbreyting frá bústörfunum því þetta
var eitt af fáum skiptum allt sumarið sem
systkinin fóm af bæ. Þama sáu drengimir mörg
undur náttúmnnar í fyrsta sinn, svo sem tilburði
karlanna þegar þeir tóku að gerast ágengir við
kvenpeninginn. Að kappreiðum loknum var
svo slegið upp dansleik í tjaldi þar sem helstu
stórhljómsveitir Norðurlands léku fyrir dansi:
Hinir siglfirsku Gautar, Geirmundur Valtýsson,
Ferguson-tríóið svokallaða og margir fleiri.
Það dró heldur ekki úr gestaganginum að
Pétur í Álftagerði lék ekki aðeins á harmonikku,
söng einsöng í Heimi, tamdi hross og sýndi
klárhesta á Vallabökkum, heldur klippti hann
einnig nánast alla karlmenn í sveitinni. Hann
byrjaði snemma að klippa og klippti alla jafn-
aldra drengjanna alveg þangað til þeir urðu
fullorðnir menn. Ekki er vitað með vissu hvemig
þetta bar til en í Álftagerði var jafnan mikil
klippivertíð þegar dró að jólum. Þá komu
bændur víða að og tóku syni sína með sér.
Pétur notaðist við venjuleg skæri og handklippur
með tveimur kömbum, bæði grófum og finum,
og þótti klippa ágætlega. Hann stundaði þetta
eins lengi og heilsan leyfði og þar breytti engu
þótt rakarastofa hefói um nokkurt skeið verið
starfrækt á Sauðárkróki. Að loknum klippingum
var svo tekið lagið. Pétur eldri tók upp
harmonikkuna, Sigfús gítarinn og fyrir kom að
Óskar greip til hárgreiðunnar þannig að úr varð
hin ágætasta hljómsveit hússins. Tamninga-
félagi Péturs, Ámi Kristjánsson á Hofi, átti tvo
syni og einhverju sinni þegar hann tók þá með
sér í klippingu varð annar þeirra snarvitlaus og
ómögulegt virtist vera að tjónka við hann.
Þrautalendingin var að Pétur setti hann upp á
hest, settist fyrir aftan hann og klippti hann á
hestbaki. Eitt sinn klippti hann líka fullorðinn
mann úr sveitinni sem átti að fara í læknis-
skoðun á Akureyri tveimur dögum síðar. Aldrei
komst þó maðurinn norður því skömmu eftir að
hann kom heim úr klippingunni varð hann
bráðkvaddur og fór nýklipptur inn í eilífðina.
Bræðumir segja að þegar Pétur faðir þeirra
heyrði þessi tíðindi hafi hann lofað Guð fyrir
að maðurinn skyldi ekki deyja í stólnum hjá
sér!
Klippingar Péturs höfðu þau áhrif á heima-
sætuna á bænum, Herdísi, að hún ætlaði sér að
verða rakari þegar hún yrði stór, nokkuð sem
sjaldgæft var meðal stúlkna á þeim tíma. Hún
hafði þá tekið að sér að klippa foður sinn því
ekki var hann svo snjall að geta klippt sig
sjálfur. Bræðumir héldu sig þó við klippur
pabba gamla, ekki síst eftir eitt haustið fyrir
réttimar þegar Herdís klippti Gísla og Óskar
svo hressilega að varla varð stingandi strá eftir
á kolli þeirra. Huldu þeir höfuð sín með húfum,
svo krúnurakaðir voru þeir. Þegar að Herdís fór
ung að heiman til Akureyrar gekk hún á milli
Fróðleiksfúsi í sveitinni
Margmiðlunardiskur um íslenskan landbúnað
Jólagjöf sem gleður!
Fæst hjá Bændasamtökum íslands. Verð kr. 1.250
Hringdu í síma 563 0300 og við sendum diskinn um hæl
Út er komin bókin Alfta-
gerðisbrœður - skagfirskir
söngvasveinar eftir Björn
Jóhann Björnsson. Hér
birtist hluti 2. kafla bókar-
innar þar sem sagt er frá
uppvaxtarárum
söngbrœðranna frá Alfta-
gerði, Sigfúsar, Pe'turs,
Gísla og Oskars Péturs-
sona. Tvö börn Péturs
Sigfússonar og Sigrúnar
Ólafsdóttur í Alftagerði,
Olafur og Herdís, koma
einnig við sögu í bókinni.
óhreyfður, en síðan hefur hún ekki fundið slíka
jurt. Gítarinn skildi hún ekki við sig í mörg ár
eftir þetta eða þar til að þéttvaxinn vinur hennar
settist ofan á hann í ógáti og braut hann í spað!
Herdís fékk það hlutverk öðm hvoru að
gæta yngri bræðra sinna, Gísla og Óskars.
Gekk það yfirleitt stóráfallalaust en i eitt
skiptið, er Pétur, Rúna og Sigfús vom á dans-
leik í samkomuhúsinu á Reykjum, munaði
afskaplega litlu að það kviknaði í nýja
steinliúsinu í Álftagerði. Drengimir og Ólafur
afi þeirra vom þá lagstir til svefns en Herdís
ákvað að vaka eitthvað lengur og setjast niður
og skrifa bréf, aldrei þessu vant, til Ólafs,
bróður sins, sem þá var á vertíð sunnan heiða. I
miðjum skrifum heyrði hún ógurlegt ýlfur og
læti i hundunum sem hömuðust þá á hurðinni
milli eldhússins og kjallarans. Myrkfælni og
ótti við draugagang gerði það að verkum að
hún þorði ekki í fyrstu að gá hvað væri að
gerast en þegar Gísli kom líka fram á gang fóm
þau í sameiningu að hurðinni niður í kjallarann
og opnuðu fyrir hundunum. Kom þá reykjar-
mökkurinn á móti þeim og skelltu systkinin
aftur hurðinni. Næst mku þau út, bmtu upp
kjallarahurðina og réðust gegn eldi sem
byrjaður var að krauma út ffá miðstöðvar-
katlinum. Rúna hafði fyrr um daginn verið að
Álftagerðisbræðurnir Sigfús, Óskar, Pétur og Gísli Péturssynir slá á létta strengi á góðgerða-
tónleikum í Glerárkirkju sem haldnir voru til styrktar ferðasjóðs fótboltagutta í sjötta flokki Þórs,
fyrr á þessu ári. Bræðurnir hafa lagt fjölda mála lið með ómþýðum söng og annáluðu iéttlyndi.
Mynd: Kristján Kristjánsson.
rakara í bænum en kom alls staðar að lokuðum
dymm. Enginn vildi taka hana á samning þar
sem hún var kona.
Herdís var reyndar ekki óvön því að það
stríddi á móti henni að vera kvenkyns. Það gat
stundum verið erfitt fyrir hana að alast upp í
þessum stóra strákahópi. Kom gjaman fyrir að
hún varð útundan þegar strákamir ætluðu að
gera eitthvað saman úti við og hún þurfti að
aðstoða móður sína við heimilisverkin innan
dyra. Þannig fékk hún aldrei að fara í göngur
og sætti sig illa við það. En hlutskipti hennar á
bænum var ekki svo slæmt að engar óskir
rættust. Eitt sumarið, þegar hún var á ellefta
ári, var hún á rölti um túnið í Álftagerði og
rakst á fjögurra blaða smára. Hún sleppti ekki
þessu tækifæri og óskaði sér þess að hún
eignaðist gítar. Það var nokkuð sem hana hafði
dreymt um lengi enda töluverð músík í
stelpunni eins og hún átti kyn til. Hún sagði
engum frá því að hún hefði fundið fjögurra
blaða smárann og stakk honum inn í sálmabók
Ólafs, bróður síns, því hún vissi að sú bók yrði
ekki mikið hreyfð. Síðan leið að jólum og
Herdís búin að gleyma þessu með smárann. En
í einum pakkanum leyndist gítar frá bræðrum
hennar og hrópaði hún upp yfir sig "smárinn"
þegar pakkinn var opnaður. Rauk hún fram úr
stofunni og inn í herbergi Ólafs til að finna
sálmabókina. Þar lá smárinn á sínum stað,
þurrka fiðurdún á katlinum með þessum
afleiðingum. Að slökkvistarfi loknu kom þeim
Herdísi og Gísla fyrst til hugar að hringja eftir
hjálp og eftir skamma stund voru nágrannar af
næstu bæjum mættir. Þeir aðstoðuðu við að
reykræsta húsið og voru allir gluggar og hurðir
sett upp á gátt. Hvarf reykjarlyktin á skömmum
tíma en hitastigið í húsinu var áreiðanlega
komið niður undir frostmark þegar Rúna, Pétur
og Sigfús komu loks heim af ballinu. Til að
valda ekki of mikilli geðshræringu geymdi
Herdís það til næsta morguns að segja móður
sinni frá atburðum næturinnar og af hverju
húsið hefði verið svo vel loftræst þegar þau
komu heim. En þetta bréf Herdísar, sem líklega
bjargaði lífi heimilisfólksins í Álftagerði í þetta
sinn, var ekki klárað og fór aldrei af stað í
verbúðina til Ólafs.
Fólkið á bænum var reyndar vant því að
eldur kæmi upp, sér í lagi vegna sótsprenginga
í miðstöðvarkatlinum, og í gamla bænum
kviknaði stundum í þekjunni að innanverðu.
Hlupu menn þá út með torfið og stöppuðu
glóðina úr með fótunum. Kipptu menn sér ekki
mikið upp við svona atvik, þetta var hluti af
hinu daglega lífi og reynt að bjarga sér á
staðnum. Slökkvilið var ekki burðugt fyrirbæri
á þeim árum og aðeins kallað út í algjörum
neyðartilvikum."
Forystufé er
einstakt og
ferhyrntféer
sjaldgæft í
heimmum
Svo sem frá var greint hér í
blaðinu á sínum tíma var Forystu-
fjárræktarfélag íslands stofnað um
sumarmál 2000 og eru nú félagar
þess orðnir 150 að tölu, þar af 4 í
Norður-Ameríku þar sem áhugi á
því fer vaxandi eins og á íslensku
fé almennt.
Félagar eru dreifðir um land
allt og þar sem ekki er að því
hlaupið að halda fundi og þar að
auki kostnaðarsamt hefúr stjómin
lagt áherslu á að mynda gmndvöll
fyrir starfsemi á komandi ámm
með ýmsu öðm móti. Kappkostað
hefur verið að afla félaga og
ástæða er til að nefna sitthvað sem
hefur verið gert eða er á döfinni.
Við höfúm nýtt ýmis tækifæri
til að kynna íslenska forystuféð
sem er einstakt á heimsvisu. Þar
má nefna að Guðnýju Halldórs-
dóttur kvikmyndaleikstjóra var
liðsinnt í haust við efnisöflun
vegna gerðar kvikmyndar um ís-
lensku sauðkindina, á alþjóðlegri
ráðstefnu í Búdapest flutti sá sem
þetta ritar erindi um forystuféð og
eiginleika þess og ýmsir hafa
fengið frá okkur upplýsingar um
þessa merkilegu erfðaauðlind sem
felst í forystueiginleikunum.
I ljósi ýinissa breytinga í sauð-
fjárræktinni þarf að vera vel á
verði til að einstakir eða sjaldgæfir
eiginleikar glatist ekki og því var
landbúnaðarráðherra skrifað bréf í
fyrrahaust, og það ítrekað síðar,
þar sem þess var farið á leit að við
gerð uppkaupasamninga yrði leyft
að eiga allt að 5 skýrslufærðar
kindur af forystustofni auk þeirra
10 sem heimilt er að halda eftir til
heimilisþarfa. Var þetta gert á
þeim gmndvelli að forystufé er
fyrst og fremst ræktað á grundvelli
vitsmuna en ekki kjötframleiðslu.
Svar hefur ekki borist og þykir
okkur miður því stofninn er í
útrýmingarhættu samkvæmt alþjóð-
legum viðmiðum .
Þá má geta þess að verið er að
endurbæta þau forrit hjá Bænda-
samtökum Islands sem notuð eru
við úrvinnslu sauðíjárskýrslna
þannig að hægt verður að halda
sérstökum fjárstofnum aðskildum
í bókarfærslum og uppgjöri. Það
mun nýtast okkur vel fyrir
forystuféð sem ætti sem allra flest
að vera í skýrsluhaldi fjárræktar-
félaganna.
Á döfinni er samning bókar
fyrir bæði innlendan og erlendan
markað og verið er að ræða um
útgáfu myndbands um forystufé.
I lokin er rétt að nefna að
áhugafólk um íslenskt fé í Norður-
Ameríku hefúr ekki aðeins áhuga
á forystufé heldur einnig fer-
hymdu fé og vill fá sæði til
ræktunarstarfs vestra. Mér sýnist
því tímabært að við förum að huga
sérstaklega að þeim eiginleika líka
og emm við í forystufjárræktar-
félaginu reiðubúin að byggja upp
sérstaka skrá yfir eigendur fer-
hymds fjár og mega slíkir gjaman
hafa samband við mig.
Minnumst þess að vemdun
erfðaauðlinda er ekki aðeins
náttúmvemdarmál heldur einnig
menningarmál og ég tel að við
eigurn að leggja vaxandi áherslu á
vemd allra landnámskynjanna og
erfðaeiginleika þeirra sem margir
hverjir em mjög sérstæðir og
jafnvel einstakir á heimsvísu.
Eyðing erfðaefnis búfjár er orðin
mikið vandamál sem alþjóðlegar
stofnanir og ríkisstjómir víða um
heim láta sig varða i vaxandi
mæli.
Ólafur R. Dýrmundsson
form. FI, s. sími 563-0300 og
tölvupóstfang: ord@bondi.is