Bændablaðið - 11.12.2001, Blaðsíða 26

26
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 11. desember 2001
bús, mun þetta auðvitað endur:
speglast í skiptingu hagnaðarins. í
Noregi gilda hins vegar reglur um
þetta, þar segir að ef tveir aðilar
standi að samrekstri þá verði
a.m.k. 30% af tekjum og vinnu-
ffamlagi að falla til annars
aðilans. Ef þrír aðilar standa að
rekstri er krafan 20% og ef fjórir
eða fleiri standa að rekstrinum er
krafan 10%. Samanlagðar tekjur
breytast yfírleitt lítið við samruna.
Greiðslumarkið og nýting þess
ákveður að mestu tekjumar og
kjötframleiðsla breytist yfirleitt
lítið. Oftast fer það svo að í sam-
runa tveggja eða þriggja mjólkur-
framleiðenda em kýmar settar í
besta fjósið og ungneytið í hin og
heildarframleiðslan breytist lítið,
hvort sem er af kjöti eða mjólk.
Viðhorf kerfisins
Styrkjakerfi landbúnaðar er
öðruvísi í Noregi en hér á landi.
Þannig er vemlegur hluti styrkja
til mjólkurffamleiðenda bundinn
fjölda dýra í fjósi og stærð
ræktaðs lands. Auk þess fara
styrkir minnkandi eftir því sem
búið verður stærra. Það þarf því
að athuga ýmislegt vandlega til að
átta sig á áhrifúm styrkjakerfisins
á rekstrargmndvöll samrekstrar-
einingarinnar. Reglum um meðferð
þessara þátta hefur einnig nýlega
verið breytt þar. Af þessu þurfúm
við lítið að hafa áhyggjur hér,
a.m.k. í bili. Hérlendis er þó
kveðið á um að framleiðsla upp í
greiðslumark skuli fara fram á
þeirri jörð þar sem greiðslumarkið
er skráð. Þannig yrði að færa
greiðslumarkið á þá jörð þar sem
mjaltir fæm fram. Þetta gæti vafist
fyrir sumum þar eð greiðslumark
er veðsett með þeirri jörð sem það
er skráð á.
Eftirfarandi texti er að mestu byggður á grein
Knut Heie sem birtist í norska blaðinu BUSKAP
(nr 7-2001) og má finna á slóðinni www.geno.no
Ymislegt fróðlegt um sama efni má einnig fínna
á síðunni www.norgesvel.no. í greininni segir
m.a. að samrekstur leiði ekki alltaf til betri
rekstrarskilyrða fyrir mjólkurframleiðendur en
hann geti verið mjög góð lausn þegar aðstæður
eru hagstæðar. Eiríkur Blöndal, framkvæmda-
stjóri Búnaðarsamtaka Vesturlands þýddi og
endursagði.
Samrekstur er nú algengt
umræðuefni á kúabúum um allan
Noreg. Margir upplifa þetta
rekstrarform sem möguleika til að
halda áfram, eða allavega létta á
þeim annmörkum sem þeir lifa
með dags daglega. Þegar eru um
700 samrekstrareiningar viður-
kenndar í Noregi og ef marka má
þátttöku á fundum og námskeiðum
um þetta efni þá mun þeim enn
um sinn fjölga til muna. Flestar
samrekstrareiningamar samanstanda
af 2-3 eigendum og 20-30 árskúm.
Þó eru nokkrar einingar sem
samanstanda af 5-7 eigendum og
100-130 árskúm. Með samrekstri í
þessu samhengi er átt við að
stofnað sé fyrirtæki þar sem tveir
eða fleiri mjólkurframleiðendur
slá saman jörðum sínum og reka
sameiginlega fóður-, mjólkur- og
kjötframleiðslu. Rekstrarafgangi
er skipt eftir framlagðri vinnu og
fjármagni. Allar samrekstrar-
einingar í Noregi þurfa viður-
kenningu svokallaðrar framkvæmda-
nefndar greiðlumarks sem vinnur
eftir reglum sem Landbruks-
departementet hefur sett.
Kostir oggallar
Meira frí, minni einmanaleiki
og öryggi m.t.t. veikinda er það
sem flestir samrekstrarbændur
nefna sem kosti. Hagfræðilegar
aðstæður eru einnig mikilvægar.
Af göllum má nefna að í sam-
rekstri verður að gera meiri kröfur
til skipulagningar, verkstjómunar
og flæði upplýsinga innanhúss en
þörf er á fyrir einyrkja. Sam-
rekstur getur líka heft ákvarðana-
vald þátttakenda. I sumum tilvikum
verður lélegri nýting af þeirri
framleiðsluaðstöðu sem til staðar
er, t.d. er byggingar standa
ónotaðar. Þær samrekstrareiningar
sem eru stofnaðar í Noregi nú em
skipulagðar sem sjálfstæð fyrir-
tæki í eigu þeirra bænda sem að
því standa, en þannig að skuldir
og skyldur deilast á aðilana.
Bændumir em áfrarn sjálfstæðir
atvinnurekendur og það fjánnagn
sem þeir taka úr samrekstrar-
einingunni vegna vinnuframlags
og framlagðra fasta- og lausa-
fjármuna reiknast sem tekjur af
landbúnaði með hefðbundnum
hætti. Einnig er möguleiki að
skipuleggja samrekstur sem
einkahlutafélag eða samvinnu-
félag, en í Noregi er það þó ekki
gert, vegna þess að þá missir
félagið framleiðslustyrki.
í Noregi hefur hið virta félag
"Selskapet for Norges Vel" búið
til stöðluð eyðublöð fyrir hin
ýmsu samstarfsverkefni t.d. fyrir
samrekstur kúabúa og þau er
mönnum ráðlagt að leggja til
gmndvallar. Þessi eyðublöð
gætum við einnig nýtt okkur,
a.m.k. sem minnislista um það
sem þarf að taka tillit til þegar lagt
er á ráðin.
Hagfrceðilegar forsendur
Hagfræðilegar forsendur sam-
reksturseiningar geta orðið nokkuð
frábmgðnar því sem gerist á
fjölskyldubúi. Venjulega verður
umfang tekna og gjalda um það
bil summan af þessum stærðum
fjölskyldubúanna, en innkoman
og dreifing tekna og gjalda getur
breyst nokkuð. í samrekstri deilist
hagnaðurinn eftir innlagðri vinnu,
fjármagni og landnæði. Yfirleitt er
samið um að greiða vissa upphæð
til þátttakenda hvem mánuð og
gera svo endanlega upp eftir árið.
Ef vinnuframlag aðila verður
ólíkt, t.d. ef einn aðili í samrekstri
óskar sér meiri tíma til vinnu utan
Sóknarfieri
Gjalda megin er það aðallega
véla- og byggingarkostnaður sem
breytist. Við gerð samrunaáætlana
er heppilegt að fara í gegnum
vélaflotann og finna skynsamlega
lendingu með vélvæðingu. Hér
má oft finna vemlega hagræðingar-
möguleika. Varðandi byggingar
þá em líka oft hagræðingarmögu-
leikar þar, sérstaklega ef aðilar
standa frammi fyrir því að verða
báðir að endumýja húsakost. Eitt
stærra fjós er hagstæðara en tvö
smá ef þvi verður við komið.
Varðandi vinnuframlag þá er talið
að hagræða megi vemlega með
samrekstri. Þetta hefúr lítið verið
rannsakað en menn hafa séð mörg
dæmi þess að tekist hefur að
skipta hirðingu dýranna þannig að
hvor aðili sér um fjósið eina viku í
senn og á hina fyrir aðra vinnu
innan eða utan bús. Almennt er
því sagt að þátttakendur í sam-
rekstri halda árstekjum sínum en
launagreiðslugeta á klst verður
betri, stundum mun betri.
Auðvitað á ekki að taka þetta sem
gefið en gera má rekstraráætlanir
til að gefa vísbendingar um þetta.
Rækileg umrœða
Til að byrja með er gott ráð að
hafa samband við aðila sem hafa
reynt þetta, hér á landi er væntan-
lega mest að sækja í vel þróuð
félagsbú. Svo þarf að fara fram
rækileg umræða meðal aðila um
þær aðstæður sém upp kunna að
koma. Þar næst er eðlilegt að gera
áætlanir sem sýna hvort hag-
fræðilegur grundvöllur er fyrir
samrunanum. Aflið ykkur upp-
lýsinga um hinar ýmsu hagstærðir
sem viðkoma rekstri búa, t.d. úr
Búreikningum Hagþjónustu land-
búnaðarins, Handbók bænda og
frá ráðunautum. Eðlilega standa
þeir best að vígi sem hafa reynslu
af rekstraráætlunum, t.d. ffá
búrekstrarverkefnum búnaðar-
sambandanna. Svo kemur að
ákvörðuninni. Að hefja sam-
rekstur er ferill sem þarf að taka
góðan tíma í og heija þegar allir
aðilar telja að að það sé tímabært.
Hraustari kýr í Noregi
Á sl. 7 árum (1994 t.o.m.
2000) hefúr meðferðum dýra-
lækna á nautgripum í Noregi
fækkað um meira en helming, úr
380.000 á ári í 180.000, en þar í
landi eru um 300.000 kýr. Að
sögn Sverre Bjömstad, ffam-
kvæmdastjóra GENO sem er
ræktunarfélag NRF kúa, er helsta
ástæða þessa sú að mikil áhersla
hefur verið lögð á fyrirbyggjandi
aðgerðir, þ.e. að koma i veg fyrir
sjúkdóma. Einnig hafa heilsu-
farseiginleikar haft mjög mikið
vægi í ræktunarmarkmiðum NRF
kúa, og segir Sverre að það sé nú
að skila sér í aukinni hreysti
gripanna. /BHB.
Neysla mjólkur
stfióug í SvíþjóO
Á undanfomum 12 mánuðum
hefur neysla á drykkjarmjólk
haldist stöðug í Svíþjóð, en sl. ára-
tug hefur neysla hennar minnkað
um u.þ.b. 2% á ári. Að sögn
Christer Eliasson, stjómarmanns í
Arla Foods, eru helstu ástæður
þessa þær að aðgengi að mjólk
hefur verið aukið og að neysla á
kaffidrykkjum þar sem mjólk er
talsverður hluti innihaldsins hefúr
aukist til muna. /BHB.
Panta þarf sáðkorn
fyrir áramót *
Rannsóknastofnun land-
búnaðarins og Landssamband
kornbænda bjóða bændum
sáðkorn af íslenska bygginu
Súlu vorið 2002. Lands-
samband kornbænda hefur
umsjón með ræktuninni eins
og fyrri ár.
Kornbændur sem vilja
panta sáðkorn eru beðnir um
að snúa sér tii innflutnings-
aðila sem fyrst og i síðasta lagi
fyrir áramót.
Kallar á breydngar
Ljóst er eftir atkvæða-
greiðsluna um norsku fósturvísana
í nóvember sl. að breytinga er þörf
í félagskerfi kúabænda.
Nú þegar kúabændur hafa
hafnað tilrauninni með svo
miklum meirihluta sem raun ber
vitni er Ijóst að forsvarsmenn kúa-
bænda hafa unnið gegn meirihluta
félagsmanna sinna um árabil og
verðum við að útiloka að það geti
gerst aftur.
Það eru fáar stéttir í landinu
sem eru eins bundnar af sinni
atvinnu eins og kúabændur. Það
gerir það að verkum að margir
þeirra eiga erfitt með að sækja
fundi, sérstaklega ef um langan
veg er að fara. Þess vegna þarf að
gefa kúabændum kost á því að
vera virkari í félagsmálum heima í
stofu, það mætti t.d. gera með því
að kjósa stjóm Landsambands
kúabænda með almennri póst- eða
rafkosningu. Einnig mætti vera
með almennar kosningar um hin
ýmsu mál sem koma á borð L.K.
en eins og sjá má með þeirri miklu
þátttöku í atkvæðagreiðslunni i
nóvember þá hafa bændur áhuga á
að láta meira til sín taka í
félagsmálum heldur en þeir hafa
átt kost á hingað til.
Eg vil skora á stjóm Land-
sambands kúabænda að setja á fót
nefnd sem ætti að yfirfara lög
sambandsins með það fyrir augum
að gera kúabændum kleift að vera
virkari í félagsmálum. Nefndinni
yrði síðan ætlað að skila um það
tillögum á næsta aðalfúndi L.K.
Ágúst Dalkvist
bóndi
Eystra-Hrauni
Skaftárhreppi