Bændablaðið - 25.03.2003, Blaðsíða 18

18
Bændabtaðið
Þriðjudagur 25. mars 2003
Bœrinn Hraun á Skaga er nyrsti bœr við
vestanverðan Skagafjörð og nœr landareign
jarðarinnar að sýslumörkum Austur-
Húnavatnssýslu. Húsin á jörðinni standa á
svokallaðri Skagatá ogyst á henni er
Skagatárviti. Frá Hrauni til Sauðákróks eru 55
kílómetrar en til Skagastrandar eru 45
kílómetrar. Jörðin tilheyrði Skefisstaðahreppi
áður en sameining sveitarfélaga varð fyrir
nokkrum árum. Það hefur mikið verið talað um
fólksflótta úr dreifbýlinu undanfarin ár og ekki
síst hafa sveitirnar átt undir högg að sækja.
Astæður búferlaflutninga eru eflaust ýmsar og oft
hefur lakari afkomu þeirra sem stunda búskap,
einkum með sauðfé, verið kennt um jafnframt því
að fólk hafi það svo gott á suðvesturhorni
landsins þar sem er bullandi þensla og stöðugt
góðœri. I raun má segja að fólkið á Hrauni séu
verðugir fulltrúar þeirra sem láta áðurnefnt tal
sem vind um eyru þjóta. Utsendari blaðsins hélt
á Skagann fyrir nokkru og lagði fyrst leið sína til
yngri hjónanna Merete Rabolle og Steins
Rögnvaldssonar og tók þau tali.
Fyrst voru þau beðin að segja
deili á sér.
Steinn „Ég er fæddur hér og
hef átt hér heima alla tíð en fór í
burtu tíma og tíma í vinnu sem
unglingur. Faðir minn,
Rögnvaldur Steinsson, er fæddur
hér árið 1918 en móðir mín,
Guðlaug Jóhannsdóttir, er fædd í
Saurbæ í Lýtingsstaðahreppi árið
1936. Hún flutti hingað að Hrauni
árið 1956. Við erum fjórir
bræðumir og ég er elstur. Næstur í
röðinni er Jón sem bjó hér á
Hrauni þar til árið 1998. Hann býr
nú rétt hjá Blönduósi og sækir
vinnu þangað. Yngsti bróðirinn er
Gunnar sem er staðarhaldari á
Löngumýri en var áður bústjóri á
skólabúinu á Hólum. Þeir em
báðir fjölskyldumenn. Næst
yngsturokkar bræðranna er
Jóhann. Hann átti heima á
Sauðárkróki í nokkur ár en tók við
skólaakstri hér í sveitinni fyrir
þremur ámm og flutti þá hingað
úteftir og hefúr búið hjá foreldrum
okkar en er að byggja sér
íbúðarhús hér á Flrauni. Það er
smíðað inni á Sauðákróki en
verður væntanlega flutt hingað í
vor nánast tilbúið."
Merete „Ég er fædd og
uppalin í sveit í Danmörku, nánar
tiltekið á Fjóni. Faðir minn var
svínabóndi en er nú hættur
búskapnum. Móðir mín er
gmnnskólakennari. Ég á tvo
bræður, sá eldri er tekinn við
svínabúskapnum en sá yngri
vinnur ýmis störf. Ég flutti hingað
að Hrauni í ágúst árið 1991 og nú
eigum við Steini þrjú böm. Elst er
Herdis Guðlaug sem er 9 ára, næst
er Karen Heiga sem er 7 ára og
yngstur er Rögnvaldur Tómas 5
ára.
Sannfærðist i Astralíu
en lenti á íslandi
En hversvegna kom Merete til
íslands?
Merete „Sem unglingur
velti ég því mikið lyrir mér hvað
ég ætti að taka mér fyrir hendur.
Ég tók stúdentspróf og jafnhliða
náminu vann ég í afleysingum á
elliheimili. Ég var mikið að velta
fyrir mér hjúkmnamámi en það
var komin í mig talsverð
ævintýraþrá á þesum árum þannig
að ég ákvað að fara til Astralíu.
Mig var búið að langa þangað og
komst þetta sem skiptinemi fyrir
unglinga úr sveit. Þama var ég í
átta mánuði. Ég vann hjá bónda
sem var með um eitthundrað kýr.
Það var þama líka sænsk stelpa og
við sáum að mestu um mjaltimar á
búinu. Þama í Ástralíu sannfærðist
ég um að ég vildi búa í sveit og
vera bóndi. Geta verið úti í
náttúmnni og unnið við dýr og
skepnur. Þegar heim kom fór ég í
bændaskóla og þar sem ég hafði
stúdentspróf þurfti ég aðeins að
vera í 9 vikur í skólanum og fór þá
í verknám á bændabýli. Ég vann í
eitt og hálft ár á kúabúi á Jótlandi
en mér fannst ég líka þurfa að
kynnast svíabúskap og fékk mér
vinnu á svínabúi á Fjóni. En það
líkaði mér ekki eins vel og að
vinna við kýmar því ég taldi mig í
raun þokkalegan kúabónda eftir
dvölina i Ástralíu og á Jótlandi."
Veturinn 1990 fór Merete
ásamt vinkonu sinni á fyrirlestur
um sauðfjárbúskap á Islandi og
hann vakti forvitni þeirra. Þær
spurðu fyrirlesarann, sem var ung
íslensk kona, um vinnu á
íslenskum sveitabæ og fljótlega
kom svar: það vantaði vinnukonur
á tvö sauðfjárbú á Skaga.
Niðurstaðan varð sú að Merete fór
til Bjama og Elínar að Hvalnesi en
vinkonan fór í vinnu að Hrauni.
Þær stöllur komu til landsins 3
maí og fóm norður daginn eftir.
Sú ferð líður þeim ekki úr minni
því eftir því sem þær nálguðust
Skagafjörðinn varð meiri og meiri
snjór og á Laxárdalsheiðinni vom
djúp snjógöng. Óneitanlega leitaði
á hugann spumingin um hvert í
ósköpunum þær væm að fara. En
þó Skaginn heilsaði ekki sérlega
hlýlega þetta vor var affáðið um
Heimilsfólkið aö Hrauni á Skaga nema Jóhann sem var fjarverandi þegar
nyndin var tekin.
Bæjarskiltió viö Hraun 2 er bæöi
óvenjulegt og fallegt.
haustið þegar Merete fór heim til
Danmerkur að hún settist að á
Hrauni. í rauninni fór hún aðeins
heim aftur til að ljúka
bændaskólanáminu, en vinkonan
sem áður er getið er nú bóndakona
á suður Jótlandi.
Fjörubeitin minna
nýtt en áður
Ég bið Stein að segja ffá
búskapnum á Hrauni.
Steinn „Hér hefúr alltaf
verið búið með sauðfé enda er
landið frekar þægilegt, auðvelt að
smala og féð okkar gengur á
nokkuð afmörkuðu svæði. Þegar
ég var að alast upp var náttúmlega
beitt í fjömna eins og hægt var og
heyin spömð eins og kostur var.
Hér er yfirleitt snjólétt þannig að
féð var oft létt á fóðmm. Flest var
þetta hin svokölluðu viðmiðunarár
1983-4, eða um 370 á fóðmm, en
eftir að skerðingin kom fækkuðum
við og féð hefúr verið um 300
síðustu árin en hefúr þó farið
heldur fjölgandi aftur. Nú er hins
vegar fjömbeitin minna nýtt yfir
veturinn. Síðustu tvö ár hef ég
tekið féð inn snemma í desember
og tekið af því. En mér finnst
alveg á mörkunum að það borgi
sig, miðað við þær aðstæður sem
við búum við hér. Núna var tíðin
svo góð að ég lofaði flestum ánum
að ganga úti til 19 desember og
það má vel vera að ég lofi þeim
eitthvað í fjöruna í vetur og klippi
svo bara í endaðan mars. Þegar ég
var að alast upp var allt hey
þurrkað en upp úr 1970 var farið
að verka í vothey og það var
þannig til ársins 1999 að féð var
mest fóðrað á votheyi. Eftir að við
fómm meira að sinna útgerðinni
hefúr mest verið heyjað í rúllur.
Það er mun fljótlegra en þegar
heyjað var með sláttutætara.
Síðustu árin sem við heyjuðum í
vothey vomm við reyndar komin
með múgsaxara og líkaði það vel.
Rúlluheyskapurinn gefúr manni
meiri tíma til að stunda sjóinn yfir
sumarið. Við og fólkið í Víkum í
Skagahreppi eigum saman rúllu-
og pökkunarvél og höfúm hjálpast
að við heyskapinn síðan þessi tæki
vom keypt. En varðandi kindumar
þá em sumarhagar svona
þokkalegir. Það grær tiltölulega
snemma á vorin en landið er
ffekar lágt þannig að gróður fellur
ffekar snemma svo það þarf að
hafa þokkalega beit handa
lömbunum á haustin.
Aukin áhersla á útgerðina
En héðan hefúr verið stunduð
sjósókn um árabil, er ekki svo?
Steinn „Hér hefúr lengi
verið til bátur og verið stundaður
sjór, en mismikið þó. En sjósókn
hefur verið hluti af afkomu
heimilisins alveg frá því afi minn
bjó hér. Við Jói bróðir, pabbi og
Ámi nágranni okkar í Víkum
vomm í mörg ár með tveggja
tonna bát; svokallaðan Færeying
sem keyptur var árið 1986.
Það hefúr verið gert út á
grásleppu til fjölda ára og auðvitað
gengið upp og niður eins og
gengur og svo var líka verið á
handfæmm. Árið 2001 stofnuðum
við félag um útgerðina og létum
smíða fyrir okkur 4.5 tonna bát.
Hann var smíðaður á Akranesi og
kom hingað í maí 2001. Við
fluttum að sjálfsögðu
veiðiheimildimar af þeim gamla
yfir á þann nýja og seldum síðan
gamla bátinn. Hann er í þessu
sóknardagakerfi sem er þannig að
í ár megum við vera alls 21
sólarhring á veiðum. Nú er búið að
laga kerfið því áður var þetta
þannig að ef þú varst í róðri og
gerði brælu eftir t.d. 5 tíma og þú
varðst að fara í land þá var það
sem eftir var af sólarhringnum
ónýtt. En nú em bara taldir þeir
tímar sem þú ert á sjó þangað til
þessi 21 sólarhringur sem er jú
504 klukkustundir er búinn sem er
náttúmlega miklu manneskjulegra
kerfi en hitt. Og þennan tíma má
veiða eins og maður getur, en
þetta er að sjálfsögðu bundið við
handfæri. Við löndum oftast inni á
Skagaströnd og fiskurinn fer í
vinnslu þar eða á Blönduósi, en
það kemur hins vegar fyrir að við
löndum á Sauðákróki eða Selvík
eftir því hvar við emm á veiðum.
Gamla bátinn vomm við með í
Mánavík sem er héma vestan við.
Þar er lendingaraðstaða ffá
náttúmnnar hendi og báturinn var
svo tekinn í vagn og dreginn á
land með traktor eftir hveija
sjóferð. En þegar við emm í
grásleppunni löndum við í
Selvíkinni og höfúm alltaf gert
síðan við fengum nýja bátinn. Það
má segja að lendingaraðstaðan
sem ráðist var í að gera þar fyrir
nokkmm ámm sé rækilega búin að
sanna sig og hefúr verið mikið
hagsmunamál fyrir þetta
byggðarlag."
Frúin er landpóstur
En nú sný ég að Merete aftur
því ég veit að meðal annars sem
hún fæst við auk hefðbundinna
bústarfa þá er hún landpóstur.
Merete „ Já, ég keyri
póstinn oftast yfir sumarið og
meðan færðin er þokkaleg yfir
veturinn. En Steini og bræður hans
vom búnir að vera með póstinn
lengi áður en ég kom hingað. Við
emm með Skagann þar sem em 12
heimili og svo Reykjaströndina
þar sem em 6 heimili, en þetta em
um 150 kílómetra akstur í ferð.
Póstferðin tekur um 3 tíma með
því að stansa nánast ekkert, en
þegar ferðunum var fjölgað úr
þremur í fimm í viku fengum við
með samþykki íslandspósts hjónin
á Hvalnesi til að taka tvær ferðir í
viku. Mér fannst of mikið að vera
í þessu alla virka daga þá væri
maður alltaf á ferðinni og hefði
lítinn tíma til þess að njóta þess að
búa í sveitinni, sinna bömunum og
vera með skepnunum sem ég legg
svo mikið upp úr."
En sinnir þú skepnunum?
„Já já, ég fer oft í fjárhúsin og
sé stundum um að gefa kindunum,
sérstaklega þegar fer að nálgast
vorið og Steini er kominn í
grásleppuna. Svo hef ég ákaflega
gaman af hrossunum, bæði að gefa
þeim og umgangast þau. Hrossin
eru ekki mörg og Gunnar mágur
minn á hluta af þeim. Það er
nauðsynlegt að hafa þau í
smalamennskur á haustin og svo
reyni ég að fara í a.m.k. einn
góðan útreiðartúr á sumrin. En
vorið er skemmtilegasti tíminn
hér, þegar er bjart nánast allan
sólarhringinn og allt er að lifna
eftir veturinn, lömbin að fæðast,
æðarvarpið iðar af lífi og svo þarf
að gefa lágfótu gætur. Þessu
ævintýri vildi ég ekki missa af."
En hér er eru fleiri hlunnindi?
Steinn „Jú æðarvarpið eru
mikil hlunnindi og gefúr oft
ágætar tekjur, en þú skalt tala við
pabba um varpið því hann hefúr
fylgst vel með því í áratugi. Svo
eru nokkur vötn héma ffam í
heiðinni og í þeim er silungur. Við
höfúm síðustu árin komið upp
húsum við þrjú þessara vatna og
leigjum þau út með veiðileyfúm
yfir sumarið. Það er vaxandi ásókn
í þetta, enda virðast þéttbýlisbúar
sækja í auknum mæli út í
náttúruna og ekki síst þar á
afskekkta staði. Það er móðir mín
sem annast þennan
ferðaþjónustuþátt hér en við
nýtum lítillega veiðina sjálf bæði
sumar og vetur en þetta var þó
stundað meira áður. Þá er
talsverður reki sem við nýtum
nokkuð.
Nágrannar okkar í Víkum hafa
sagað fyrir okkur rekaviðinn eftir
því sem við höfúm þurft að nota
hann. Þegar við byggðum
fjárhúsin fyrir nokkrum árum
keyptum við sáralítið timbur.
Rekaviðnum var rennt niður í