Bændablaðið - 25.03.2003, Blaðsíða 22

Bændablaðið - 25.03.2003, Blaðsíða 22
22 Bændcfalaðð Þrídjudagur 25. mars 2003 Mjúlkirframleiösla er ekki einkamál bóndans Mér er ljúft og skylt að svara spumingum þínum í bréfi sem birtist í Bændablaðinu, þriðju- daginn 25. febrúar síðastliðinn. Þetta er einnig kjörið tækifæri fyrir mig að skýra út á hvem hátt fjósa- skoðun fer fram, hver tilgangur hennar er og hvað hefur áunnist. Varðandi skoðun sem þú vitnar í hjá þér á ég erfitt með að staðhæfa eitthvað. Eins og þér er kunnugt var skoðunin unnin af einhveijum reyndasta dýralækni embættisins, ég var ekki til staðar, en hef hans orð fyrir því hvemig að var staðið. Það sem kemur ekki nógu skýrt fram í bréfi þínu er að þú varst heldur ekki viðstaddur skoðunina. Fyrir þína hönd var á staðnum erlend kaupakona, sem þú þá væntanlega hefúr þína vitneskju ftá. Þess vegna væri það til að æra óstöðugan ef við tveir væmm með staðhæfingar á opinbemm vett- vangi um fjósaskoðun sem við ekki vorum viðstaddir. A hinn bóginn vil ég leitast við að svara efhislegum spumingum þínum og vænti þess, eins og þú reyndar kemur inn á, að umræðan geti haldist á málefnalegu sviði. í matvælalöggjöf landsins er krafa um að þeir sem framleiða matvæli hafi starfsleyfi fra viðkom- andi eftirlitsaðila. Þannig em öll matvælafyrirtæki landsins eflirlits- skyld. Rauði þráðurinn í matvæla- löggjöfinni er að framleiðandinn er ábyrgur fyrir sinni framleiðslu að næsta framleiðslustigi. Þannig er t.d. kúabóndi ábyrgur fyrir mjólkinni sem fra honum kemur þar til mjólkurbú eða samlag hefúr tekið við henni, sbr. 3.gr. reglugerðar nr. 919/2002, um mjólk og mjólkurvörur: "Framleiðandi er ábyrgur fyrir framleiðslu sinni til kaupanda og skal framleiðandi tiyggja gæði, öiyggi og hollustu hennar". Einnig kemur fram að framleiðandi skuli bera allan kostnað vegna eflirlitsins og veit- ingar starfsleyfis. Eftirlit er á hendi mismunandi eflirlitsaðila hjá hinum ýmsu mat- vælafyrirtækjum. Þannig eru heil- brigðiseftirlit sveitarfélaga og Hollustuvemd með hluta, Fiskistofa með sjávarútvegsfyrirtæki og Em- bætti yfirdýralæknis með Ld. eftirlit með mjólkurftamleiðendum. Tvær reglugerðir snúa beint að mjólkurframleiðendum, reglugerð nr. 438/2002, um aðbúnað naut- gripa og eftirlit með framleiðslu mjólkur og annarra afúrða þeirra og áðumefnd reglugerð nr. 919/2002, um mjólk og mjólkurvörur. I þessum reglugerðum er ákvæði um framleiðsluleyfi og segir Ld. í 13. gr. reglugerðar um mjólk og mjólk- urvörur að mjólkurstöð sé óheimilt að taka við mjólk til framleiðslu og dreifingar fra framleiðanda nema fyrir liggi gilt framleiðsluleyfi. Tilgangur með eftirlitinu hjá mjókurframleiðendum er tvíþættur. Annar þátturinn er sá sem lýst hefúr verið hér að ofan, þ.e. öryggi og heilnæmi matvæla sem ftamleidd eru á búinu. Hinn þátturinn snýr að velferð dýra, aðbúnaði þeirra og dýravemd og fjallar reglugerð um aðbúnað nautgripa, eins og nafnið gefúr til kynna, að stórum hluta um dýravemdarsjónarmiðin sem hafa þarf að leiðarljósi við búfjárhald. I þeirri reglugerð er getið atriða sem fylgjast þarf með og kveðið á um á hvem hátt standa skal að eftirliti með þeim þáttum. Fjósaskoðunin er einn liður í því að sannreyna ástand í fjósum, aðbúnað gripanna og heilnæmi af- urðanna svo hægt sé að veita við- komandi mjólkurftamleiðanda ofangreint framleiðsluleyfi. Svo ég snúi mér efnislega að bréfi þínu þá ftétti ég eftir fund LK á Akureyri, sem ég vissi fyrst af eftir á, að ftam hefði komið gagn- rýni á fjósaskoðun sprottin af því að gjald vegna fjósaskoðunar hafði hækkað mikið við endurskoðun á gjaldskrá landbúnaðarráðuneytisins fyrir eftirlit og þjónustuverkefni dýralækna sem annast opinber eftirlitsstörf. í framhaldi af þessum ftéttum boðaði ég stjóm Búgreina- ráðs BSE í nautgriparækt á minn fúnd til að fá upplýsingar um hvert umkvörtunarefhið væri ftá fyrstu hendi. Þorsteinn Rútsson formaður tók vel í erindi mitt og varð úr að stjómin kom á fund minn þann 4. nóvember síðastliðinn þar sem málið var rætt. í lok þess fundar var samstaða um að rétt væri að fúndarmenn kæmu sér saman um efni sem hægt væri að birta í Ld. Fréttum og fróðleik til að upplýsa bændur um til hvers og hvemig eftirliti er háttað. Fundurinn taldi að gagnlegt væri að hittast öðm hvom og ræða málefni sem snerta báða aðila. Af einhverjum ástæðum var aldrei haft samráð við undirritaðan um þá frétt sem síðan birtist, sem er miður, þar sem sumt í fréttinni er tæpast nógu skýrt, kanski vegna þess að ég hef ekki talað nógu skýrt á fundinum. Atriðin hefði ég þó átt auðvelt að skýra betur í fréttinni, en tilgangur hennar átti að vera eins og áður sagði að upplýsa bændur. Þegar það er markmiðið hlýtur að skipta miklu máli að rétt sé eftir haft og að ekki sé misræmi í túlkun á umræðum. Eg sé Ld. í bréfi þínu að þú skilur þcssa frétt á þann hátt að mönnum sé mismunað eftir því hvort þeir heita Jón eða séra Jón. Slíkan misskilning hefði verið auðvelt að koma í veg fyrir með því að fara ögn nánar í umræðuna og skýra hana betur. Hér er því kærkomið tækifæri til að leiðrétta þetta og skýra betur hvað liggur að baki framleiðsluleyfi. í ofangreindum reglugerðum er getið um hvemig beita skuli fjósa- skoðun sem tæki til að fá fram- leiðendur til að bæta úr því sem ekki er í samræmi við skilyrði sem sett em fram í reglugerðunum. I þessu em nokkur þrep sem ég veit að þér er kunnugt um þar sem þú hefúr augljóslega lesið reglu- gerðimar. I fyrsta lagi er getið mismun- andi leiða eftir hversu alvarlegt fravikið er frá reglugerðinni. Þannig er þess krafist að beita skuli hörðum aðgerðum ef um er að ræða atriði sem geta haft beina hættu í för með sér fyrir neytendur og ef aðbúnaður er á þann hátt að bein slysahætta sé af fyrir gripi eða að- búnaður og umhirða bijóti í bága við dýravemd. í slíkum tilfellum er hægt að svipta framleiðanda framleiðsleyfi á staðnum. í annan stað em önnur atriði sem ekki valda beinni eða bráðri hættu fyrir neytendur og atriði sem ekki varða við dýravemd beint þar sem veita ber framleiðanda frest til úrbóta. Sá frestur kann að vera næsta reglulega skoðun, sem er algengt, eða að settur er hæfilegur frestur til úrbóta, allt eftir alvarleika fraviksins. Komi í ljós við næstu skoðun að úrbótum hefúr ekki verið sinnt ber að veita frest að nýju og skal sá frestur vera styttri en sá fyrri. Ef ekki er bmgðist við athugasemdunum kann ferlið að enda í að framleiðandi er sviptur framleiðsluleyfi, í það minnsta tímabundið þar til úrbætur hafa verið gerðar. Af þessum sökum kann að virðast, fyrir þá sem ekki hafa heildaryfirsýn, að gerðar séu mis- munandi kröfúr til manna. Ástæðan er að tveir framleiðendur geta verið á mismunandi stað í þessu ferli, annar fengið sömu athugasemd áður og hinn að fá slíka athugasemd í fyrsta skipti. Viðbrögðin em augljóslega mismunandi í samræmi við reglugerðina. Annar er á fyrsta gula spjaldi, hinn á gulu spjaldi númer tvö, svo við tökum samlíkingu úr íþróttaheiminum. Óvissuþátturinn í eftirlitinu er sá að ætíð er möguleiki fyrir hendi að mönnum yfirsjáist eitthvað við skoðun sem uppgötvast þá vonandi við næstu skoðun. Slík yfirsjón er þó ekki vísvitandi. Þetta veit ég að þú þekkir vegna fyrri starfa þinna sem eftiriitsaðili á öðm sviði. Þú nefhir í bréfi þínu að enginn ávinningur sé fyrir bændur af skoðuninni. Einn augljós ávinning- ur er af skoðuninni en hann er sá að hún er forsenda framleiðsluleyfis sem er gmnnforsenda fyrir rekstrinum. Annar ávinningur er að ímynd mjólkurframleiðslu er góð. Sú ímynd er að hluta til komin vegna þess að litið er á mjólk sem ömgga matvöm sem framleidd er við góð skilyrði. Þessi ímynd er að mestu að þakka bændum sjálfúm en það að almenningur veit að eftirlit er haft með framleiðslunni styður við ímyndina. Almennt er talið að mjólk sé heilnæm og góð. Þú spyrð hvemig ég geti gefið út mjólkursöluleyfi á svæðinu. Eins og áður sagði er framleiðsluleyfi veitt ef sýnt þykir að afúrðir séu ekki spilltar eða hættulegar heilsu manna og aðbúnaður gripa sé þannig að viðunandi sé. Gerðar em athugasemdir við atriði sem ekki falla að reglugerð og þeim þokað áfram á þann hátt. Listinn sem þú vitnar í, og ert fljótur að fylla út, er til viðmiðunar, svo hægt sé að benda á sérstök atriði sem þarf að lagfæra.Við skoðunina fæst einnig heildarmynd af fjósinu, vinnu- brögðum, snyrtimennsku og viðhaldi. Rétt er að þeir sem koma í mörg fjós og hafa mikla reynslu af skoðunum geta verið fljótir að fá heildarmynd af fjósinu, hvort mikið sé að, eða hvort fjósið sé í lagi í meginþáttum. Nokkur atriði á listanum er framlciðandi eða fúlltrúi hans spurður um. Á sumrin spyrjum við viðstadda gjama hvað þeir telji um loftræstingu fjóssins. Við reiknum vitaskuld með að framleiðendur svari af samviskusemi, en höfúm möguleika á gera okkur grófa mynd af loffræstingu við að skoða bygg- ingamar. Annað sem við spyijum um er hvemig vatnsból sé og hvort og hvenær úrbætur hafi farið fram. Við fáum yfirleitt skýr og greinargóð svör við þessum spum- ingum okkar og höfúm yfirleitt ekki þurft að efast um sannleiksgildi svaranna. Þessi útfærsla mun breytast innan tíðar þar sem gert er ráð fyrir að framleiðandi sýni fram á með vottorði að vatn og vatnsból sé í samræmi við kröfúr sem gerðar em til neysluvatns. Eftír hveija skoðun er síðan vinnuregla að við sem í eftiriitinu störfúm setjumst niður og förum yfir fjósið út fra skoðuninni, ræðum heildarástand og hvort eitthvað og þá hvað þurfi að gera. Að auki höfúm við ýmsar aðrar upplýsingar um ástand á búinu. Við fáum reglulega yfirlit yfir frumu- tölu og önnur gæði mjólkur, fáum tilkynningar um heilsufar að svo miklu leyti sem þær upplýsingar em aðgengilegar. Einnig höfúm við átt gott samstarf við búfjáreflirlit og fáum tilkynningar og athugasemdir um aðbúnað úr ýmsum áttum. Á þessum forsendum tel ég að ég geti veitt framleiðsluleyfi. I þessu sambandi vil ég aftur bcnda á að framleiðandi er ábyrgur fyrir sinni framleiðslu og á samkvæmt því að láta vita ef eitthvað er að. Það má skilja á [xír að þú teljir að hæpið sé að veita framleiðsluleyfi á þeim forsendum sem við höfúm. Nú hef ég þá mynd af þínu fjósi að þar séu hlutir nokkuð í lagi. Ef framkvæmdin er eins slæleg og þú lýsir er mögulegt að ástandið í þínu Qósi sé mun verra og jafúvel svo alvarlegt að bregðast verði við. Ef það er tilfellið vil ég biðja þig að láta mig vita og vísa enn í ábyrgð þína sem matvælaframleiðanda. Mér nægir að þú hringir í mig til að byija með. Þú nefúir einnig að ekki sé eðli- legt að jafhaðargjald sé fyrir fram- leiðsluleyfi, framleiðendur eigi að greiða mismunandi mikið. Umræða um eftirl itsgj öld hefúr farið ffam víða innan eftirlitskeriis hins opinbera og hefúr niðurstaðan ætíð verið sú að nánari sundurliðun og Ld. nákvæm tímamæling valdi svo mikiili aukavinnu að kostnaður vegna eftiriitsins aukisL Af þessum sökum er gjaldinu skipt upp eftir stærð búa, þar sem sett er jafn- aðaigjald á bú af svipaðri stærð- aigraðu. Sambærileg framkvæmd er hjá öðrum eftiriitsaðilum hins opinbera. Varðandi spumingar þínar um hvemig gjaldið er fúndið út vil ég benda þér á að beina þeiiri spumingu til þess aðila sem setur gjaldskrána. Aukaferðir og úrvinnslu þeirra á að gjaldfæra sérstaklega í sam- ræmi við þann tíma sem farið hefur í þá vinnu sbr. ofángreinda gjald- skra Landbúnaðarráðuneytis "Ef um aukin eftirlitsverkefni er að iæða, umffam reglubundið eftiriit og sýnatöku sem gert er ráð fyrir í eftiriitsáætlun er yfirdýralækni heimilt að gera sérstakan reikning vegna þeirra, eins og um þjónustuverkefni sé að læða samkvæmt 1. mgr." Ég get verið þér hjartanlega sammála í þeirri grundvallarhugsun að góðir ffamleiðendur eiga ekki að líða fyrir skussana í greininni. Ein leið til að losna við þá er að gera ákveðnar hæfniskröfúr á þá sem hefja búskap. Það er dálítið einkennilegt að hver sem er getur hafið búskap og þar með mat- vælaframleiðslu en enginn getur opnað hárgreiðslustofú án þess að sýna ffarn á kunnáttu í faginu með prófi. Þetta er eitthvað sem Bændasamtökin og landbún- aðarráðuneytið ættu að beita sér fyrir. Það myndi styrkja enn ffekar ímynd landbúnaðarins og koma bændum til góða. Þú nefnir einnig smitvamir búsins. Vegna strangra skilyrða sem sett hafa verið að tilstuðlan embættis yfirdýralæknis um inn- flutning lifandi dýra og dýraafúrða, er sjúkdómsástand hér á landi með því besta sem jækkist í heiminum. Hér á landi erum við laus við ýmsa smitsjúkdóma sem heija á nágrannariki okkar. Þess vegna er alla jafha nóg að gæta almenns hreinlætis við heimsóknir á bæi. Við sérstakar aðstæður, ef upp kemur smit eða grunur um smit- sjúkdóm horfir málið allt öðruvísi við og þá er viðhöfð ítrasta aðgæsla. Áðgerðir til vamar smiti em því metnar út ffá áhættu hveiju sinni. Ef þær tækju ekki mið af ástandi yrði það til að auka enn frekar kostnað við eftiriitið. Bændur sem vilja tryggja sig ffekar geta vitaskuld viðhafl sérstakar sóttvamir og er sjálfsagt að nota þær ef farið er ffam á það, jafnvel þó lítil rök séu fyrir þeim. Fjósaskoðun er dreift á allt árið í umdæminu. Þetta er gert þar sem umfangið er mikið og ekki er hægt að sinna því Ld. á haustmánuðum eins og tíðkaðist hér í eina tíð þegar umdæmin vom smærri. Hluti skoðunar fellur því á sumarmánuði. Það er rétt að að mörgu leyti er betra að skoða fjós að hausti eða vetri. Þá er hægt að skoða ástand gripa nákvæmlega enda hafa oft verið gerðar athugasemdir við holdafar gripa og umhirðu í fjósaskoðunum. Annað sést betur að sumri. Reynt hefúr verið að hnika til tímasetningu á fjósa- skoðunum þannig að með tímanum hafi öll fjós verið skoðuð á mismunandi árstímum. Enn og aflur verð ég þó að vekja athygli á því að ffamleiðsluleyfið byggir á fieiri þáttum en fjósakoðuninni einni saman. Hefúr eitthvað áunnist? Þú efast um það. Mín skoðun er sú að fjósa- skoðunin hafi stuðlað að því að fjós em að jafhaði betri en ef ekkert eftirlit hefði verið. Auðvitað em til bændur, og sem betur fer maigir, sem ekki þarf stöðugt að vera með svipuna yfir, en hinir em því miður líka til. Sumir þeina hafa gefist upp og hætt framleiðslu. Ef ekkert eftirlit eða kröfúr heföu verið gerðar á þá væm þeir margir enn að, sem ekkert erindi eiga í mjólkurframlciðslu. Þessum aðilum hefúr tvímælalaust fækkað fyrir tilstuðlan fjósaskoðunar og eftirlits okkar. Sumum kann að sýnast að ekki sé nóg að gert og við eigum að sýna mun meiri höricu í okkar aðferðum. I því sambandi minni ég á meðalhófsregluna sem er eitthvað á þá leið að ætíð skuli beita mildustu aðferðum til að ná settu markmiði. Að lokum vil ég þakka þér að hafa opnað þessa umræðu. Hún er gagnleg fyrir alla aðila. Bændur lifa í gjörbreyttum heimi eins og við öll og mun hann brcytast enn ffekar nú á allra næstu misserum. Miklu skiptir fyrir bændur að gera sér grein fyrir stöðu sinni og ffamtíð og þeim la-öfum sem settar eru á þá, hvaðan þær koma og hvemig þær eru tilkomnar. Mjólkurffamleiðsla er ekki einkamál bóndans nú á dögum.. Með vinsemd og virðingu Olafur Valsson, héraðsdýralœknir Skagafjarðar- og Eyjafjarðarumdæmis (Fyrirsðgn er blaðsins) Ólafur Valsson svarar opnu bréfí Guðmundar Jóns Guðmundassonar, bónda í Holtsseli, Eyj aíj arðars veit.

x

Bændablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Bændablaðið
https://timarit.is/publication/906

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.