Tónlistin - 01.11.1943, Page 11

TÓNLISTIN
9
tónverka mætti einkenna með fjór-
um lýsingar- eða einkunnar-orðum,
og þau eru: Lagræn fegurð, blæfeg-
urð, hljómfegurð og formfegurð. í
sumum tónverkum rennur þessi ým-
iskonar fegurð svo mjög saman, að
engin yfirgnæfir aðra, en í öðrum
verkum ber mest á einhverri teg-
und þesarar fegurðar. í smálögum
er það helzt lagræna fegurðin, sem
niest her á; og er það hún, sem fyrst
og máske líka siðast, þó á víðara
vettvangi sé, grípur mest um sig
hjá „músíkölskum“ áheyranda. Og
sennilega er það sú eina tegund
„músíkalskrar“ tónrænnar fegurð-
ar, sem íslenzk alþýða getur eignað
sér'til fulls að svo komuu. „Fallegt
lag“, segja menn og meina þá oftast
aðalröddina eða lagið, eins og hún er
venjulega nefnd. Ég hefi meira að
segja ált tal við fólk, sem segist hafa
mest gaman af einrödduðum, hljóð-
færislausum söng. Finnst því undir-
raddirnar skyggja á lagið og óprýða
það. Mun þetta þó sjaldgæft nú orð-
ið. En þótt lagræn fegurð sé auð-
gripnust, þroskast smekkur manna
fyrir henni í það óendanlega, því að
fegurðin er óendanleg. Það lag, sem
ekkerl snertir mann við fyrstu við-
kynningu, getur átt fyrir sér að hrífa
hann stórkostlega siðar, og hefir
hann þá fyrst tileinkað sér það.
Efniviður allra laga er tvennskonar,
sem sé misháir tónar og hátthundin
hrevfing (rhytlmiik og metrik), og
veldur hún engu síður fegurð lags-
ins en tónhyggingin. Ef við t. d.
heyrðum ,„Ó, guð vors lands“ eða
eitthvert annað fagurt lag í enn fjöl-
hreyttari hreyfingu sungið með al-
veg jafnlöngum tónum einum sam-
an, væri fegurð þess jafnskjótt þorr-
in, enda þótt tónbyggingunni væri
nákvæmlega fylgt. Að fylgja smek'k-
lega hreyfingu og takti er því höfuð-
skilyrði fyrir lagrænni túlkun. Lika
njóta flest lög sín hezt með sérstök-
um lnaða. Blær, yfirbragð eða geð-
hrif lagsins er það næsla, sem hlust-
andinn getur gert sér grein fyrir.
Þetta fegurðareinkenni veldur mestu
um hugarástand hlustandans og hirt-
ir að nokkru leyti sál tónverksiils.
Þetta skilgreina menn með ýmsum
lýsingarorðum, svo sem dreymandi,
þunglyndisleg og svæfandi, voldug
og tilþreifin, kraftlaus og yfirbragðs-
lítil lög o. s. frv. Þessir eiginleikar
grípa tiltölulega fljótt um sig hjá
sæmilega músíkölskum áheyranda.
Hann finnur fljótt á sér, hvort hann
er að hlusta á gleði- eða sorgarlag,
hersöng eða vöggulag, og því aðeins
finnur liann það, að lagið liefir á-
hrif á hann. Hljómræn fegurð felst
í námunda tónanna, sem hljóma
saman og samtímis, og innhyrðis
samböndum hljómanna. Þessari teg-
und fegurðar eru menn lengur að
venjast, svo að þeir geti greiní þar
eitt frá öðru. Ilinsvegar geta menn
fljótl greint, hvað er notalegt fyrir
evrað og livað ekki. Og a. m. k. fram-
an af ætti fólk að trúa hlustum sín-
um fyrir því að dæma hljómfegurð-
ina. Að vísu er mýkt hljómanna ekki
ævinlega öruggur mælikvarði á
hljómfegurð fremur en sætt hragð
á nautnagildi þess, sem tungan
dæmir. En menn skyldu samt gera
hlustunum og tungunni jafnt undir
höfði til að hyrja með og aldrei gera