Tónlistin - 01.11.1943, Side 12

10
TÓNLISTIN
of lítið úr frumsmekk hvorstveggja.
Hinn þroskaðri smekkur kemur með
tíð og tíma. En þá skyldu menn
heldur ekki gleyma því, að eyrun
geta vanizt ýmsu miður liollu ekki
síður en lungan, sem eitursins vegna
getur þólt tóbak og annað slíkt góm-
sætast allra rélta, þótt Ijarnstungan
þoli ekki að snerta það. Sem sagt, það
er hætlara við því, að við svíkjum
lilustirnar en að þær sviki okkur.
Þá er loks formið eða heildarsvipur
lagsins, vaxtarlag mætti nærri kalla
það, — hversu manni geðjast að
setningaskipun og setningamótum.
I stuttu máli, hve skýra persónu
lagið dregur upp fyrir hlustandanum
sem sjálfstætt tónverk. I smærri og
stærri verkum er formið mjög tengt
lagrænni fegurð, og í þvi felst eink-
um skáldskapar-gildi tónverksins,
og í þvi liggja þeir miklu, táknrænu
möguleikar, sem tónlistinni eru eig-
inlegir. En eins og ég liefi þegar tek-
ið fram, geta menn sízt tileinkað sér
þessa hlið tónlistarinnar, og ekki til
neinnar lilítar fyrr en eftir mikla
viðkynningu og jafnvel sérþekkingu
í þessum efnum. En áhrif formsins
verka á menn meira og niinna fyrir
það.
Þelta er að vísu mjög ófullnægj-
andi skýring á gervi listarinnar, eins
og hún birtist í tónum, en gæti þó
máske orðið einhverjum til skiln-
ingsauka og umhugsunar um list-
ræn efni. En nú langar mig til að
athuga, með hvaða liætti tónlistin
grípur um sig í hugum olckar, og
hvaða sálrænt og þroskalegt gildi
hún getur liaft fyrir þá, sem veita
henni viðtöku.
IV
Við segjum oft um liitt og þetta,
að við látum það fara inn um annað
eyrað og út um, hitt, þegar um mælt
mál er að ræða. Við heyrum fleipur,
sem við teljum okkur óviðkomandi,
og gleymum því óðar. Við hlustum
jafnvel á ræðu eða lesum ritgerð með
sama árangri. Sé ekki hin visvitandi
eftirtekt með til hjálpar eða skyn-
semin viðlátin lil þess að tileinka
sér orðin samstundis, tollir ekkert
í okkur. Viðurkenning lieilans er
skilningur og aðdáun. Hann verður
að innhyrða það, sem liann lieyrir,
eftir skynsamlegum leiðum, og
helzt að verða þvi annaðhvort sam-
dóma eða ósamdóma, svo að hann
geti trúað minninu fvrir því. En
þegar listin, og þá sérstaklega tón-
listin, kemur til sögunnar, er þessu
annan veg háttað, því að hún er lisl
hjartans en ekki heilans. Viðurkenn-
ing lijartans er hrifni, og hjartað
innbyrðir álirifin eftir vegum tilfinn-
inganna. Skynsemin kemur þar yfir-
leitt lítið nærri, og her ekki að lasta
það. Því að engum er ljósara en tón-
listarmönnum, að tónverk, sem eru
óaðfinnanleg frá skynsamlegu sjón-
armiði, gela verið algerlega sálarlaus
samsetningur, en aftur önnur, sem
skynsemin dæmir stórgölluð, geta
verið hreinustu gimsteinar.
í algengri merkingu er tónlistin
ekki „skynsamleg“ (vitræn), og
kannske er það meðfram þessvegna,
að við getum ekki varizt áhrifum
hennar, jafnvel þótt við enddega
vildum svo. Ég efast ekki um, að
margir hafi veitt því eftirtekt, er
þeir heyrðu í fyrsta slcipti lag sem