Tónlistin - 01.11.1943, Page 14

12
TÓNLISTIN
fært til sönnunar því, að menn geta
ekld látið tónlistina fara inn um, ann-
að eyrað og út um liitt. Þessvegna
skiptir það svo afarmildu miáli, að
sú tónlist, sem við hlýðum á, sé lirein
og göfgandi en ekki saurug og sið-
spillandi. En hver getur sagt um,
hve viðtæk áhrif það kann að hafa á
skaphöfn manna, sem jafnvel undir-
vitund þeirra geymir í skauti sínu?
Mér hefir skilizt, að sálfræðingar á-
líti, að það sem þar er geymt liggi
ekki kyrrt né aðgerðalaust, heldur
verki það stöðiigTá sálarlífið til ills
eða góðs, eftir eðli sínu, og þangað
megi rekja orsakir margskonar geð-
bilana og óeðlis, og að þar megi einn-
ig leysa úr læðingi græðslumagn
margskonar meina. Um það skal ekk-
ert fullyrt hér. En ég trúi þessu og
vildi, að sem flestir tryðu þvi. Þá yrðu
kannske færri mcnn en tílt er að
skaphafnarlausum töturinennum af
umgengni við skaphafnarsnauða og
mannskemmandi list. Því að -dst er
um það, að spakmælið forna: „Segðu
mér hverja þú umgengsl, og ég mun
segja þér, hver þú ert“, á ekki síður
við i þessum skilningi. Eg vildi líka,
að fólk legði a. m. k. svolítið meiri
alvöru í þá almennu skoðun, að listin
sé svona heldur meinlaust augna- og
eyrna-gaman, — hæði vegna þess að
mér virðist nútíðarfólk ekki svo alls-
kostar fráhverft gamni, að þessi
skoðun ætti fremur en hitt að geta
hænt það að listinni, jafnvel þó að
gamanið sé álitið meinlaust, — og
ekki síður vegna þess að skoðunin er
að sumu leyti rétt. Tónlistin l. d. er
eyrnagaman. Það er máske einn sterk-
asti þátturinn í áhrifum hennar. Sú
slaðrevnd, að fyrirhrigði lík því, sem
getið er um hér að framan, eru al-
geng, stafar ef til vill ekki sízt af
því, að undirvitundin skynjar og finn-
ur gamanið, nautnina og lífsgildið,
sem felst í fögru lagi, —- og það jafn-
vel hjá fólki, sem þrjózkast við að
leggja við hlustirnar.
V
Ég hefi hér áð framan minnzt á
holla og óholla list, og vildi ég gjarn-
an gera skilríkari grein fyrir því.
Það er eðli listaverka, að hreyfa við
þeim kenndum í sálum annarra, sem
þau sjálf eru sprottin upp af. Til þess
að draga sem skýrastar markalinur
skulum við láta tvo menn svara
spurningunni „hvað er list“. Svar
annars verður eitthvað á þessa leið:
Lisl er það hreinasta og guðdóm-
legasta, sem hærist í mannssálinni.
En liinn svarar: List er það óféleg-
asla og óhugnanlegasta, sem, mannleg
sál getur húið yfir. Báðir hafa rétt
fyrir sér. Hugsum okkur Stándchen
(mansöng) Sclmherls annarsveg-
ar og görótt jazzlag hinsvegar.
Hvilíkur munur! Hvortveggja er þó
ástarsöngur. Annar er þrunginn því
göfugasta, sem einkennir hina dá-
sömuðu og marglofuðu eðlishvöt,
ástina, og hreyfir vitanlega samstillta
strengi í sál hlustandans. En hinn er
gegnsmoginn af hinum villimanns-
legustu og taumlausustu fýsnum, sem
skáka í skjóli ástarinnar, og hreyfir
við þeim hvötum i sál hlustandans.
Það er að vísu goðgá að nefna þessa
tvennskonar söngva samtímis, svona
álíka og að nefna himnaríki og hel
i söniu andránni. En báðir eru drottn-