Tónlistin - 01.11.1943, Page 19

TONLISTIN
17
1870, og Sálmasöngsbók með þremur
röddum,, Káiipmannahöfn 1878.
Framan við þá bók er ævisaga Pét-
urs. Hina einrödduðu sálmasöngsbók
frá 1861 telja ýmsir fræðimenn ein-
bverja merkustu bók, er út hefir
komið á sviði íslenzks kirkjusöngs,
enda er bún bvggð upp af margra ára
erfiði og ósegjanlegri elju og vand-
virkni. Það var einmitt þessi bók,
sem bratt 'af stað almennri byltingu
í sönglist okkar Islendinga.
Jónas Helgason
dómki rkjuorganisti
Með Jónasi Helgasyni befst nýtt
tímabil í söngsögu landsins á sviði
bins veraldlega söngs — alþýðu-
söngsins. Gömlu þjóðlögin og tví-
söngurinn voru að smáhverfa út í
móðu fortíðarinnar. „Nýi“ söngur-
inn var að sönnu þegar farinn að
flvtjast inn í landið frá nágranna-
þjóðunum, en hér voru engar nótna-
bækur til á okkar tungu, er fjölluðu
um veraldlegan söng, skýrðu tilgang
bans og birtu boðskap hans. A sviði
kirkjusöngsins hinsvegar og söng-
mála í landinu yfirleitt munu rit
Péturs Guðjolmsens •— Messusöngs-
bókin 1861 og Leiðarvísir bans 1870
— ásamt kennslu lians, hafa átt
mestan þátt í byllingu þeirri, er hér
fór fram á vettvangi tónlistarinnar
á seinni hluta 19. aldar. í efnum ver-
aldlegs söngs var eingöngu stuðzt
við erlend söngrit. 18. öldin liafði
litlu bætt við söngþroska okkar, og
])á bafði aðeins eilt veraldlegt lag
verið prentað úti í Kaupmannahöfn
í islenzku rili uudir textanum Bý
ég sveita sóknum í. Kom það út í
8. bindi Lærdómslistafélagsins
17881). Er það fyrsta finnanlegt lag
í íslenzkum. útgáfum, sem prentað
er með nútíðarnótnamerkjum.
Aður en Jónas Helgason lók við
organistastarfinu við dómkirkjuna
1877, sem bann gegndi til 1903, var
bann orðinn þjóðkunnur maður bæði
af hinu frumsamda lagi sínu And-
varp, er birtist i Gönguhrólfi 1872
(það var fyrsta veraldlegt lag, frum-
samið af íslendingi, er prentað kom
fyrir sjónir almennings) - og ekki síð-
ur af ritum sínum, Söngreglur 1874
og þjóðhátíðarhefti sínu, Söngvar og
kvæði 1875. Bæði þessi rit voru út
gefiu af söngfélaginu Harpa, er Jón-
as stofnaði og stjórnaði. En þegar
hann tók við organistastarfinu og bóf
mjög umfangsmikla söngkennslu,
sá hann, að meira þurfti með ef duga
skyldi. Tók hann þá af alvöru til við
útgáfustarfsemi sína, studdur af
ráðum og dáðum skáldsins Stein-
gríms Thorsteinssonar. Verk þeirra
samberjanna áttu ekki lítinn þátt í
því að móta hugsanalíf hinnar vax-
andi æsku í landinu og skapa þá
menningu, er þjóðin bjó að um langt
árabil. Efast ég ekki um, að enn þann
dag í dag muni ýmsir núlifandi,
bæði karlar og konur, geta viður-
kennt, að þeim báðum eigi þeir ó-
goldnar skuldir að gjalda.
Á árunum 1877—88 gaf Jónas út
6 befti af Söngvum og kvæðum auk
tveggja sálmalagahefta, I og II 1878
1) Eftir tæpa öld kemur þetta sænska
þjóðlag svo aftur út í 3. hefti af Söngv-
um og kvæðum undir þýðingu Jónasar
Hallgrímssonar, Líti ég um loftin blá, og
síðan í íslenzku söngvasafni, II. hefti, 1916.