Tónlistin - 01.11.1943, Page 28

2G
TÓNLISTIN
Um leið og 12. öldin gengur í garð,
má segja, að nýtt og framfarasælt
tímabil hefjist í tónlistarsögunni; þá
fer fjölraddaður söngur að breiðast
út, og öll þróun tónlistarinnar beinist
að honum. Fjölröddunin verður að
ganga í gegn um margskonar þrautir
og þræða krókótla refilstigu áður en
henni auðnast að verða að fullmót-
aðri iist. Fjölröddun hefir að öllum
líkindum byrjað sem ósjálfróð til-
hneiging til þess að styðja laglínuna
með annarri einfaldri og sviplikri, og
máske hefir innst í eðli þjóðanna bú-
ið hljómrænn vitundarvilji, sem
sóttisl eftir fjölraddaðri liljómandi
og frumorku hennar. Þesskonar
„frummúsík“ getur aldrei lotið list-
rænum lögmálum nema af einskærri
tilviljun, og það er því undantekning
ef bægt er að telja liana í flokki sannr-
ar listar. Hún getur aðeins skipað
þann flokk, sem kalla má natúral-
istíska fjölröddun. Natúralistísk fjöl-
röddun er til orðin eflir eðlisávísun og
meðfæddri hljómskynjun án fræði-
legrar fullvissu um réttmæti tilraun-
arinnar; það mætti kalla það upp-
runalega rödd náttúrunnar í frum-
stæðum tengslum við blóðrunna
brjóströdd mannsins. En til þess að
létta nú liindrunum ófullkomleikans
af framsóknarþrá mannsins kemur
fræðigreinin honum lil hjálpar, því
að um þessar mundir er fyrst farið að
kerfisbinda tónlistina og setja benni
fræðilegar skorður. Hún síast í gegn
um hinar ströngn reglur fræðigrein-
ar þeirrar, er nefnist „músikteóríu";
og við verðum að viðurkenna, að það
hefir í fyrstu vei-ið grettin og grá
fræðigrein,sem eltkivar þess fljótlega
um komin að blása frjóum lífsanda
inn í liálfvisinn líkama þeirra tíma
tónmenntar. „Lífsnautnin frjóa“ birt-
ist fyrst 400 árum síðar í hinni blóm-
legu kontrapúnktísku list 16. aldarinn-
ar. En það er einmitt þessari fræði-
grein tónlistarinnar að þakka, að f ram-
farirnar verða nú svo örar, sem raun
ber vitni, því að auk hinnar full-
komnari fjölröddunar, er nú bvrjað
að ákveða lengdargildi tónanna,
„mensúr“, og nótnaletrið greinist í
kóralnótu og mensúralnótu; liin sið-
arnefnda segir bæði lil um tónbæð
og nótugildi (varanleik hvers einstaks
tóns).
Fjölröddun sú, sem befst um 1100,
nefnist „diskantus“ (fr. déchant), og
þýðir bókstaflega tvísöngur. Diskan-
tus tekur organum fram að marg-
breytilegum tónbilum og fjölskrúð-
ugri raddfærslu; Á tímum Guidos frá
Arezzo bafði bið einhæfa „parallel-
organum“, sem lireyfðist í samstíg-
um ferundum og fimmundum, þegar
verið aukið með fleiri tónbilum, en í
diskantus er að finna binn fyrsta vísi
að sjálfstæðum röddum. I samhljómi
raddanna eru nú ýmist notuð óm-
stríð eða ómblíð tónbil, og af því
leiðir, að raddhreyfingin verður bæði
samstíg, skástíg og gagnstíg; og að
lokum kemur nú ekki einlægt einn
tónn á móti hverjum einum (punct-
um contra punctum), eins og í org-
anum, heldur koma ofl margir tón-
ar í annarri röddinni á móti einum í
hinni. Þessi fjölbreytni olli því, að
óhjákvæmilegt var að ákvarða vissa
tímalengd tónanna, þegar sungið var
saman. Þessvegna var fjölröddun og
„mensúr“ óaðskiljanleg, og disk-