Bændablaðið - 31.08.2004, Page 22

22 Þriðjudagur 31. ágúst 2004
Oddur Gunnarsson, bóndi á Dagverðareyri
við Eyjafjörð, er að byggja 70 kúa fjós á
jörð sinni. Hann kveðst ekki hafa verið
tilbúinn til þess að hætta búskap þrátt fyrir
að hafa ásamt eiginkonu sinni, Gígju
Snædal, rekið öflugt kúabú í nær fjóra
áratugi auk þess sem áhugi sé fyrir hendi
hjá dóttur sinni og tengdasyni, sem vinna
við búið með þeim, að gerast aðilar að því.
Oddur segir kynslóðaskipti í
kúabúskapnum ekki sjálfgefin. Hátt verð á
framleiðslurétti geri nýjum einstaklingum
erfitt um kaup á bújörðum hvort sem þeir
komi úr fjölskyldum mjólkurframleiðenda
eða annars staðar að. Hann er gagnrýninn
á afskipti mjólkurstöðva af viðskiptum með
framleiðslurétt og einnig á íhlutun og
inngrip banka í rekstur fyrirtækja, sem
hann segir meðal annars hafa valdið
miklum vandræðum á kjötmarkaðnum hér
á landi að undanförnu.
Gamla fjósið ónothæft
Oddur segir grunnninn að ákvörðuninni
um að ráðast í fjósbygginguna þann að fjósið á
Dagverðareyri sé orðið 34 ára gamalt,
hefðbundið básafjós án mjaltabáss eða
aðstöðu til að koma honum fyrir. Hlaða sem
byggð var við fjósið á sínum tíma hafi ekki
reynst hentug fyrir skepnuhald og hugmyndir
um að nýta hana sem hluta af fjósi því verið
lagðar til hliðar. "Fyrir um ári komu í ljós
sprungur í strengjasteyptu burðarvirki fjóssins
og nánari athugun leiddi í ljós að nær allir
burðarbitarnir yfir haughúsinu voru ónýtir,
stálbitum og stoðum var komið fyrir undir
bitununum á liðnu hausti til þess að tryggja að
gólfið félli ekki niður. Af þessum ástæðum
öðrum fremur var ráðist í að láta teikna nýtt 70
legubása fjós, sem gert er ráð fyrir að hýsi
eingöngu mjólkurkýr. Auðvelt er að breyta
tveimur þriðju hlutum eldra fjóssins, þeim
hluta þess sem haughúsið er ekki undir, í rými
fyrir geldar kýr og gripi í uppeldi og
hugmyndin er að ráðast í þær breytingar þegar
byggingu nýja fjóssins verður lokið." Oddur
segir að gert sé ráð fyrir haughúsi undir
legubásahluta nýja fjóssins en kveðst hafa
skoðað vandlega bæði kosti þess og galla að
byggja haughús undir nýja fjósið fremur en að
koma mykjutanki fyrir. "Staðsetning fjóssins
er með þeim hætti að erfitt hefði orðið að
staðsetja tankinn út frá skipulagslegu
sjónarmiði, aðeins um 90 metra frá þjóðvegi,
og það var heldur ekki fýsilegur kostur að
koma honum fyrir nánast á bæjarhlaðinu."
Mjaltabás en ekki mjaltaþjón
Aðspurður kveðst Oddur hafa ákveðið að
koma svonefndum Tanden mjaltabási fyrir í
fjósinu frekar en að stíga stóra skrefið til fulls,
eins og hann kemst að orði og fá sér "róbot"
eða mjaltaþjón. Sú tækni sé vissulega að ryðja
sér til rúms hér á landi en í sínum huga séu
ákveðnar spurningar sem enn sé ósvarað til
dæmis um mjólkurgæði og hversu mikill
vinnusparnaðurinn verði ef miðað sé við bú
með einn mjaltaþjón.
Eftir að hafa leitað tilboða í
fjósbygginguna gerði Oddur samning við
Límtré á Flúðum um burðarvirki ásamt
klæðningu og við Virkni ehf. á Akureyri um
að steypa haughúsið og aðra byggingavinnu.
Innréttingar, loftræsting og flórsköfur koma
frá Vélavali í Varmahlíð og mjaltabúnaður og
fóðurbásar frá Vélaveri. Ætlunin er að sjálf
byggingin rísi nú í ágúst og ef allt gengur eins
og til er ætlast ætti að verða hægt að flytja í
nýja fjósið í október sem Oddur segir
kjörstöðu eins og málum sé háttað vegna
skemmda í eldra fjósinu.
Ekki tilbúinn að hætta
Oddur kveðst geta spurt sjálfan sig að því
hvað það eigi að þýða fyrir mann á sínum
aldri, orðinn 61 árs, að fara út í þessa
framkvæmd. "Ég var ekki alveg tilbúinn til
þess að hætta búskap og selja fullvirðisrétt og
jörð. Jörðin er mjög vel fallin til
mjólkurframleiðslu, aðeins í um 12 kílómetra
fjarlægð frá mjólkursamlagi og hér er
kjörlendi til ræktunar og kúabúskapar, öll tún
og ræktun eru samfelld, alls um 100 hektarar
þótt það sé ekki allt nýtt sem tún í
augnablikinu, nokkur hluti túnana er umlukinn
skjólbeltum sem eru alls um þrír km að lengd
og nýtast þau mjög vel sem skjól fyrir
búpening og gróður." Oddur er með nokkrar
spildu undir korni auk þess sem hann hefur
haft fyrir fasta reglu að vinna upp og
endurrækta á bilinu fimm til tíu hektara á
hverju ári. Hann segir þá vinnu skila sér mjög
vel, graslag verði annað, heyið kraftmeira og
túnin einnig mjög slétt, sem skili sér í minna
viðhaldi véla. "Ég tel að margir bændur hafi
vanmetið gildi endurræktunarinnar," segir
Oddur sem kveðst búinn að endurvinna
mikinn hluta túnanna þrisvar og einhver stykki
fjórum sinnum á nær fjögurra áratuga
tímabili."
Dýrt greiðslumark hindrar kynslóðaskipti
Þótt Oddur hafi unnið alla starfsævi sína
sem mjólkurframleiðandi hefur hann ræktað
um 70 hektara skóg á landi sínu og einnig
starfað mikið að félagsmálum. Hann tók þátt í
starfi félagsskapar kúabænda og átti um tíma
sæti í stjórn landssamtaka þeirra auk þess að
starfa að sveitarstjórnarmálum um langt skeið,
meðal annars sem oddviti í átta ár, fyrst
Glæsibæjarhrepps og síðar Hörgárbyggðar
eftir sameiningu þriggja sveitarfélaga norðan
Akureyrar. Þá var hann í stjórn
Skógræktarfélags Eyfirðinga í 30 ár. Þótt hann
hafi nú dregið sig að nokkru í hlé frá
félagsstörfum og beint starfskröftum sínum að
nýju af fullum þunga að búrekstrinum eru
honum málefni landbúnaðar og landsbyggðar
hugleikin sem fyrr. Hann segir að
kynslóðaskipti eða aðilaskipti á jörðum sé eitt
mesta áhyggjuefnið í landbúnaði nú."Þegar
greiðslumarkið er komið í það verð sem raun
ber vitni má segja að nánast ógerlegt sé fyrir
byrjendur að festa kaup á jörð með
greiðslumarki hafi þeir ekki aðgang að því á
annan hátt. Ef kaup á jörð með um 150
þúsund lítra framleiðslurétti, sem ég tel algera
lágmarksstærð út frá rekstrarlegum forsendum
kostar greiðslumarkið eitt á bilinu 35 til 40
milljónir á núverandi markaðsverði. Ef við
göngum síðan út frá því að jörðin með áhöfn,
mannvirkjum og tækjabúnaði kosti
sambærilega upphæð, sem ekki er óeðlileg
viðmiðun, erum við að tala um allt að 70 til 80
milljón króna fjárfestingu. Framleiðsla 150
þúsund lítra af mjólk á ársgrundvelli stendur
vart undir fjármagnskostnaði af þessari
upphæð sé gengið út frá því að stærstur hluti
fjárins sé tekin að láni. Af þessum ástæðum
óttast ég að svo geti farið, og það ber aðeins á
því nú þegar, að góðar bújarðir leggjast í eyði
með þeim hætti að framleiðslurétturinn er
seldur burt ásamt bústofni og tækjakosti og
jarðirnar síðan seldar eignamönnum úr
þéttbýlinu, sem sumir að minnsta kosti telja
stöðutákn í að eiga jörð þótt þeir nýti hana
ekki nema aðeins að litlu leyti. Ég tel að verði
þróunin með þessum hætti geti það orðið
varasamt fyrir landbúnaðinn og byggðirnar
þegar til lengri tíma er litið."
Afurðastöðvar sprengja upp kvótaverðið
Oddur segir ástæðu til að velta því fyrir sér
af hvaða ástæðum verðið á greiðslumarkinu sé
svo hátt. "Það skýrist vissulega að einhverju
leyti af meiri eftirspurn en framboði. Ég tel þó
eina af ástæðum þess þá að
mjólkurframleiðslusvæðin eru að keppa um
framleiðsluna og takast á um þann
framleiðslurétt sem er til skiptanna. Ef þessi
viðskipti hefðu aðeins farið fram á milli
bænda sjálfra þá hefði verðið ekki spunnist
upp með þessum hætti sem við þekkjum. Ég
álít að ef aðeins eitt fyrirtæki tæki á móti allri
mjólkurframleiðslu í landinu þá myndi verð á
greiðslumarkinu falla verulega nær
samdægurs nema þá að sveitarfélögin færu að
keppast um að greiða fyrir mönnum um kaup
á framleiðslurétti til þess að viðhalda
mjólkurframleiðslu á einstökum jörðum eða
tilteknum svæðum innan þeirra."
Sveitarfélög mega ekki fara í kvótaviðskipti
Oddur segist ekki þekkja til þess að
sveitarfélög hafi komið að viðskiptum um
framleiðslurétt mjólkur en kveðst þó ekki vilja
fortaka að slíkt geti hafa átt sér stað. "Öll
utanaðkomandi áhrif, hvort sem þau koma frá
afurðastöðvum, sveitarfélögum eða öðrum
aðilum utan bændastéttarinnar leiða til
hækkunar á verði framleiðsluréttarins umfram
það sem verða myndi ef bændur væru
eingöngu að versla sín á milli. Oddur kveðst
telja mjög varhugavert fyrir sveitarfélögin að
blanda sér í kvótakaup í landbúnaði. Hann
segir ætíð umdeilanlegt hvort eða með hvaða
hætti sveitarfélög eigi að blanda sér í
almennan atvinnurekstur. Þeirra hlutverk sé að
skapa atvinnulífinu og atvinnuþáttum
aðlaðandi umhverfi en ekki að styrkja
atvinnurekstur með beinum hætti eða gerast
sjálf þátttakendur í honum nema þá til mjög
skamms tíma og af sérstökum tilefnum eins og
ef fyrirsjáanlegt sé að stórir atvinnurekendur
hverfi á brott með tilheyrandi atvinnumissi
fólks og tekjumissi viðkomandi sveitarfélags í
kjölfarið.
Bankar - ekki í óskyldri atvinnustarfsemi
"Ég tel að það sama eigi að gilda um
bankastarfsemin í landinu og sveitarfélögin að
þessu leyti, þeir eigi ekki að vera í óskyldri
atvinnustarfsemi," heldur Oddur áfram og
segir að banna eigi bönkum og
fjármálafyrirtækjum að eiga og reka fyrirtæki
og það skorti ákvæði í löggjöf að því leyti. "Í
sjálfu sér er ekki hægt að koma í veg fyrir að
lánastofnanir leysi fyrirtæki til sín við
gjaldþrot en þær verða að koma þeim í hendur
nýrra rekstraraðila innan tiltekins tíma sé á
annað borð um rekstrarhæfa starfsemi að
ræða. Þetta hefur snert landbúnaðinn að
undanförnu og skapað mikinn vanda á
kjötmarkaðnum. Bankar hafa verið að reka
fyrirtæki í kjúklinga- og svínarækt með
tilheyrandi offramboði og verðlækkunum,
jafnvel langt niður fyrir framleiðslukostnað
sem erfitt er að ná upp að nýju. Bankarnir eru
líka komnir inn á alvarlega braut þegar þeir
eru farnir að reka fyrirtæki í samkeppni við
viðskiptavini sína með allar upplýsingar um
rekstur þeirra inni á borði hjá sér. Þetta hefur
gerst í kjötframleiðslunni og gengur alls ekki
upp." Oddur kveðst ekki vita til að þessi staða
hafi komið upp í mjólkurframleiðslunni, að
banki hafi beinlínis rekið kúabú. Hættan sé
hins vegar fyrir hendi á meðan þessi þróun er
ekki stöðvuð með lagaumgjörð. Oddur segir
að ástandið á kjötmarkaðnum hafi ekki snert
sig eða sinn búrekstur með beinum hætti þótt
það hafi augljóslega haft áhrif á framleiðslu á
nautgripakjöti. Hann kveðst aldrei hafa
stundað kjötframleiðslu að neinu ráði heldur
lagt megináherslu á mjólkurframleiðsluna
enda ekki haft húsakost fyrir geldneyti
umfram það sem þurft hafi vegna nauðsynlegs
uppeldis. Þó falli alltaf til nokkuð af kjöti frá
mjólkurframleiðendum. Kýr verði ekki eins
gamlar og áður. Viðkoman sé örari og kjötið
af þeim því allt annað hráefni til matargerðar
en af eldri gripum. Kjöt af fyrsta kálfs kvígum
gefi til dæmis nautakjöti ekkert eftir hvað
bragð og önnur gæði varðar. Oddur á ekki von
á að fara út í kjötframleiðslu í meira mæli en
verið hefur þrátt fyrir fjósbyggingu og aukið
rými. Nýja fjósið er fyrst og fremst hannað
fyrir mjólkurframleiðslu eins og það eldra.
- ÞI
Ekki tilbúinn
að hætta