Bændablaðið - 23.09.2008, Blaðsíða 18

IV Bændablaðið | þriðjudagur 23. september 2008
að hafa áhrif á laga- og reglusmíði
sem áhrif kunna að hafa á íslenskan
landbúnað.
Sérþekking á ýmsum þáttum er
varða framleiðslu matvæla er mikil
hérlendis. BÍ telja að það sé í krafti
þessarar þekkingar vel raunhæf-
ur möguleiki að hafa áhrif á laga-
og reglusmíði sem kann að varða
okkur sérstaklega.
Lagt er til að skipulagðar verði
hagrænar mótvægisaðgerðir vegna
þeirra breytinga á rekstrarumhverfi
landbúnaðar sem frumvarpið felur í
sér. Þær aðgerðir feli m.a. eftirtalin
efnisatriði og verði ráðist í í sam-
ráði við hagsmunaðila.
Lagt er til að frestað verði niður-
fellingu útflutningsskyldu á dilka-
kjöt, eða framkvæmd hennar breytt
frá núverandi fyrirkomulagi.
Lagt er til að ákvæði í búvöru-
lögum um verðlagningu mjólkur og
mjólkuriðnaðinn verði endurskoð-
uðu. Heimilt verði að fella niður
verðmiðlunargjald og að iðnaðurinn
fái skýra heimild til að verðleggja
vörur með mismunandi framlegð.
Verðlagning mjólkurvöru má ekki
verða til að veikja samkeppnisstöðu
hennar gangvart innflutningi.
Lagt er til að við gildistöku lag-
anna verði tryggt að tollar á inn-
fluttar landbúnaðarvörur veiti nægj-
anlega vernd fyrir búgreinarnar.
Afdráttalaus krafa er gerð um
að mistök við tollabreytingar verði
löguð þar sem tollar á kjúklinga-
bringur eru mun lægri á ófrosnar en
á frosnar.
Skýra þarf stefnu stjórnvalda
sem kemur fram í búvörulögum og
samspil þeirra við samkeppnislög-
gjöfina. Í búvörulögum og samn-
ingum um starfsskilyrði mjólk-
urframleiðslu, sauðfjárræktar og
hluta garðyrkju kemur fram land-
búnaðar- og atvinnustefna stjórn-
valda.
Íslensk búvara og starf bænda
hefur ætíð miðað að því að fram-
leiða heilnæma vöru. Bændur þurfa
með verkum sínum hvern dag að
huga að þeim þætti. Í álitsgerð
Lagastofnunar er tekið undir þau
sjónarmið. Þar er sérstaklega vakin
athygli á einstæðu starfi við útrým-
ingu á kamfýlóbakter í alifuglakjöti.
Þar hefur náðst einstæður árangur
sem ekki má tefla í tvísýnu. Þá eru
og raktar í álitsgerð dr. Margrétar
Guðnadóttur þær hörmulegu afleið-
ingar sem innflutningur á búfjár-
sjúkdómum hefur valdið.
Lagt er til að stjórnvöld breyti
samkeppnislögum þannig að þau
taki mið af raunverulegu rekstr-
arumhverfi landbúnaðar. Þá er
nauðsyn á skýrum ákvæðum laga
um bann við langvarandi verðlagn-
ingu undir kostnaðarverði og skýr-
um úrræðum til að taka á því.
Samkeppnisstaða innlendr-
ar framleiðslu er mjög veik innan
verslunarfyrirtækja er hafa markaðs-
ráðandi stöðu. Innkaupafyrirtæki
sem flytur inn kjötvöru er í beinni
samkeppni við kjötvinnslu sem er
í viðskiptum við verslanir í sömu
innkaupakeðju. Fjölmörg dæmi eru
um mjög skerta samkeppni, t.d. með
verðlagningu á innfluttri vöru undir
kostnaðarverði. Þá er framsetning
innfluttu vörunnar oft á kostnað
innlendrar. Enda ekki hægt að skila
innfluttri vöru til birgja. Þetta er
einnig sérstaða markaðar okkar sem
eylands, þar sem verslunarhættir
þurfa að taka mið að því að engin
eftirmarkaður er fyrir vöru. Staða
innlendra framleiðanda að standa
í viðskiptum við og samkeppni við
sama aðila skapar honum alltaf
veikari stöðu.
Bændasamtök Íslands leggjast ekki
gegn samþykkt frumvarpsins verði
tekið fullt tillit til ofangreindra
athugasemda.
Eins og fram kemur á forsíðu blaðaukans fóru Bænda-
samtök Íslands þess á leit við Lagastofnun Háskóla Íslands
að hún svaraði tilteknum spurningum um matvælafrum-
varpið. Álit stofnunarinnar er 49 bls. að lengd og afar
ítarlegt. Hér er hins vegar birtur VII. og síðasti kafli álits-
gerðarinnar þar sem gerð er grein fyrir lokaniðurstöðum
stofnunarinnar um spurningarnar sem voru fjórar að
tölu. Undir álitsgerðina rita Ólafur Oddgeirsson og Stefán
Már Stefánsson. Álitsgerðina alla má finna á heimasíðu
BÍ www.bondi.is.
Allur flutningur dýra og dýraafurða hefur í för með sér áhættu
ekki síður en ferðalög fólks milli landa. Sjúkdómar, svo sem
farsóttir, matarsýkingar og matareitranir, geta borist á milli
landa á margvíslegan hátt og mjög erfitt er að framfylgja
algjöru banni á þessu sviði, jafnvel þó Ísland sé eyja langt
norður í hafi og að slíkt væri markmiðið.
Mesta áhættan sem fylgir viðskiptum með dýr og dýra-
afurðir stafar af viðskiptum með lifandi dýr. Ísland hefur und-
anþágu frá slíkum viðskiptum og því þarf ekki að ræða þann
möguleika hér. Eftir standa hins vegar viðskipti með dýra-
afurðir, bæði fóður og matvæli.
Hér eru í samanteknu máli settar fram helstu niðurstöður
okkar við þeim spurningum sem beint hefur verið til okkar og
urðu tilefni álitsgerðar þessarar.
Spurning 1
Hvort EES-samningurinn gefur sérstakt svigrúm til þess fyrir
ríkisvaldið að vernda góða sjúkdómastöðu íslenskra búfjár-
stofna og hreinleika afurða og með hvaða hætti megi beita
EES-samningnum með það að markmiði.
Í lið 15 í kafla III er í samanteknu máli gerð grein fyrir
þeim úrræðum EES-samningsins sem unnt er að beita til að
vernda góða sjúkdómastöðu íslenskra búfjárstofna og hrein-
leika afurða. Eins og þar kemur fram eru úrræðin sem hér
hafa þýðingu af tvennum toga, þ.e. þau hafa annars vegar
stoð í ESB-rétti sem hefur verið tekinn upp í EES-rétt og hins
vegar hafa þau stoð í 18. og 13. gr. EES-samningsins og í sér-
stökum öryggisákvæðum EES-samningsins.
Þess ber hér að gæta að þátttaka í starfi innan ESB, þátt-
taka í starfi innan atvinnuveganna, svo og samstarf við
nágrannaþjóðir og fleiri slík atriði, geta einnig skilað drjúg-
um árangri í þeirri viðleitni að vernda góða sjúkdómastöðu
íslenskra búfjárstofna og hreinleika afurða. Slík atriði falla þó
utan ramma álitsgerðar þessarar en um þau má í heild vísa
til umfjöllunar í skýrslu Evrópunefndar um samstarfið á vett-
vangi EES og Schengen og um álitaefni varðandi hugsanlega
aðild Íslands að Evrópusambandinu.
Hér er rétt að nefna sérstaklega tvö atriði innan gildandi
ESB-réttar sem geta komið til sérstakrar skoðunar til að
vernda góða sjúkdómastöðu íslenskra búfjárstofna og hrein-
leika afurða.
Hið fyrra er kerfi viðbótarábyrgða sem hefur verið notað
um langt skeið innan Evrópusambandsins. Það felst í því að
þeir, sem senda vörur til landa, sem fengið hafa slíkar viðbót-
arábyrgðir samþykktar, þurfa að láta framkvæma greiningu á
rannsóknastofu til þess að sanna að viðkomandi vara sé ekki
sýkt áður en hún er send.
Í grundvallaratriðum byggjast þessar reglur um viðbót-
arábyrgðir á WTO-samningum sem kveða á um að ríki geti
óskað eftir meiri vernd en fram kemur í alþjóðastöðlum. Eins
og skýrt er kveðið á um í WTO-samningum, verður að sýna
fram á nauðsyn aukinnar verndar á vísindalegan hátt og er
þessu eins farið innan ESB, sjá 8. gr. reglugerðar 853/2004.
Það er ekki nægilegt að halda því fram að viðkomandi sjúk-
dómur hafi aldrei greinst í landinu, það þarf að sanna að sjúk-
dómsvaldur, þ. m. t. mótefni hjá dýrum gegn slíkum sjúk-
dómsvaldi, ef um dýrasjúkdóma er að ræða, sé ekki til staðar.
Þau lönd sem fengu aðild að ESB 1995 voru áður þátt-
takendur EES -samnings og höfðu sótt um viðbótarábyrgðir
vegna nokkurra sjúkdóma áður en aðildarviðræður hófust.
Samkvæmt heimildum höfunda sækjast íslensk yfirvöld eftir
samskonar viðbótarábyrgðum eins og áður er fram komið
(kafli III liður 4). Samkvæmt heimildum frá Matvælastofnun
þá er undibúningsvinna fyrir þessa umsókn hafin og hefur
verið ráðinn sérstakur starfsmaður fyrir þetta verkefni.
Síðara atriðið er að auka verulega sýnatöku og eftirlit með
ákveðnum vörutegundum á jafnræðisgrundvelli og koma
þannig í veg fyrir að sýktar vörur komist á borð neytenda.
Í þessu sambandi er bent sérstaklega á mikilvægi „eftirlits-
áætlana“ og þess áhættumats sem liggur þeim til grundvallar.
Þessi möguleiki undirstrikar hversu mikilvægt er að Ísland
hafi óháðan aðila sem sjái um áhættumat og að þessar eft-
irlitsáætlanir séu gefnar út á hverju ári eins og gert er ráð fyrir
í reglugerð 882/2004.
Loks ber að ítreka að Ísland getur borið fyrir sig 13. gr.
EES-samningsins þegar skilyrði til beitingar hennar eru fyrir
hendi. Þetta úrræði kemur auðvitað helst til greina þegar
önnur tiltæk úrræði, sem leiða af 1. viðauka EES-samningsins
og gerðum sem hafa verið teknar upp í hann, duga ekki.
Spurning 2
Er hugsanlegt að frjáls innflutningur (þ.e. innflutningur sem
leiðir af matvælalöggjöf ESB) á kjöti og öðrum dýraafurðum
(t.d. mjólkurdufti) frá ESB til Íslands geti haft varanleg og
óhagstæð langtímaáhrif annars vegar á íslenska búfjárstofna
og hins vegar á lýðheilsu manna hér á landi.
Hér er vísað til kafla IV um svör við þessari spurningu.
Helstu niðurstöður eru þessar:
Ekki er talin vera sérstök ástæða til að ætla að íslenskum
búfjárstofnum stafi hætta af innflutningi á búfjárafurðum frá
Evrópu ef viðhafðar eru varúðarráðstafanir eins og gert er ráð
fyrir í viðskiptum með slíkar vörur innan EES og eftir atvik-
um gripið til þeirra annarra úrræða sem EES-samningurinn
heimilar.
Innflutningur á hráu alifuglakjöti er talinn auka smitálag
á Íslandi vegna kamfýlóbakter sýkla. Bent er á möguleika á
verulegri aukingu á sýnatökum til að minnka líkur á að sýktar
vörur berist til neytenda.
Bent er á nauðsyn þess að auka sem kostur er samstarf
við aðrar þjóðir og vinnuhópa, einkum innan ESB sem miði
að því að innan ESB verði gerðar þær lagabreytingar sem
nauðsynlegar eru til að innleiða kerfi viðbótarábyrgða fyrir
kamfýlóbakter.
Ekki er talin ástæða til að ætla að lýðheilsu Íslendinga
almennt sé stefnt í hættu vegna innflutnings búfjárafurða frá
ESB ef fyllstu varúðar er gætt.
Spurning 3
Hvort íslensk stjórnvöld þurfi vegna innleiðingar matvæla-
löggjafar ESB (EES-samningsins) og alþjóðaskuldbindinga
að færa í lög þær gjaldtökuheimildir á atvinnugreinina sem
frumvarpið gerir ráð fyrir.
Hér er vísað til kafla V um ítarleg svör við þessari spurn-
ingu og frekari útfærslu. Helstu niðurstöður eru þessar:
1. Frumvarpið gerir ráð fyrir að mikill hluti af starfsemi
Matvælastofnunar og heilbrigðisnefnda séu fjármagnaðar
með innheimtu eftirlitsgjalda.
2. Í álitsgerðinni er talið að þessi gjöld verði umtalsvert hærri
en í mörgum öðrum aðildarríkum EES.
3. Nýttar eru allar heimildir til gjaldtöku til hins ýtrasta, en
ekki eru nýttar heimildir í Evrópureglugerð um mögulega
lækkun á eftirlitsgjöldum samkvæmt 6. og 7. málgrein 27.
gr. reglugerðar 882/2004.
4. Gert er ráð fyrir að eftirlitsgjöld, sem Matvælastofnun
og heilbrigðisnefndir innheimti renni ekki beint til þess-
ara aðila heldur séu greidd til ríkissjóðs eða sveitar-
félaga. Hér er því gerð tillaga um að rjúfa tengslin milli
Matvælastofnunar og heilbrigðisnefnda annars vegar og
þeirra sem eftirlitið beinist að hins vegar.
Spurning 4
Að kanna hvort ákvæði í Evrópurétti um áhættugreiningu,
-mat og -stjórnun og túlkun sé að finna í frumvarpinu og
hvort nota megi þessar reglur til að verjast hættum svo sem
farsóttum, sýktum matvælum og öðrum hættum sem íslenskum
búfjárstofnum og íslenskum neytendum geti stafað hætta af.
Hér er vísað til kafla VI um svör við þessari spurningu.
Þar er að finna helstu athugasemdir okkar um þau atriði sem
betur mættu fara við innleiðingu gerða ESB.
Því til viðbótar teljum við undirritaðir að íslensk matvæli
séu í háum gæðaflokki og að „heimatilbúnar“ matvælasýk-
ingar séu sjaldgæfar. Þá er umhverfisvernd einnig á háu stigi
og umhverfismengun hverfandi. Búfjársjúkdómar eru fáir og
landfræðileg lega landsins auðveldar eftirlit með innflutningi
lifandi dýra. Þekking á farsóttum og faraldsfræði dýra meðal
íslenskra dýralækna og þeim aðgerðum sem nauðsynlegt er
að grípa til ef svo illa vill til að farsótt berist til landsins, er
einnig á háu stigi á alþjóðamælikvarða. Það eru því allar for-
sendur til að hægt sé að hafa hemil á og útrýma farsóttum
fljótt og örugglega ef svo ólíklega vildi til að þær bærust til
landsins.
Ákvæði um áhættugreiningu og þær hugmyndir sem þar
liggja að baki hafa fengið töluverða umfjöllun í kafla VI. Það
skal ítrekað hér að erlendis er þessi aðferðafræði undirstaða
ákvarðana um lagabreytingar, stjórnvaldsaðgerða og ákvarð-
ana eftirlitsaðila. Slík ákvæði eiga stoð í alþjóðastöðlum.
Aðild Íslands að Matvælaöryggisstofnun Evrópu verður
möguleg ef af innleiðingu verður samkvæmt frumvarpinu.
Ætlast er til að þau lönd sem taka þátt í starfi stofnunarinnar
hafi fulltrúa í ráðgjafanefnd hennar. Sú stofnun sem sér um
áhættumat í hverju landi fyrir sig tilnefnir þennan fulltrúa.
Þess er áður getið að frumvarpið gerir ráð fyrir að ráðherra
skipi nefnd sem starfi að áhættumati innan Matvælastofnunar.
Þetta fyrirkomulag telst ekki heppilegt að mati undirritaðra
og hefur það verið gagnrýnt í kafla VI. Á hinn bóginn er lagt
til að kalla nefndina frekar Matvælaráð. Helsta verkefni hins
nýja Marvælaráðs gæti verið að framkvæma áhættumat og
áhættukynningu. Auk þess væri við það miðað að Matvælaráð
safnaði gögnum um heilsu manna og dýra á Íslandi, stöðu
matvælaöryggis og þróun. Ennfremur að Matvælaráð sæi um
samskipti við stofnanir á þessu sviði innanlands sem utan.
Það er skoðun höfunda að traust umgjörð og skynsam-
leg notkun áhættugreiningar séu eins konar forsenda þess að
hægt sé að sýna fram á þá sérstöðu sem heilsufar íslenskra
búfjárstofna og íslensk matvæli hafa. Við teljum niðurstöður
áhættugreiningar sem þannig er úr garði gerð forsendu þess
að Ísland geti borið fyrir sig aukna vernd gegn dýrasjúkdóm-
um, m.a. með vönduðu eftirliti með innflutningi búfjárafurða
og verulegum takmörkunum og banni á innflutningi lifandi
dýra.
Helstu niðurstöður höfundar varðandi spurningu 4 verða
því að það sé mögulegt að nota ákvæði ESB-EES til að tak-
marka innflutning búfjárafurða svo framarlega sem ákveðn-
um skilyrðum er fullnægt. Mikilvægt atriðið í því sambandi
er að aðferðir og eðlileg umgjörð áhættugreiningar verði
teknar upp á Íslandi, sem leiðir til virks aðskilnaðar milli
áhættumats og -kynningar annars vegar og áhættustjórnunar
hins vegar. Lagt er til að stofnað verið Matvælaráð sem fram-
kvæmi áhættumat og -kynningu.
Helstu niðurstöður Lagastofnunar Háskóla Íslands