Bændablaðið - 23.09.2008, Blaðsíða 19

16 Bændablaðið | þriðjudagur 23. september 2008
Matvælasérfræðingar ESB telja
ekkert varhugavert við afurð-
ir klónaðra gripa og að eng-
inn munur sé á þeim og öðrum
búfjárafurðum. Hins vegar getur
klónunin valdið búfé þjáningum,
að áliti eftirlitsstofnunarinnar
EFSA. Stofnunin leggur áherslu
á að engin viðskipti fari nú fram
í Evrópusambandinu með þessar
afurðir. Klónað búfé er eingöngu
ræktað í rannsóknarskyni og
hvorki kjöt þess né mjólk fer í
sölu. Það eru einkum nautgripir
og svín sem hafa verið klónuð.
Vandamál ólíkleg
Vittorio Silano, prófessor og for-
maður vísindaakademíu EFSA,
er orðvar um málið. Hann legg-
ur áherslu á að það sé ólíklegt að
nokkur vandamál komi upp varð-
andi afurðir af klónuðum gripum.
„En við mælum með áframhaldandi
rannsóknum,“ bætir hann við.
Sérfræðingar EFSA leggja
áherslu á að áhættumat í þessum
efnum sé erfitt, þar sem fram að
þessu hafi verið skortur á efniviði
til rannsókna. Áhættan varði eink-
um heilsu búfjárins.
Sú aðferð við klónun sem EFSA
hefur lagt mat á nefnist frumu-
kjarnaflutningur, en það er jafn-
framt algengasta aðferðin. Hún felst
í því að erfðaefni í ófrjóvgaðri egg-
frumu er skipt út fyrir kjarna lík-
amsfrumu fullorðins grips. Þannig
verður fóstrið eins og sá gripur,
hvað erfðir varðar.
Oft koma upp vandamál við
meðgöngu og burð. Klónuðu
afkvæmin eru oft stærri en eðlilegt
er, þannig að þörf getur reynst á
keisaraskurði. Þá er dánartíðni
þeirra töluvert há, bæði fyrir og
strax eftir burð. Mörg afkvæmin
eru heldur ekki heilbrigð.
Fram að þessu hafa verið gerð-
ar mörg þúsund klónanir, en flestar
þeirra hafa mistekist. Endurbættar
aðferðir við klónun hafa hins vegar
skilað betri árangri. Klónaðir gripir
verða, þegar allt gengur að óskum,
jafn heilbrigðir og aðrir gripir.
Sérfræðingar telja að langt sé í
að viðskipti með afurðir klónaðra
gripa fari fram innan ESB. Afar fáir
neytendur kæri sig um klónaðan
mat. Þá sé það alltof dýrt að rækta
klónuð dýr til kjötframleiðslu.
Líklegra sé að stórbú muni nota
slík dýr sem ræktunargripi.
Matvælastofnun Bandaríkjanna
(FDA) hefur komist að sömu nið-
urstöðu og EFSA, að engin áhætta
fylgi neyslu á afurðum klónaðra
gripa. Neytendur hafa þó ekki sýnt
þessum afurðum áhuga. Hinar stóru
matvælakeðjur Bandaríkjanna hafa
því ákveðið að setja ekki afurðir af
klónuðum dýrum á markað.
Að áliti framkvæmdastjórnar
ESB kallar skýrsla EFSA á frekari
rannsóknir á klónun og heilsufari
búfjár. Hún hefur því beint þeim til-
mælum til matvælayfirvalda sam-
bandsins að afla álits vísindamanna
í erfðafræðum á klónun og áhrifum
hennar á matvælaöryggi, heilsufar
búfjár og umhverfi.
Síðar á þessu ári mun fram-
kvæmdastjórnin birta niðurstöður
skoðanakönnunar um klónun búfjár
úr öllum 27 löndum sambandsins.
Í framhaldi af því mun hún taka
ákvörðun, í samstarfi við aðild-
arlöndin, um ræktun klónaðra gripa
innan ESB.
Landsbygdens Folk
Sauðfjárrækt á undir högg að
sækja í ESB. Aðalástæða þessa
er vaxandi framleiðslukostnaður
sem íþyngir greininni. Frakkland,
sem fer nú með formennsku í ESB,
hefur boðað til kreppufundar
vegna stöðunnar í september í ár.
Sauðfé og geitum fækkar hratt
í löndum ESB um þessar mund-
ir. Í Skotlandi einu hefur sauðfé
fækkað um eina milljón sl. áratug.
Sama þróun hefur átt sér stað í
fleiri löndum sambandsins með
mikla sauðfjárrækt, svo sem Spáni,
Frakklandi, Bretlandi og Írlandi.
En sauðfé fækkar víðar. Þannig
dregst sauðfjárrækt saman á Nýja-
Sjálandi, en mjólkurframleiðsla,
sem gefur meiri tekjur, vex.
Landbúnaðarráðherra Frakk-
lands, Michel Barnier, hefur nú
boðað til tveggja daga fundar um
sauðfjárrækt. Vænst er landbúnaðar-
ráðherra frá mörgum löndum ESB á
fundinn. Einnig hefur stjórnmála-
og embættismönnum frá Svíþjóð og
Tékklandi verið boðið, en þessi lönd
taka næst við formennsku í ESB,
sem og landbúnaðarstjóra sam-
bandsins, Mariann Fischer Boel.
Efni fundarins er að styrkja sjálf-
bæra sauðfjárrækt í Evrópu.
Litlar tekjur, vaxandi kostnaður
Aðalvandamálið í evrópskri sauð-
fjárrækt er lágar tekjur. Greinin
er hin tekjurýrasta í landbúnaði.
Tekjurnar duga ekki fyrir fóðri og
orkunotkun.
Áætlanir ESB um örmerkingar
á sauðfé mælast illa fyrir hjá fjár-
bændum, sem óttast kostnaðinn
við þær. Þá veldur vinnuaflsþörf í
sauðfjárrækt því að nýliðun í grein-
inni er lítil. Meðalaldur fjárbænda
fer því hækkandi.
Franski landbúnaðarráðherrann
bendir hins vegar á að margt mæli
með sauðfjárrækt. Almenningur sé
jákvæður gagnvart henni og afurð-
irnar í góðu áliti. Þá sé sauðfjárrækt
mikilvæg búgrein á svæðum sem
henti ekki öðrum búskap. Greinin sé
mikilvæg til að halda landi í rækt og
til að stuðla að fjölbreyttu lífríki.
Á síðustu 15 árum hefur sauð-
fjárrækt í heiminum dregist saman
um 5%, en í Evrópu um 20%. Eina
landið þar sem sauðfjárrækt hefur
vaxið á þessu tímabili er Kína, en
þar eru nú um 170 milljónir fjár.
Evrópa framleiðir nú um 80% af
kindakjötsneyslu sinni, en neyslan
hefur dregist saman úr 3,7 kg á íbúa
í 3,4 kg frá nýliðnum aldamótum.
Fundurinn verður haldinn í
bænum Limoges og þar verður rætt
um stuðningsaðgerðir við sauðfjár-
rækt. Frönsku gestgjafarnir vilja
auk þess efla rannsóknir og þróun-
arstarf í greininni, sem og aukna
áherslu á markaðssetningu kinda-
kjöts. Landsbygdens Folk
Utan úr heimi
Hugmyndir okkar um gildi nátt-
úrunnar eru jafn mikilvægar í
umræðunni um hnattræna hlýn-
un eins og staðreyndir um losun
gróðurhúsalofttegunda. Losunin
er oft vel kynnt í fjölmiðlum en
erfiðara er að klæða viðhorfin í
búning, þó að engu síður sé mik-
ilvægt að hlusta á þann málstað.
Fræðigreinin vistheimspeki
(no. ökofilosofi) fjallar um stöðu
mannsins í umhverfinu og þau
„verðmæti“ þar, sem hann sæk-
ist eftir. „Við fjöllum um samspil
manns og náttúru, við athugum
hvernig maðurinn grípur inn í gang
náttúrunnar og hvað gerist þá,“
segir Petter Omtvedt, aðstoðarpró-
fessor við Háskólann í Tromsö í
Noregi.
Þarfirnar skilgreindar
Viðhorf okkar gagnvart breyting-
um á veðurfari, ójafnri skiptingu
lífsgæða og fátækt sem afleiðingu
af slæmri umgengni við umhverf-
ið, allt byggist þetta á verðmæta-
mati okkar.
Á Vesturlöndum búum við við
„vélræna“ heimsmynd, þar sem litið
er á náttúruna sem dauðan hlut; auð-
lind sem við getum ráðskast með en
á sér ekki sjálfstæða tilveru.
Vísindin eiga mikinn þátt í
þessu. Við höfum nánast drukkið
það í okkur með móðurmjólkinni
að tæknin muni bjarga okkur og
bæta allan skaða sem við völdum.
En tæknin skapar einnig þarfir
fyrir meiri tækni og leiðir til eyð-
ingar á auðlindunum. Þörfum
okkar er sífellt pakkað inn í nýjar
umbúðir. Þar með verða stöðugt
til nýjar gerviþarfir, að sögn Petter
Omtvedt.
Svar náttúrunnar
Vistheimspekin, með hinn þekkta
norska heimspeking Arne Næss
í fararbroddi, hvetur til breyt-
inga á þessu verðmætamati. Nýtt
verðmætamat er eina leiðin til
að koma á varanlegum bótum í
umhverfismálum á jörðinni. Arne
Næss segir eftirfarandi í bók sinni
Vistfræði, samfélag og lífsstíll
(Ökologi, samfunn og livsstil):
„Því dýpri skilning sem við höfum
á sambýli okkar og annarra líf-
vera, því meiri umhyggju munum
við sýna þeim. Þar með er leiðin
greið að gleðjast með öðrum yfir
velfarnaði þeirra og syrgja dauða
þeirra og niðurlægingu. Við leitum
að því sem er best fyrir okkur sjálf
en með því að stækka okkar eigið
sjálf opnum við okkur um leið
fyrir sjálfi annarra.“
Flestu fólki er fullljóst að
núverandi viðhorf okkar til nátt-
úrunnar skaða hana og að það er
ein af ástæðum þess að við erum
nú í vandræðum með hnattræn-
ar veðurfarsbreytingar. Náttúran
bregst við inngripi okkar í hana,
segir Petter Omtvedt.
Hugsið út frá nærumhverfi
Heimspekin hefur náð langt í að
greina það ferli í verðmætamati
mannsins sem útskýrir afstöðu
hans til náttúrunnar. Það er hins
vegar ekki auðvelt að breyta þess-
ari afstöðu.
Vistheimspekingum er einn-
ig ljóst að okkur er erfitt að losa
okkur frá þeim heimi sem við
lifum í. Þó að okkur sé gefið mikið
valfrelsi erum við háð innviðum
tækninnar og margt í tækninni
getum við ekki losað okkur við,
segir Petter Omtvedt.
Hann telur að það geti verið
auðveldara að breyta viðhorfum
með því að beina athyglinni frekar
að hinu smáa en hinu stóra.
Með öðrum orðum getur það
verið auðveldara að beina athyglinni
að sjálfbærri náttúru og virkja sig í
þeim efnum sé horft á málin út frá
nærumhverfi, fremur en hnattrænt.
Þýski vísindamaðurinn Wolf-
gang Sachs telur að vísindin leitist
við að sjá jörðina frá himingeim-
inum. En náttúran er jafnframt
bústaður okkar. Vistheimspekin
lítur jafnt á samspil fólks og nátt-
úruna í heild sinni. Þetta er afar
mikilvægt í skilningi á siðfræði,
sem hingað til hefur einkum verið
talin eiga við í samskiptum fólks.
Okkur finnst við ekki bera
siðferðilega ábyrgð á náttúrunni.
Vistheimspekin, og þá einkum
Arne Næss, hefur kynnt þá hug-
mynd að öll náttúran gangi út á
gagnkvæm áhrif allra lifandi vera
og að það sjónarmið þurfi að fella
inn í umræðuna um siðfræði.
Nationen
Samspil manns og náttúru
Hnattræn hlýnun snýst ekki einungis um gróðurhúsalofttegundir, hún snýst
einnig um viðhorf okkar, gjörðir og gildismat
Matvælaöryggisstofnun Evrópu:
Ekkert varhugavert við neyslu afurða klónaðra gripa
Klónaðir félagar Dollýjar hinnar skosku eru elstu núlifandi einræktuðu
dýrin og hafa þrifist bærilega hingað til.
Fulltrúar 166 landa komu saman
á fundi í Ghana í ágúst sl. til að
halda áfram undirbúningi að
nýjum alþjóðlegum veðurfars-
sáttmála sem tekur við af Kýótó-
bókuninni árið 2012. Vandamál í
kjölfar eyðingar skóga og áhrifa
hennar á veðurfarið var meðal
aðalumræðuefna fundarins og
samstaða var um að það mál
verði tekið inn í nýjan sáttmála.
Fundurinn var hinn þriðji á þessu
ári til undirbúnings ráðstefnu SÞ í
Kaupmannahöfn í desember 2009,
þar sem stefnt er að því að leiðtog-
ar heims undirriti nýjan alþjóðleg-
an sáttmála um veðurfar.
Eftir undirbúningsfundinn í
Balí í desember 2007, sem þjóð-
arleiðtogar sátu, hafa verið stofn-
aðir fjórir vinnuhópar til að fjalla
um einstök efni.
Þau varða í fyrsta lagi sam-
drátt í losun gróðurhúsaloftteg-
unda (mitigation), í öðru lagi
aðlögun að breytingum á veðurfari
(adaption), í þriðja lagi tæknivæð-
ingu þróunarlanda og að lokum
fjármögnun. Samningagerðin er
þannig umfangsmeiri og flóknari
en einungis að draga úr losun gróð-
urhúsalofttegunda, eins og stundum
má ætla af fréttaflutningi.
Sem dæmi hér um má nefna að á
fundinum í Ghana var fjallað um að
svokallaðar „fjármögnunarleiðir“
(Clean Developement Mechanism)
í Kýótó-bókuninni hefðu ekki verið
nýttar að nokkru marki í ríkjum
Afríku, sem hefðu þó þurft hvað
mest á þeim að halda. Í stað þess
hefðu 72% af fjármununum farið í
að styrkja stórrekstur í landbúnaði
í Brasilíu, Indlandi, Kína og Suður-
Kóreu. Lagt var til að einfalda
úthlutunarreglurnar og beina þessu
fé, sem efnuð lönd leggja til, meira
til landbúnaðar og auðlindanýting-
ar í Afríku.
Næsti fundur verður haldinn í
Poznam í Þýskalandi í desember
í ár. Þar verður reynt að ná sam-
komulagi um ályktun til að leggja
fram í Kaupmannahöfn að ári. Í
verkefni sem þessu, þar sem fast
að því 200 lönd eiga að standa að
sameiginlegri ályktun um nýjan
veðurfarssáttmála, þykir það ekki
langur tími.
Internationella Perspektiv
Arftaki Kýótóbókunarinnar
Nýr alþjóðlegur veðurfarssáttmáli í Kaupmannahöfn 2009
Tillögur um þróun-
araðstoð Noregs
Í Noregi er starfandi ráðið
Utviklingsutvalget, sem fjallar
um málefni þróunarlanda og
leggur fram tillögur um þróun-
arverkefni fyrir Noreg. Ríkis-
stjórn Noregs skipar ráðið, sem
hefur nýlega skilað umhverfis-
og þróunarmálaráðherranum
Erik Solheim tillögum sínum um
næstu skref í stuðningi við þró-
unarlönd.
Megintillaga ráðsins er sú að
Norðmenn byggi upp sjóð að upp-
hæð 10 milljarða norskra króna til
fjárfestinga í þeim löndum, eink-
um í Afríku, sem búa við mesta
fátækt. Meirihluti ráðsins leggur til
að Noregur verji 1,5-3% af þjóð-
artekjum sínum (allt að 60 millj-
örðum n.kr.) til að vinna gegn
breytingum á veðurfari á jörð-
inni, uns nýr alþjóðasáttmáli verði
ákveðinn, en stefnt er að því á ráð-
stefnu SÞ í Kaupmannahöfn í árs-
lok 2009. Nationen
Frakkar boða fund um
vandamál sauðfjárræktar