Bændablaðið - 24.03.2011, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | fimmtudagur 24. mars 2011
hreyfla vél frá Flugfélagi Íslands,
hafi verið leigð undir flutninginn á
minkunum til Íslands. Var Hafberg
vinur hans þá með í för. Þegar vélin
var lent á flugvellinum á Sauðárkróki
og dyrnar opnaðar horfðu þeir
félagarnir beint inn í byssukjafta
alvopnaðra lögreglumanna. Vildu
menn þar á bæ vera við öllu búnir
en mikil umræða hafði þá spunnist í
samfélaginu vegna ótta við að dýrin
slyppu út.
Eina bú frumkvöðlanna sem
hefur lifað allan tímann
Reynir segir að fyrsta búið af þessu
tagi hér á landi hafi verið á Lykkju
á Kjalarnesi, stofnað vorið 1969 af
Hermanni Bridde bakarameistara
og fjölskyldu. Það bú lifði ekki
mjög lengi. Þá kom bú Loðfelds á
Sauðarkróki, sem hóf starfsemi 15.
janúar 1971. Síðan voru reist tvö
önnur bú í Mosfellssveit árið 1971.
Það voru Dalsbú í Helgadal, sem
hætti síðar starfsemi en var endurreist
og er starfrækt enn þann dag í dag,
og Pólarminkur á Skeggjastöðum
rétt hjá Gljúfrasteini, sem er ekki
lengur í rekstri. Þá var einnig reist
bú á Akranesi árið 1971 og annað
í hrauninu sunnan við Hafnarfjörð,
rétt austan við álverið í Straumsvík.
Hvorugt síðastnefndu búanna varð
langlíft. Á sama tíma var Grávara á
Grenivík sett á fót. Það bú hætti síðar
starfsemi en var svo endurreist og er
í fullri starfsemi í dag. Á svipuðum
tíma, eða árið 1972, var reist bú á
Böggvistöðum við Dalvík sem fór
í þrot í kjölfar tilraunar með upp-
byggingu í refarækt. Er Loðfeldur
í Skagafirði því eina búið sem lifað
hefur allan tímann og aldrei hætt
rekstri þrátt fyrir margvíslegar
hremmingar sem dunið hafa yfir í
þessari grein á Íslandi. Reynir er
þar nú með um 2.500 læður í húsi
en hefur mest verið með um 2.700
læður. Í dag munu vera starfrækt 22
loðdýrabú á landinu öllu.
Breytinga þörf í greininni
Margt hefur breyst á þessum 40 árum
og segist Reynir hafa nokkuð aðra
sýn í dag á hvað þurfi til að byggja
greinina upp hérlendis þannig að úr
geti orðið öflugur útflutningsatvinnu-
vegur.
„Ég tel að ef við höldum áfram
á þeirri braut sem við erum á í
dag muni það ekki leiða til þeirra
breytinga sem nauðsynlegar eru, þó
við höfum verið að gera margt gott.
Við þurfum að taka á þessu með
allt öðrum hætti. Eftir fjörutíu ára
reynslu höfum við alla möguleika á
að gera þetta betur.“
Ekki afdalaatvinnuvegur
„Við getum byggt á okkar reynslu,
en erum samt enn of föst í gamalli
hugsun. Hér á landi hefur alltaf verið
horft á loðdýraræktina sem aukabú-
grein inn til dala. Á þeirri hugsun
voru bændur hvattir til að fara út í
loðdýrarækt út um allt land á sínum
tíma, án þess að næg þekking væri til
staðar. Auðvitað var það dauðadæmt
strax frá upphafi og fjöldi fólks varð
gjaldþrota. Þetta var óraunhæft, því
búin verða að vera miklu stærri og
þekking er þar lykilatriði ásamt
brennandi áhuga.
Með því að hugsa þetta sem stór-
fyrirtæki verður svo margt auðveld-
ara. Meiri fagþekking, fjölbreyttari
starfskraftur og auðveldara með frí
og alla hluti. Þá þurfa slík bú að vera
staðsett sem næst fóðurframleiðslu-
fyrirtækjunum. Það er lykilatriði
svo búin fái ferskt fóður með sem
minnstum tilkostnaði vegna flutninga
og annars.
Til að setja á fót bú sem byggir
á stærðarhagkvæmni þarf síðan
gríðarlega fjárbindingu. Þess vegna
þurfum við að fá inn í þessa grein
aðila sem hafa bæði vit á fjármálum
og loðdýrarækt.“
Öll tækni miðast við stórar
rekstrareiningar
„Þegar ég byrjaði notaði ég hjólbörur
við fóðrunina, var með bakka fyrir
framan mig og skammtaði úr skeið.
Þá þótti ágætt að einn maður hugs-
aði um 300 læður og afkvæmi. Í dag
er öll hönnun á tækjum og búnaði
til loðdýraræktar miðuð við stórar
einingar og fóðurvagnarnir kannski
að taka tvö tonn. Einn maður í
nútímabúi á að ráða við að hugsa um
1.500 læður. Þetta er sú þróun sem
við getum ekki stöðvað. Ef við ætlum
að vera þátttakendur í þessu áfram,
þá verðum við að horfa á loðdýrarækt
sem fyrirtækjarekstur á stórum skala.
Þannig geta menn náð miklu betra
skipulagi og hagkvæmni í rekstri.“
Konur bestu loðdýrabændurnir
„Reyndar held ég að bestu loðdýra-
bændurnir séu konur. Þær eru miklu
samviskusamari og natnari við þetta
en karlarnir. Mín reynsla er sú að
það sé gulls ígildi að vera með konu
í þessu. Við þurfum bara að virkja
unga fólkið og kynna því hvers konar
búgrein þetta er og hvað hún geti
gefið af sér. Ég sé fyrir mér að sá
sem lærir loðdýrarækt eigi að geta
fengið miklar tekjur af því að vera
dýrahirðir á loðdýrabúi.“
Háskólinn á Hvanneyri á
að gegna lykilhlutverki
„Við þurfum að nýta okkur það sem
við kunnum og getum og tengja
saman alla þekkingarþætti í kring-
um þetta. Í dag höfum við ýmsar
stofnanir sem ekki voru til áður,
eins og Matvælastofnun (MAST),
sem er með puttana á öllum fram-
leiðendum. Þá er rannsóknastofnunin
Matís okkar framtíðarsýn sem getur
komið inn á seinni stigum. Síðan er
Matvælastofnun sem á ekki að vera
lögregla á framleiðendur heldur
miklu fremur að veita ráðgjöf og
leiðbeiningar og tryggja að rétt sé
staðið að öllum þáttum, eins og fóður-
framleiðslu og öðru. Lykilatriðið ætti
svo að vera Landbúnaðarháskólinn á
Hvanneyri. Þar er ungt fólk að læra
sem hefur ánægju af að starfa með
dýr. Þetta eru bændur framtíðarinnar
sem hafa nauðsynlegan skilning á
erfðafræði, fóðurfræði og umönnun
á dýrum. Þess vegna eigum við að
standa fast við bakið á skólanum á
Hvanneyri. Þar eigum við að vera
með loðdýraframleiðslu og halda
okkar skinnasýningar. Þannig fengi
það unga fólk sem þar nemur að
kynnast þessu af eigin raun.“
Skinnasýningar verði
endurvaktar á Íslandi
„Síðustu tíu ár höfum við sent okkar
bestu skinn á sýningar í Danmörku
þar sem aðeins örfáir Íslendingar
fá að kynnast þessu. Í gamla daga
vorum við með slíkar sýningar á
Hótel Sögu og fengum fólk af götunni
til að koma og skoða skinn. Þetta var
mjög gaman og við fengum jákvæða
umræðu um greinina hér heima. Þetta
væri hægt að gera á Hvanneyri, þar
sem nemendur myndu vinna við að
flokka og finna bestu skinnin. Þannig
myndum við flytja nauðsynlega
þekkingu og áhuga á skinnavörum
inn í landið.“
Bóndinn þarf ekki að kunna allt
„Það er eitt að vera góður bóndi og
góður hirðir og fá út úr dýrinu það
sem hægt er. Það er samt ekki þar
með sagt að viðkomandi sé góður í
að reka fóðurstöðvar. Síðan er það
verkunin á skinnunum, en allt þetta
þarf að vinna vel saman ef góður
árangur á að nást.
Í dag er á markaði mikið af góðum
búnaði til að verka skinn og ganga
frá þeim. Til að ná árangri í notkun
tækja og tóla þarf fólk sem hefur
gaman af vélum og skynjar hvernig
þær vinna. Það er ekkert gefið að
góður bóndi sé endilega góður í að
sinna vélbúnaði sem nauðsynlegur er
í loðdýraræktinni. Þess vegna þarf að
hugsa loðdýraræktina sem fyrirtæki
sem hefur yfir að ráða hæfu starfs-
fólki á öllum þessum sviðum. Slíkt
verður aldrei hægt á einangruðum
sveitabæjum upp til dala.“
Bráðnauðsynlegt að vanda
til fóðurgerðar
Reynir þreytist ekki á að ræða fóður-
málin. Þar liggi grunnurinn að því að
hægt sé að ná árangri í loðdýrarækt á
Íslandi. Fram undir þetta hafi menn
allt of mikið litið á hráefni til fóður-
gerðar sem úrgang úr fiskvinnslu eða
sláturhúsum sem einhvern veginn
þurfi að losna við. Því sé ágætt
að henda því fyrir minkinn. Þetta
segir hann vera mjög hættulegan
hugsunarhátt. Bein og afskurður frá
fiskvinnslu og afurðastöðvum í land-
búnaði sé hráefni sem meðhöndla
eigi af virðingu, eins og hver önnur
matvæli sem skapað geti verðmæti.
Sé það ekki gert geti það kallað á
mikil vandamál eins og eiturverkanir
og annað.
Minkur er viðkvæmur fyrir
skemmdu fóðri
„Skaðinn er gríðarlegur ef okkur
mistekst í fóðrun loðdýra. Þar er
minkurinn sérlega viðkvæmur þar
sem hann er með stutt meltingar-
kerfi. Það er megin ástæðan fyrir
því hversu mikill skaðvaldur hann
er í náttúrunni. Hann verður að fá
ferskt æti og er því stöðugt að drepa.
Minkurinn veiðir kannski fisk og
étur bara af honum 50 til 100 grömm
í einu. Hann þarf magafylli tvisvar á
sólarhring og næst þegar hann þarf að
éta fer hann ekki í fiskinn sem hann
veiddi áður heldur leitar hann að
nýrri bráð vegna þess að meltingar-
kerfið þolir ekki skemmt hráefni.
Þessu er allt öðru vísi varið með
refinn, sem er með mun öflugri
meltingarveg. Hann er hrææta og
grefur gjarnan bráð sína til að eiga
hana þar vísa löngu seinna. Honum
verður ekki meint af þó bráðin sé þá
farin að skemmast.“
Skilningsskortur
Reynir segir að það vanti skilning
á þessum þáttum. Hann segist hafa
reynt að kynna þetta fyrir bændum
á árum áður þegar hann starfaði sem
einskonar ráðunautur á þessu sviði.
Þá hafði hann meðferðis spjald sem
á stóð: Það sem þú getur ekki borðað
sjálfur, það gefur þú ekki minknum.
Segir Reynir að gott fóður og góð
meðferð á hráefni til fóðurgerðar
skili sér strax í minkaræktinni.
Bendir hann á Suðurlandið sem
dæmi, þar sem menn hafi náð mjög
góðum árangri í minkarækt eftir að
hafa brennt sig á fóðureitrun fyrir
nokkrum árum. Reynir segir því
nauðsynlegt að fagfólk komi að öllum
þáttum er varða fóðurgerð, það fólk
sé til staðar m.a. í Matvælastofnun.
Ef ekki sé varlega farið geti hæglega
myndast eiturefni í hráefninu sem
notað er við fóðurgerðina, eins og
dæmi eru um hérlendis.
Hætta á eitrun af clostridiu
Clostridia-bakterían (Clostridium
botulinum) finnst í jarðvegi um allan
heim og getur komið upp í matvæla-
framleiðslu og fóðurgerð ef ekki er
varlega farið. Botulinum-eitrun var
t.d. á árum áður þekkt sem mögulegur
fylgikvilli við niðursuðu á matvælum
í dósir. Clostridia mun vera til í um
100 afbrigðum en hægt er að forðast
hana einfaldlega með góðu hreinlæti
og réttri meðhöndlun á matvælum.
Vegna þess hversu sterkt eiturefni
þessi baktería myndar hefur hún m.a.
verið notuð til að framleiða botul-
inum í efnavopn. Einungis þarf um
75 nanógrömm af því til að drepa
75 kg þungan mann. Fræðilega gæti
um eitt kíló af botulinum-eitri dugað
til að drepa alla jarðarbúa. Ekki þarf
því stóran skammt til að drepa minka
í heilu minkabúi. Það er því engin
furða að Reyni sé mikið niðri fyrir
þegar hann ræðir um nauðsyn þess að
vandað sé til verka við alla fóðurgerð
fyrir minkaræktina.
Eftir miklu að slægjast
„Það er eftir svo miklum verðmætum
að slægjast. Því skiptir öllu máli
hvernig að þessu er staðið. Skinn
og skinn er ekki það sama þegar
hamarinn fellur á skinnauppboðinu.
Þar getur munað mörgum þúsundum
króna á hverju skinni.
Á bak við gott skinn liggur mikil
þekking, reynsla, alúð og ótal þættir
við ræktun dýranna. Unga fólkið sem
er að læra á Hvanneyri ber skyn-
bragð á þetta allt. Það veit að til að
ná árangri þarf gott fagfólk að koma
að öllum þáttum framleiðslunnar
eins og fóðurfræðingar, matvæla-
fræðingar, efnafræðingar og aðrir,“
segir Reynir Barðdal.
/HKr.Þeir eru óneitanlega fallegir á feldinn, minkarnir hjá Loðfeldi.
Á Gránumóum, á hæðinni rétt hjá Steinullarverksmiðjunni á Sauðárkróki, hefur verið starfrækt minkabú í fjörutíu ár. Reynir bústjóri segir staðsetninguna
frábæra og svo sé heldur ekki hægt að kvarta yfir útsýninu yfir Skagafjörðinn.
Nákvæm skráning á öllu sem viðkemur eldinu er afar mikilvæg.