Bændablaðið - 24.03.2011, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | fimmtudagur 24. mars 2011
Tjón sem sauðfjárbændur
verða fyrir vegna fósturdauða í
ám og gemlingum er umtalsvert,
áætla má að það nemi allt að 400
milljónum króna á ári. Rannsókn
sem gerð var á liðnu ári á nokkrum
fjárbýlum á Norðurlandi benda til
þess að rafmengun geti haft áhrif
á frjósemi búfjár. Nýverið kom út
skýrslan Frjósemi búfjár – falinn
áhrifavaldur þar sem greint er frá
rannsókn á fósturdauða í sauðfé,
en höfundar hennar eru Bryndís
Pétursdóttir, framkvæmdastjóri
GSsolver ehf., Gunnar Björnsson,
bóndi Sandfellshaga 2, María
Svanþrúður Jónsdóttir, ráðgjafi
hjá Búgarði, Ráðgjafaþjónustu
á Norðausturlandi og Rannveig
Björnsdóttir, dósent við Háskólann
á Akureyri. Vaxtarsamningur
Norðausturlands styrkti gerð
rannsóknarinnar.
„Að mínu mati hefði átt að vera
búið að rannsaka fósturdauða í ám
og gemlingum fyrir löngu enda hefur
hann verið viðvarandi vandamál hér
á landi lengi og það er afar brýnt
að við finnum lausn á því hvað
veldur. Þessum vanda hefur ekki
verið gefinn nægilegur gaumur,
m.a. af forystumönnum bænda og
það þykir mér ámælisvert,“ segir
Gunnar Björnsson en hann hefur
undanfarin átta ár talið fósturvísa í
ám á svæðinu frá Skagafirði, austur
á Fljótsdalshérað auk einstakra býla í
öðrum landshlutum. Hann segir tjón
af þessum völdum gríðarlegt og því
miklir hagsmunir í húfi.
Mótvægiskubbur
hefur jákvæð áhrif
Fyrirtækið GSsolver hefur þróað svo-
nefndan mótvægiskubb sem komið
er fyrir í jörðu á svonefndum streitu-
svæðum í jarðlögum. Rannsóknin
var gerð á níu fjárbýlum þar sem
fósturvísatalningar sem hófust fyrir
fimm árum sýndu að dauði fóstra
í ám og þá sérstaklega gemlingum
var viðvarandi vandamál á sumum
býlum en þess varð jafnvel ekki vart
á næsta býli. Á hluta býlanna níu
hafði mótvægiskubbi verið komið
fyrir árið 2009 og skoðuð var frjó-
semi fjár vorið 2010 samanborið við
síðustu fimm ár á undan. Niðurstöður
gáfu vísbendingar um jákvæð áhrif
mótvægiskubbs á frjósemi geml-
inga en einnig veturgamalla og
fullorðinna áa. Sömuleiðis feng-
ust vísbendingar um jákvæð áhrif
mótvægiskubbs á hlutfall gemlinga
með lömbum svo og hlutfall geld-
fjár í hópi tvævetla og fullorðinna
áa. Breytingarnar voru sérstaklega
afgerandi á einu býlanna sex en þar
fækkaði geldfé verulega og frjósemi
gemlinga svo og tvævetla og full-
orðinna áa mældist hærri en nokkru
sinni. Geldfé fækkaði einnig á öðrum
bæjum við innsetningu mótvægis-
kubbs og höfðu aldrei mælst færri
geldar tvævetlur á einu býlanna og
aldrei verið færri fullorðnar ær geldar
á öðru.
Með sérstöðu í greininni
Reynsla Gunnars á sviði fóstur-
vísatalninga hefur skapað honum
sérstöðu í þessari starfsgrein og
reynast talningar hans á fóstrum
afar nákvæmar þó erfiðara reynist
jafnan að greina nákvæman fjölda
séu fóstrin fleiri en tvö. Í talningum
sínum hefur Gunnar orðið var dauðra
fóstra í kindum og þá sérstaklega í
veturgömlum ám. Hefur þetta verið
misalgengt á bæjum, viðvarandi á
sumum en varla orðið vart á öðrum.
Gunnar hefur rannsakað þetta nánar
með endurteknum talningum og tíð-
ari skoðunum sérstaklega á eigin fé
og sýna þær athuganir að fóstrin sem
deyja snemma á meðgöngu eyðast
hreinlega upp í ánum. Þetta hefur
verið staðfest með krufningum fram-
kvæmdum af Sigurði Sigurðarsyni
sem lógað hefur ám undir vorið í því
markmiði að rannsaka þetta frekar.
„Það er alveg ljóst að tjón bænda
er verulegt vegna fósturdauða í ám
og gemlingum að vetri og trúlegt
er að sami áhrifavaldur sé að verki
varðandi hluta þeirra dauðfæddu
lamba sem koma að vori. Tjón yfir
landið má eflaust reikna í hundruðum
milljóna króna, ég er ekki frá því
að það sé álíka mikið og ein haust-
slátrun hjá Fjallalambi, eða um 20
þúsund lömb að verðmæti um 400
milljónir króna. Í því ljósi, þegar um
svo háa upphæð er að ræða, þykir
mér einkennilegt hversu lítinn gaum
menn hafa sýnt þessu sér-íslenska
vandamáli,“ segir Gunnar.
Bændaforystan stingur
hausnum í sandinn
Hann segir að kannað hafi verið
hvort skortur á seleni í fóðri kindanna
orsaki fósturdauða, en rannsóknir
sýnt fram á að svo var ekki. Á allra
síðustu misserum hafi sjónum verið
beint að áhrifum rafmengunar á
fósturdauða, m.a. með því að skoða
hvort jarðbindingar í námunda við
útihús væru í lagi. Rannsóknin sem
gerð var á liðnu ári gefur að sögn
Gunnars vísbendingar um að raf-
mengun geti haft áhrif og því telur
hann afar brýnt að ráðist verði í gerð
annarrar og viðameiri rannsóknar
sem nái yfir fleiri bæi og stærra
landssvæði. „Við höfum ekki efni
á því að leiða þetta vandamál hjá
okkur, bændur verða fyrir verulegu
tjóni af þessum völdum og ég er
sannfærður um að ef einhver sjúk-
dómur hefði þessi áhrif væri búið
að gera eitthvað í málunum. Mér
finnst forysta Bændasamtakanna
helst vilja leiða þetta hjá sér, gera
eins og strúturinn og stinga höfðinu
í sandinn og bíða eftir að vandamálið
hverfi. Við höfum engan stuðning
fengið frá þeim bæ og það finnst
mér forkastanlegt,“ segir Gunnar.
Fjórmenningarnir sem stóðu að rann-
sókninni gerðu hana fyrir eigið fé
og í sínum frítíma, en höfðu dálítið
styrktarfé að auki frá Vaxtarsamningi
Norðausturlands.
Nauðsynlegt að viðurkenna
vandamálið
Gunnar segir nauðsynlegt fyrir það
fyrsta að viðurkenna að um vanda-
mál sé að ræða þegar að fósturdauða
í ám komi og það þurfi að velta upp
öllum hugsanlegum möguleikum á
því hver orsökin geti verið. „Það
er engan veginn hægt að útiloka
að bergsegulsvið jarðar hafi þarna
áhrif, ég hef orðið vitni að því að
þar sem breytingar hafa verið gerð-
ar, jarðbundið í kringum útihús og
settur niður mótvægiskubbur hefur
þróunin verið jákvæð, fósturdauði
hefur minnkað. Þess vegna verðum
við að kanna til hlítar hvort orsök-
ina sé þar að finna,“ segir Gunnar.
/MÞÞ
Tjón bænda vegna fósturdauða í ám og gemlingum nemur hundruðum milljóna á ári:
Vandamálinu hefur ekki verið
gefinn nægilegur gaumur
- segir Gunnar í Sandfellshaga - Nýleg skýrsla bendir til að rafmengun geti haft áhrif
Bryndís Pétursdóttir hjá GS solver.
Mótvægiskubbur sem fyrirtækið
GS solver hefur þróað, kubbnum
er komið fyrir í jörðu á svonefnd-
um streitusvæðum í jarðlögum.
Rannsókn sem gerð var á níu býlum
norðanlands bendir til þess að kubb-
urinn hafi jákvæð áhrif á frjósemi
búfjár, fósturdauði var minni á þeim
býlum þar sem honum hafði verið
komið fyrir í námunda við útihús.
Nýlokið er ráðstefnu um átaks-
verkefni um minkaveiðar í
Eyjafirði og á Snæfellsnesi.
Samkvæmt útkomu úr rannsókn-
arverkefninu er Eyjafjörður nær
minklaus og verulegur árangur
hefur náðst á Snæfellsnesi. Á ráð-
stefnu um átaksverkefni í minka-
veiðum og framtíðarsýn kom fram
að minkur á Snæfellsnesi hefur lést
undanfarin ár. Aðspurðir á ráð-
stefnunni um ástæðu þess gáfu
rannsakendur engin svör.
Í samtali við rannsakendur að lok-
inni ráðstefnunni kom fram að það
sem minkurinn leggur sér til kjafts
er annars eðlis en eldri rannsóknir
gáfu til kynna. Þetta segir mér að
minkurinn sé búinn að ganga svo
nærri lífríki á Snæfellsnesi að hann
verður að leggja sér til kjafts kross-
fiska og annað sem lítið gagn er að.
Hvað sem vísindamenn halda um
það. Það mun sem sagt vera komið
jafnvægi á lífríkið. Ætla má að svo
sé víðar. Rannsókn þessi kostaði um
það bil 135 milljónir. Af þessum 135
milljónum er talið að u.þ.b. 30 hafi
farið í greiðslur til veiðimanna.
Leggja verður áherslu
á algera útrýmingu
Nú held ég að komið sé að því að
breyta um aðferðir. Nú verður að
leggja áherslu á veiðar og algera
útrýmingu minks úr íslenskri náttúru.
Mér sýnist að nóg sé búið að rann-
saka til að fullvissa alla sæmilega
skynsama menn um að það er bráð
nauðsyn að taka málið alvarlega.
Allar rannsóknir héðan í frá eiga að
beinast að bættum veiðiaðferðum og
aukinni skilvirkni í veiðum, annað
kemur okkur ekki við og skiptir í
raun ekki máli. Það á að rannsaka
nytjastofna en leggja áherslu á
útrýmingu minksins.
Á stórum svæðum hefur mink
verið útrýmt, þar þarf aðeins að vinna
þau dýr sem koma inn frá svæðum
þar sem ekki hefur verið leitað nægj-
anlega vel. Þessi minklausu svæði
eru aðallega í Þingeyjarsýslum, eða
frá Ljósavatnsskarði í vestri og allt
austur á Melrakkasléttu, og fleiri
svæði mætti nefna.
Einnig er búið að vera nær mink-
laust í u.þ.b. tíu ár í Ófeigsfirði. Þar
var tekið alvarlega á málum um síð-
ustu aldamót og þar hefur ekki gotið
læða síðan. Reyndar hafa aðeins tvær
læður komið inn á svæðið síðan.
Önnur var geld, líklega hefur hún
ekki fundið stegg á pörunartím-
anum, en hin kom síðsumars með
þrjá hvolpa með sér og var fargað. Á
hverjum vetri hafa komið inn á svæð-
ið 3 til 5 steggir. Mun auðveldara er
að fást við örfáa steggi en tugi minka
og mörg greni, eins og var fyrir þann
tíma sem átakið var gert. En mink fer
fljótt að fjölga ef sofið er á verðinum.
Lagðar hafa verið nokkrar minkasíur
í Árneshreppi og áætlað að fjölga
þeim á næstu árum og síuvæða allan
hreppinn. En síurnar eru nýjung og
hafa gefið góða raun.
Engir vísindamenn komu
að verkefnunum
Engir líffræðingar eða aðrir vísinda-
menn komu að þessum verkefnum,
en þó náðu þau umtalsverðum
árangri. Og þar af leiðandi enginn
kostnaður við rannsóknir. Líklega
munu „vísindamenn“ bera brigður
á þann árangur sem þarna náðist
og telja að þar hafi ekki verið farið
vísindalega að hlutunum. Eins og
Kristinn Haukur Skarphéðinsson
taldi á ráðstefnunni, að ekki hefði
neitt komið frá veiðimönnum varð-
andi veiðiaðferðir o.fl. En það er
rangt, veiðimenn miðla sín á milli
upplýsingum og reynslu.
Við erum löngu búnir að átta
okkur á því að það er til einskis að
bera þær upplýsingar til líffræðinga,
enda oft verið sagt að þetta væru
bara sögur en ekki vísindalegar
niðurstöður. En frá veiðimönnum
koma allar veiðitölur og aðrar þær
upplýsingar sem að gagni koma við
veiðar á mink og ref, ekki frá lang-
skólagengnum líffræðingum. Þeir
eiga að vakta stofninn og skoða
skít, ef þess er þá þörf, og fá fyrir
800 krónur á tímann (en það er við-
miðun fyrir veiðimenn), en skipta sér
sem minnst af veiðum, enda ekki til
annars en að hirða það fé sem ætti
með réttu að leggja til útrýmingar
kvikindisins.
Stjórnun veiða verði
á einni hendi
Það sem ég er sammála, og það
voru allir á þessari ráðstefnu, er að
stjórnun veiða þurfi að vera á einni
hendi, ekki hlutverk sveitarstjórna.
Sameiginlegt átak skilar örugglega
mikið betri árangri en handahófs-
kennd stjórnun eins og er nú. En það
verður að vera veiðimaður með góða
reynslu og góða yfirsýn yfir mál-
efnið. Vera má að finnist líffræðingur
sem hæfur væri til verksins, en til að
tryggja árangur er rétt að setja það
skilyrði að þeir komi hvergi nærri.
Einnig voru flestir sammála um að
kostnaður skyldi að mestu eða alfarið
greiddur úr ríkissjóði.
Minkabú greiði kostnað
af eyðingu
Nú þegar vel gengur í minkarækt og
feldir í góðu verði, þá er sjálfsagt að
gera þá kröfu að öll minkabú verði
gerð dýrheld og að öll lífdýr verði
örmerkt og gerð sú krafa að þeim,
sem missi dýr út af búum, verði gert
að greiða allan kostnað við að vinna
þau. Einnig að ef sannist að ekki hafi
verið látið vita ef dýr sleppi, þá varði
það sektum. Það mun vera skylda, en
fátítt ef nokkur dæmi þess að það sé
gert. Pétur Guðmundsson.
Er villiminkur að
leggja lífríkið í rúst?
- Minkabú greiði kostnað af eyðingu
Pétur Guðmundsson frá Ófeigsfirði.
Þó Ferna með lömbin sín fjögur þurfi ekki að kvarta yfir fósturdauða þá hefur Gunnar Björnsson bóndi í Sandfellshaga
2 áhyggjur af málinu og telur fulla ástæðu til að kanna betur áhrif rafmengunar á frjósemi.