Fréttablaðið - 27.01.2012, Side 17

FÖSTUDAGUR 27. janúar 2012 17
Í 15. gr. svokallaðs búnaðar-lagasamnings sem gerður er
á grundvelli laga nr. 70/1998
er kveðið á um að Bændasam-
tök Íslands skuli halda aðskild-
um fjármunum sem til sam-
takanna renna úr ríkissjóði og
öðrum fjárreiðum sínum. Þá
er í sömu grein kveðið á um að
Bændasamtökin skuli afhenda
sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðuneytinu endurskoðaðan
ársreikning sinn. Samþykktir
Bændasamtakanna kveða einnig
á um að fjárhagur starfsemi sem
rekin er í umboði ríkissjóðs og á
hans kostnað skuli aðskilinn frá
annarri starfsemi Bændasam-
takanna.
Ég hef nú, eftir talsverða eft-
irgangsmuni, fengið aðgang
að rekstrarreikningshluta árs-
reiknings Bændasamtakanna
fyrir nokkur undangengin ár.
Reikningarnir bera ekki með
sér að virtur sé sá skýri aðskiln-
aður ríkissjóðstekna og ríkis-
sjóðsverkefna á einn veg, ráð-
gjafarþjónustu á annan veg
og almennri félagsstarfsemi
Bændasamtakanna á þriðja veg
sem áskilinn er í samningi og
samþykktum.
Reikningarnir bera með sér
að velta Bændasamtakanna sé
um 600 milljónir króna á ári.
Félagsgjöld aðildarfélaganna eru
heilar 250 þúsund krónur(!), aug-
lýsingatekjur og áskriftargjöld
Bændablaðsins um 45 milljónir,
útseld skýrsluvélaþjónusta um 11
milljónir og hugbúnaðarsala um
30 milljónir. Beinar greiðslur úr
ríkissjóði til Bændasamtakanna
virðast nálægt 350 milljónum
króna árlega. Ekki verður álykt-
að með því að skoða ársreikn-
inginn hversu háar greiðslur
Bændasamtökin fá frá ríkissjóði
fyrir verktöku af ýmsu tagi.
Framsetning ársreikningsins er
því með þeim hætti að ekki er
hægt að útiloka að greiðslurnar
nemi allt að 400-500 milljónum
króna á ári.
Ráðgjafaþjónusta Bænda-
samtakanna virðist niðurgreidd
um ríflega 100 milljónir króna.
Skýrsluvéla- og forritunarþjón-
usta virðist rekin með 70 millj-
óna króna halla. Hluti þeirrar
ráðgjafar sem samtökin veita er
hefðbundin rekstrarráðgjöf sem
aðrir rekstraraðilar en bændur
þurfa að kaupa fullu verði af
endurskoðunarstofum eða öðrum
sérhæfðum aðilum. Önnur fyr-
irtæki en þau sem rekin eru af
bændum þurfa að greiða forrit-
un og tölvuvinnslu fullu verði.
Það er fyllsta ástæða til að velta
fyrir sér hvort það sé skynsam-
leg ráðstöfun skattpeninga að
nota þá til að veita bændum hefð-
bundna rekstrarráðgjöf og til að
skrifa bókhaldsforrit. Reyndar
má spyrja hvort slík ráðstöfun
stangist ekki á við ákvæði sam-
keppnislaga.
Athygli vekur að Útgáfu- og
kynningarsvið, sem m.a. sér
um útgáfu Bændablaðsins, er
rekið með 30-50 milljón króna
halla árlega. Ljóst er að sá halli
er ekki greiddur af aðildarsam-
tökum Bændasamtakanna, frek-
ar en annar halli af einstökum
starfssviðum. 250 þúsund króna
árlegt framlag aðildarsam-
takanna dugar ekki einu sinni
til að dekka hallann af rekstri
kaffistofunnar sem virðist 6-7
milljónir króna á ári. Sú spurn-
ing vaknar hvort Bændablaðið,
sem dreift er víða um land og er
þekkt af nokkuð eintóna, sumir
segja sérlundaðri ritstjórnar-
stefnu, sé í raun kostað af skatt-
greiðendum.
Þá má og spyrja, með hliðsjón
af lélegri rekstrarafkomu svo-
kallaðra búreikningsbúa, hvort
ekki sé hægt að bæta rekstrar-
ráðgjöf sem bændur fá. Verður
það ekki að nokkru leyti að skrif-
ast á reikning ráðgjafanna að
meðalsauðfjárbú á landinu nær
því ekki að skapa tekjur til að
greiða bændum og öðru starfs-
liði laun eða standa undir vaxta-
greiðslum? Á ráðgjöfin ekki
einhverja sök í því að skattgreið-
endur greiða öll laun og allan
fjármagnskostnað meðalsauð-
fjárbúsins? Þarf ekki að taka
slíka ráðgjöf til endurskoðunar?
Er ekki kominn tími til þess að fá
erlenda úttektaraðila til að gera
úttekt á gæðum þeirrar þjónustu
og þeirri ráðgjöf sem Bænda-
samtökin veita?
Ekkert verður fullyrt með
vissu um eignastöðu Bænda-
samtakanna nema hafa aðgang
að efnahagsreikningshluta árs-
reiknings. En sú staðreynd að
hreinar fjármunatekjur sam-
takanna eru allt að 150 milljónir
króna bendir til þess að hreinar
eignir Bændasamtakanna séu
af stærðargráðunni 1 til 3 millj-
arðar króna. Hvorki rekstur
Bændablaðsins á undangengnum
áratugum, né aðildarfélagafram-
lögin eru af þeirri stærðargráðu
að hafa byggt upp eiginfjárstöðu
í milljarðaklassanum.
Löggjafinn gerir eðlilega
strangar kröfur til meðferðar
ríkisstofnana á skattfé. Fjár-
sýsla ríkisins, fjármálaráðu-
neyti og Ríkisendurskoðun
margmeta hvort tiltekin ráðstöf-
un fjármuna sé réttmæt. Sé rík-
isstofnun ofhaldin í fé er henni
ekki heimilt að byggja upp eigið
fé eða ráðstafa fé til óskyldrar
starfsemi, heldur er henni skylt
að senda fjármunina aftur til
ríkisféhirðis. Megnið af umsvif-
um Bændasamtakanna er í raun
umsýsla með skattfé. Samtök-
in þurfa þó ekki að hlíta þeim
ströngu reglum um réttmætt
tilefni útgjalda sem ríkisstofn-
anir þurfa að gera. Ríkisstofnun
myndi t.d. ekki komast upp með
að gefa út vikurit um hugðarefni
og hagsmunamál forstjóra stofn-
unarinnar. Hvað þá að prenta í
risaupplagi og dreifa í sveitir og
kaupstaði auk sundstaða og versl-
anamiðstöðva höfuðborgarinnar.
Búnaðarlagasamningur
Bændasamtakanna og ríkis-
stjórnarinnar er á skjön við eðli-
lega stjórnsýslu og eðlilegt eftir-
lit með ráðstöfun ríkissjóðstekna.
Bændasamtökin eru í raun ríki
við hlið ríkisins sem virðast geta
ráðstafað skatttekjum eftirlits-
lítið og án þess að virða ákvæði
samninga og eigin samþykkta
um framsetningu ársreiknings.
Reglur eru til að fara eftir, ekki
til að brjóta, þó annað megi sjálf-
sagt álykta út frá málum kennd-
um við iðnaðarsalt og kadmíum-
blandaðan áburð.
Megnið af umsvifum Bændasam-
takanna er í raun umsýsla með skattfé.
Samtökin þurfa þó ekki að hlíta þeim
ströngu reglum um réttmætt tilefni útgjalda sem
ríkisstofnanir þurfa að gera.
Ímyndum okkur skóframleið-anda sem rekur nokkrar versl-
anir í litlu landi. Skóframleið-
andinn ákveður að hann ætli að
hafa sumar búðir dýrari en aðrar.
Fyrir því gæti hann haft ýmsar
ástæður. Það gæti verið að flutn-
ingskostnaður væri mishár, að
leigan væri sums staðar hærri
eða fasteignagjöld breytileg eftir
bæjum. Svo gæti hreinlega verið
að hann mæti það svo að kúnnar
sumra verslana væru almennt
ríkari en kúnnar annarra og því
mætti reyna að rukka þá um
meira.
Það er ekkert að því að menn
verðleggi framleiðslu sína eins og
þeim sýnist. En fáum dytti í hug
að lögin ættu ekki einungis að
verja fræðilegan rétt skósalans til
mishárrar verðlagningar, heldur
ættu lögin beinlínis að tryggja
grundvöll hennar. Og að þetta
mætti verða á kostnað almennra
mannréttinda.
Ef tvær búðir í nálægum bæjum
selja eins skó á mjög ólíku verði
mun fólkið keyra á milli og kaupa
skóna þar sem þeir eru ódýrari.
Eðlileg viðbrögð markaðar við
þessu væru einfaldlega að selja
skóna jafndýrt alls staðar. Í net-
umræðunni erum við hins vegar
komnir á stað sem svipar til þess
að verið væri að setja upp skóeft-
irlitsstöðvar á mörkum sveitar-
félaga, og leitað væri í bílum
til að sjá hvort nokkur væri að
kaupa skó í búðum fjarri lögheim-
ili sínu. Kæmi slíkur grunur upp
væru menn klæddir úr skónum á
staðnum og sendir berfættir heim,
öðrum til varnaðar.
Netið er ekki eins og vega-
kerfi milli bæja. Netið er bær.
Þetta geta þeir jafnan sextugu
þingmenn heimsins sem oftast
setja lög um netið trauðla skilið.
Það virðist almennt sem þekk-
ing stjórnmálamanna á netinu og
hagsmunum almennings af því sé
annaðhvort af skornum skammti
eða einungis komin frá hagsmuna-
aðilum. Ísland er hér engin undan-
tekning. Af lestri frumvarpa til
höfundarréttarlaga má sjá að und-
antekningarlítið eru menn eins og
Eiríkur Tómasson, fyrrum fram-
kvæmdastjóri STEFs, fengnir
sem helstu ráðgjafar stjórnvalda
í þessum málum. Án þess að ætla
að lasta þann mæta mann þá geta
allir dæmt um hvort heppilegt sé
að hagsmunaaðilar hafi mjög ríka
aðkomu að samningu laga sem
varða þá sjálfa.
Lítið bendir til að þetta sé að
breytast. Nú má lesa á heima-
síðu mennta- og menningar-
málaráðuneytis að til standi að
endurskoða höfundarlög. Það er
orðað með þeim hætti að „Stjórn-
völd og rétthafar“ ætli að „taka
höndum saman“ og efla „virðingu
fyrir höfundarrétti“. Það hljómar
skelfilega.
Virðingu ávinna menn sér. Á
meðan til staðar er alþjóðlegt
net einkarekinna tollsvæða með
tónlist og kvikmyndir er kannski
eðlilegt að virðing manna fyrir
höfundarrétti sé eftir því. Þessum
málum er alltaf reynt að stilla
upp sem „þjófnaði“ eða „sjóræn-
ingjastarfsemi“ þrátt fyrir að
umrætt efni er í mörgum tilfellum
ófáanlegt á skikkanlegan máta.
Fjölmargir sjónvarpsþættir sem
aðgengilegir eru, án endurgjalds,
í Bandaríkjunum eru alls kostar
ófáanlegir á Íslandi. Tónlistar-
verslanir eins og iTunes eru lok-
aðar Íslendingum þrátt fyrir fjór-
frelsi EES-samningsins. Ástæða?
Litið er á iTunes sem útvarps-
stöð. Jú, það má vera að iTunes sé
útvarpsstöð, í hugum sömu manna
sem halda því blákalt fram að það
að hlaða niður lagi sé í engu frá-
brugðið vopnuðu bílaráni.
Nú stendur yfir staðfestingar-
ferli á skelfilegum alþjóðlegum
samningi, ACTA, þar sem vest-
ræn ríki lofa hvert öðru að beita
eigin þegna mannréttindabrotum,
skylda einkaaðila til að fylgjast
með netnotkun fólks og loka á net-
aðgang grunaðra manna án dóms-
úrskurða. Samningurinn var sam-
inn af hagsmunaaðilum bak við
luktar dyr. Ísland er ekki aðili að
honum og ætti aldrei að verða. En
hættan er auðvitað sú að stjórn-
völd skrifi undir hann eða innleiði
allar meinsemdir hans, með vísan
í „alþjóðlega þróun“.
Það er reynt er að hólfa netið
niður og beita öllum ráðum til
að þau hólf haldi. Það er vissu-
lega alþjóðleg þróun en þeirri
þróun þarf að snúa við. Stefna
íslenskra stjórnvalda ætti að vera
að tryggja að íslenskir neytendur
hefðu sama aðgang að öllu efni á
netinu og bandarískir, eða aðrir,
neytendur.
Reykvíkingur og New-York-
búi eru íbúar sama netþorpsins
og eiga að hafa sama aðgang að
gæðum þess.
Ekki eins og að stela bíl
Pawel Bartoszek
stærðfræðingur
Í DAG
Bændasamtökin:
ríki utan ríkisins?
Landbúnaður
þórólfur
Matthíasson
hagfræðiprófessor
Námskeið fyrir aðstandendur (20 ára og eldri)
Ætlað þeim sem eiga fjölskyldumeðlim sem er að ganga í gegnum
krabbameinsmeðferð. Námskeið sem byggist á fræðslu og umræðum.
Hefst: miðvikudaginn 1. feb. kl. 19.30-21.30, 7 skipti.
Námskeið fyrir börn 7, 8 og 9 ára
Ætlað þeim sem eiga fjölskyldumeðlim með krabbamein. Uppbyggjandi
námskeið fyrir börn. Unnið með traust, sjálfsmynd og samskipti í geg-
num leiki og gefandi verkefni.
Hefst fimmtudaginn 2. feb. kl. 16.30-18.00, 10 skipti.
Karlmenn og krabbamein - fræðslufundir
Uppbyggjandi fræðsla með mismunandi fyrirlesurum, maki eða náinn
aðstandandi er velkominn með í fyrsta tímann.
Kynningarfundur 6. feb. kl. 17.30.
Hefst mánudaginn 13 feb. kl. 17.30-19.00, 10 skipti.

NÝ NÁMSKEIÐ
Upplýsingar á www.ljosid.is
Skráning í síma 561 3770
Langholtsvegi 43 Sími 561 3770
ljosid@ljosid.org www.ljosid.is
Endurhæfingar- og stuðningsmiðstöð fyrir krabbameinsgreinda og aðstandendur
Í LJÓSINU