Fréttablaðið - 26.05.2012, Blaðsíða 20

26. maí 2012 LAUGARDAGUR20
Þ
að hefur verið dálítið
óljóst hvað þú hyggst
sitja lengi. Þú talar
um að þú bjóðir þig
fram til fjögurra ára
en biður fólk líka að
sýna því skilning ef þær aðstæður
mundu skapast að þú mundir vilja
stíga til hliðar. Hvað áttu nákvæm-
lega við með þessu?
„Þessi áróður sem hefur gengið
hér, að ég ætlaði bara að vera í tvö
ár, er fyrst og fremst ættaður úr
herbúðum andstæðinga. Hann var
sá boðskapur sem Svavar [Hall-
dórsson, eiginmaður Þóru Arnórs-
dóttur] reyndi að koma á fram-
færi í fréttum RÚV á sama tíma
og verið var að mæla stuðning við
Þóru og hún hafði veitt samþykki
sitt til þess. Ég hef aldrei lýst því
yfir að ég ætlaði bara að vera í
tvö ár. Ég er að bjóða mig fram til
fjögurra ára.
Ég varð við óskum rúmlega þrjá-
tíu þúsund Íslendinga sem töldu að
á tímum mikillar óvissu á mörgum
sviðum væri nauðsynlegt að hafa
kjölfestu á Bessa stöðum; ekki
mætti varpa forseta embættinu
líka í þennan margbrotna pott
óvissu sem því miður ríkir enn
á mörgum sviðum. Þegar ég til-
kynnti að ég ætlaði að verða við
þessum óskum lýsti ég því jafn-
framt yfir að ef tækist á næstu
árum að leiða öll þessi stóru mál
farsællega í höfn, nýja stjórnar-
skrá, sambúð okkar við Evrópu,
lausn á brýnum efnahagsmálum,
stjórnarfar væri orðið stöðugt og
fast í sessi, þá væri það mér ekki
fast í hendi að sitja áfram sem
forseti ef þjóðin vildi þá í krafti
algjörlega nýrra aðstæðna velja
sér forseta á grundvelli nýrrar
stjórnarskrár.
Það hafði ekkert með tvö ár að
gera. Það var einfaldlega virðing
fyrir vilja þjóðarinnar og í sam-
ræmi við meginröksemdir þeirra
sem hvöttu mig til þess að standa
vaktina með þjóðinni áfram.“
Mundir þú þá bara meta það
sjálfur hvort þessar aðstæður
hefðu skapast og stíga til hliðar,
eða þyrftu að koma til áskoranir
frá fólkinu í landinu?
„Það er auðvitað eftir öðru að
þetta skuli vera aðalmálið sem
Fréttablaðið hefur áhuga á að ræða
í þessu viðtali.“
Þetta er ekki aðalmálið, en við
byrjum á þessu.
„Ég er búinn að svara þessu,
þetta er alveg skýrt. Ég er að bjóða
mig fram til fjögurra ára og hef
lýst því alveg afdráttarlaust yfir
við fjölda tækifæra. Þetta tal um
tvö árin er liður í áróðri.“
Ég ætla samt að fá að spyrja
þig enn einu sinni. Ég er ekki að
tala um þessi tvö ár, ég veit að
þú talaðir aldrei um þau, en þú
talaðir um að þær aðstæður gætu
skapast að þú mundir víkja fyrr.
„Það vita allir að það er til
umræðu ný stjórnskipun í landinu,
það eru tillögur um nýja stjórnar-
skrá, það eru tillögur á Alþingi
um að það fari fram þjóðarat-
kvæðagreiðsla í haust til undir-
búnings þeirri stjórnarskrá. Allir
vita að Alþingi nýtur ekki mikils
trausts, innan við tíu prósent
treysta Alþingi. Mikil upplausn
er í flokkakerfinu í landinu, nýir
flokkar hafa komið til sögunnar
og óvissa ríkir innan sumra þeirra
sem fyrir eru á þingi. Það vita allir
um óvissuna í málefnum Evrópu;
það leikur allt á reiðiskjálfi og
sumir boða nýja kreppu.
Í ljósi þessarar margþættu
óvissu samþykkti ég að verða
við óskum að standa vaktina með
þjóðinni. Ef það skapast skilyrði,
sem enginn veit, einhvern tímann
á næstu fjórum árum, að það ríki
logn og lausn hafi fengist í öllum
þessum málum, þá sagði ég ein-
faldlega að til greina kæmi, ef
ríkur vilji væri á grundvelli nýs
stöðugleika, farsæls stjórnarfars,
nýrrar stjórnskipunar og festu í
sambúð Íslands við aðrar þjóðir,
að skipa málum á annan veg. Það
er mjög ábyrg afstaða.“
Ertu þá að vísa til ríks vilja
almennings í landinu?
„Að sjálfsögðu. Ég hef alltaf fylgt
þeirri reglu að forsetaembættið er
fyrst og fremst þjónustustarf við
fólkið í landinu. Það byggir á því
að forsetinn hafi trúnað fólksins og
verði við óskum þess. Þess vegna
samþykkti ég kröfur tugþúsunda
Íslendinga um að láta fara fram
þjóðaratkvæðagreiðslu um Ice-
save, þótt ritstjórn Fréttablaðsins
væri annarrar skoðunar, stjórnvöld
í landinu væru annarrar skoðunar,
allar ríkisstjórnir í Evrópusam-
bandinu væru annarrar skoðunar
sem og aðrir áhrifamiklir aðilar
teldu að ég hefði átt að samþykkja
Icesave-samninginn. Þar fylgdi ég
vilja þjóðarinnar og nú blasir við að
enginn vill halda því fram að það
hafi verið röng ákvörðun að hafna
Icesave 1.
Þetta er skýrt dæmi um að
forsetinn stendur vaktina með
þjóðinni og er eina tryggingin sem
hún hefur fyrir því að hún geti
fengið málin í sínar hendur. Bessa-
staðir eru samkvæmt íslenskri
stjórnskipun síðasta stoppistöðin
sem þjóðin getur leitað til.“
Leiddi fram mestu einingu í
Evrópu
Þú vísar til þess að margir hafi
skorað á þig að gefa kost á þér
áfram. Að sama skapi hafa verið
gerðar kannanir sem sýna að það
er minnihluti þjóðarinnar sem vill
að þú sitjir áfram.
„Það fer allt eftir því hvaða kann-
anir þú skoðar. Það var könnun á
Bylgjunni fyrir viku síðan, sem
fjölmargir tóku þátt í…“
Þú veist það nú sjálfur sem fyrr-
verandi stjórnmálafræði prófessor
að það gildir annað um slíkar
kannanir, sem er valkvætt að taka
þátt í.
„Ég ætla ekkert að fara að ræða
við þig um einstakar kannanir.
Ég er bara að benda á að það eru
aðrar kannanir sem sýna annað.
Í þeirri könnun kom í ljós að ég
hafði um 57 prósenta fylgi og Þóra
hafði 27 prósent. Könnun Félags-
vísindastofnunar var netkönnun
þar sem aðeins rúmur helmingur
svaraði. Hún stóð yfir langt tíma-
bil áður en ég hóf mína kosninga-
baráttu. Við skulum lúta dómi
fólksins í landinu. Það er þjóðin
sem ákveður þetta mál en hvorki
Fréttablaðið né skoðanakannanir.“
En þér finnst þetta ekki benda
til þess að meirihluti fólks sé
óánægður með þær breytingar
sem þú – óumdeilt – hefur verið að
gera á eðli forsetaembættisins og
ímynd þess?
„Þjóðaratkvæða greiðslurnar
sýna annað. Fyrri þjóðarat-
kvæðagreiðslan um Icesave
sýndi að rúmlega níutíu prósent
þjóðarinnar felldi samninginn.
Stundum er talað um að forsetinn
eigi að stuðla að þjóðareiningu. Þó
að ákvörðun mín um Icesave væri
umdeild í upphafi sýndi niður-
staðan að hún leiddi fram mestu
þjóðareiningu sem sést hefur í
evrópsku ríki á síðari árum.
Í seinni Icesave-atkvæða-
greiðslunni felldi stór meirihluti
þjóðarinnar samninginn. Í báðum
þessum tilvikum hefur það sýnt
sig, ekki með einhverjum skoðana-
könnunum eða áliti fjölmiðlafólks,
heldur í raunverulegri atkvæða-
greiðslu fólksins í landinu, að
meirihluti þjóðarinnar var ekki
aðeins sammála ákvörðun for-
setans heldur fagnaði því að fá
þetta vald í sínar hendur.
Það er ánægjulegt í aðdraganda
þessara kosninga að nú vilja allir
þessa Lilju kveðið hafa. Allir fram-
bjóðendur eru á þeirri skoðun að
það eigi að beita málskots réttinum.
Enginn býður sig fram til þessa
embættis á þeirri forsendu að það
eigi ekki að gera.
Málskotsrétturinn er þess eðlis
að stór örlög þjóðarinnar geta
ráðist af því hvort honum er beitt
eða ekki. Í öðru lagi sýnir saga lýð-
veldisins að þeir tímar geta komið
að stjórnmálaflokkarnir í landinu
ná ekki saman um myndun ríkis-
stjórnar. Í tíð Sveins Björnssonar,
Ásgeirs Ásgeirssonar og Kristjáns
Eldjárn gegndu forsetarnir veiga-
miklu hlutverki á upplausnar-
tímum við myndun ríkisstjórna.
Í þriðja lagi hefur það sýnt sig á
síðustu árum, vegna hinnar alþjóð-
legu fjölmiðlunar sem við búum
við, að forsetinn getur verið, og
þarf stundum að vera, öflugur
málsvari Íslands á alþjóðlegum
vettvangi í viðtölum við áhrifa-
ríkustu fjölmiðla heims, hrekja
þar ýmis falsrök sem beint er gegn
Íslendingum og halda fram því
sem er rétt og satt varðandi hinn
íslenska málstað.
Í fjórða lagi hefur það komið í
ljós á undanförnum árum að for-
setinn og forsetahjónin geta verið
öflugir þátttakendur í að styrkja
sókn einstaklinga, hópa, smáfyrir-
tækja og annarra fram á veg, til
dæmis með því að styrkja listir,
menningu, hönnun, íslenska mat-
argerð, ferðaþjónustu – fram-
ganga Dorritar í þætti Mörthu
Stewart hafði til dæmis gríðarleg
áhrif – eða eins og ég hef gert á
minni forsetatíð með því að leggja
lið fjölmörgum fyrirtækjum, sem
í upphafi voru lítil og vanmáttug.
Það er langur listi, allt frá Latabæ,
Marel, Össuri, CCP, Actavis, LS
Retail, Marorku, Mentor og til fjöl-
margra annarra aðila.
Þessir fjórir þættir eru allir
stórmál í verkum og skyldum for-
setans. Þess vegna er ég algjör-
lega ósammála því sem sumir
halda fram í aðdraganda þessara
kosninga, að forsetinn eigi fyrst og
fremst að vera til hlés. Þegar menn
eru farnir að leggja meiri áherslu
á myndefni en efnis þætti máls og
þá alvöru sem fylgir forsetakosn-
ingum þá missa þeir sjónar á því
að forsetaembættið er eitt af þeim
lykiltækjum sem Íslendingar eiga
á 21. öldinni til að gæta hagsmuna
sinna.“
Stærsta mál lýðveldissögunnar
Þú hefur einmitt sagt að það væri
óeðlilegt ef forsetinn lýsti ekki
skoðun sinni á jafnstóru máli
og Evrópusambandsmálinu. En
þetta er nú dálítið nýtt – forveri
þinn lýsti ekki skoðun sinni á EES-
málinu til dæmis. Er þetta hluti af
breytingunum sem þú hefur verið
að gera á embættinu?
„Nei, þetta er ekki nýtt. Ásgeir
Ásgeirsson, til dæmis, talaði opin-
berlega í mikilvægum ræðum um
nauðsyn varnarsamstarfs Íslands
og Bandaríkjanna og beitti sér
gegn stefnu ríkisstjórnar Her-
manns Jónassonar um brottför
bandaríska hersins. Þannig að
það eru margvísleg dæmi um að
forsetinn beiti sér í mikilvægum
málum. Aðildin að Evrópusam-
bandinu er stærsta mál Íslendinga
frá lýðveldisstofnuninni á Þing-
völlum 1944. Það snertir grund-
vallarþætti okkar stjórn skipunar
og fullveldisstöðu þjóðarinnar.
Það er ekkert mál sem hefur eins
afgerandi áhrif. Ég tel fullkom-
lega óeðlilegt að forsetinn, æðsta
tákn lýðveldisins og æðsti kjörni
SÍÐASTA STOPPISTÖÐIN „Bessastaðir eru samkvæmt íslenskri stjórnskipun síðasta stoppistöðin sem þjóðin getur leitað til,“ segir forsetinn. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Þögnin er himinhrópandi afstaða
Evrópusambandið er stærsta mál í sögu íslenska lýðveldisins, að mati Ólafs Ragnars Grímssonar. Hann telur að forsetinn eigi
ekki bara fara í gönguferðir og hugsa. Stígur Helgason hitti hann í vikunni og spurði meðal annars um skuldavanda heimilanna.
Það er ánægjulegt í aðdraganda þessara kosninga að nú
vilja allir þessa Lilju kveðið hafa. Allir frambjóðendur eru á
þeirri skoðun að það eigi að beita málskotsréttinum.
FRAMHALD Á SÍÐU 22
ÚR FRAMBOÐSYFIRLÝSINGU ÓLAFS 4. MARS
„Það er þó einlæg ósk mín að þjóðin muni sýna því skilning þegar stöðug-
leiki hefur skapast í stjórnskipan landsins og stjórnarfari og staða okkar í
samfélagi þjóðanna hefur skýrst ákveði ég að hverfa til annarra verkefna
áður en kjörtímabilið er á enda og forsetakjör fari þá fram fyrr en ella.“
2012
FORSETA
KOSNINGAR