Fréttablaðið - 26.05.2012, Blaðsíða 22

26. maí 2012 LAUGARDAGUR22
fulltrúi þess, leyni þjóð sína skoð-
unum sínum á stærsta máli lýð-
veldisins frá stofnun þess.
Annað dæmi er að í Icesave-
málinu hikaði ég ekki við að gagn-
rýna ríkisstjórnir Evrópusam-
bandsins fyrir framgöngu þeirra.
Var það rangt? Var rangt að for-
setinn gagnrýndi stuðning Evr-
ópusambandsins við kröfur Breta
og Hollendinga gagnvart Íslandi?
Átti forsetinn þá bara að skila
auðu? Ef forsetinn á að verja hags-
muni Íslands gagnvart þeim ríkjum
sem sækja að þjóðinni verður
hann að vera tilbúinn að tala tæpi-
tungulaust. Ef forsetinn segir: Ég
ætla bara að þegja um það mál –
þá munu hinir erlendu fjölmiðlar
túlka þögnina sem samþykki. Þögn
forsetans getur líka verið himin-
hrópandi yfirlýsing um ákveðna
afstöðu.
Þú hefur sagt að þú mundir
vilja beita þér fyrir því að þjóðar-
atkvæðagreiðsla um Evrópusam-
bandið yrði, eins og þú orðaðir
það, afdráttarlaus og endanleg og
vísaðir til þess að þingmenn væru
bara bundnir af sannfæringu sinni
og það væri með öðrum orðum
ekki víst að þingið mundi fylgja
vilja þjóðarinnar. Eru þetta ekki
dálítið langsóttar áhyggjur? Hefur
nokkur stjórnmálamaður lýst öðru
yfir en að hann mundi fylgja vilja
þjóðarinnar í þessu máli?
„Ég hef hlustað, eins og aðrir,
á hvað sagt hefur verið. Dæmin
sýna að afstaða manna til þjóðar-
atkvæðagreiðslu getur breyst.
Forsætisráðherra sagði hvað eftir
annað í allan vetur að það yrði
þjóðaratkvæðagreiðsla um nýja
stjórnarskrá samhliða forseta-
kosningunum. Allir vita að það
verður ekki. Síðan hefur verið
mjög á reiki hvort sú þjóðarat-
kvæðagreiðsla sem Alþingi myndi
samþykkja varðandi Evrópusam-
bandið væri ráðgefandi þjóðar-
atkvæðagreiðsla eða hinn endan-
legi dómur. Sumir hafa haldið því
fram að eðli málsins samkvæmt
yrði það að vera ráðgefandi þjóðar-
atkvæðagreiðsla og svo yrði að
koma í ljós hvort Alþingi mundi
fylgja henni. Ég hef hins vegar
sagt að í þessu stórmáli á þjóðin
afdráttarlaust og skilyrðislaust
að hafa síðasta orðið, en ekki vera
bara í ráðgefandi hlutverki.
Við sjáum til dæmis að nú er
Alþingi að fjalla um að ráðgef-
andi þjóðaratkvæðagreiðsla verði
í haust um stjórnarskrána og svo
eigi þingið að ákveða hvernig
stjórnarskráin á að vera. Þótt
stjórnarskráin sé grundvöllur
lýðveldisins ætlar þingið samt
sem áður bara að hafa ráðgefandi
þjóðaratkvæðagreiðslu.“
Aðrir forsetar skiptu sér meira af
stjórnmálum
Nú er nokkuð óumdeilt að þú hefur
breytt eðli forsetaembættisins og
ímynd þess. Ef þú nærð kjöri í eitt
kjörtímabil enn, sérðu fyrir þér
að það muni halda áfram – að þú
munir gera enn frekari breytingar
á því hvernig embættið starfar og
þróa það í nýjar áttir?
„Nei, það er mikilvægt að árétta
að ég hef alla mína forsetatíð
starfað í samræmi við íslenska
stjórnskipun.“
En þú ferð ólíkt að en þeir sem á
undan þér komu.
„Kjarni málsins er að ég hef
starfað algjörlega í samræmi við
íslenska stjórnskipun. Það er ekki
hægt að benda á eitt einasta til-
vik þar sem ég hef farið út fyrir
ramma íslenskrar stjórnskipunar.
Ef menn þekkja verk og athafnir
fyrri forseta geta menn fundið
fjölmörg dæmi um að þeir, til
dæmis Sveinn Björnsson, Ásgeir
Ásgeirsson og Kristján Eldjárn,
höfðu mun meiri afskipti af gang-
virki stjórnmálanna en ég hef
haft. Það sem ég hef hins vegar
gert er fyrst og fremst tvennt. Ég
hef annars vegar veitt þjóðinni
þann rétt sem ákveðið var með
lýðveldis stofnun að hún hefði sam-
kvæmt 26. greininni og hins vegar
svarað kalli tímans, breyttrar fjöl-
miðlunar og nýrrar stöðu Íslands
á alþjóðlegum vettvangi, með því
að verða málflytjandi og málsvari
Íslands, bæði í sókn og vörn.
Auðvitað væri hægt að hafa for-
seta sem sæti hérna í bók hlöðunni
á Bessastöðum, læsi þessar bækur
sem hér eru í hillunum, færi í
göngutúra um túnin og væri svo
bara að hugsa allan tímann – og
kæmi svo tvisvar, þrisvar fram
á ári og segði þjóðinni hvað hann
hefði verið að hugsa. Ég hef hins
vegar talið að það þjónaði ekki
hagsmunum Íslands á 21. öldinni
að reka þannig forsetaembætti.“
Sendir skilaboð í skuldamálum
Einn af þínum mótfram bjóðendum
hefur sett skuldavanda heimil-
anna á oddinn í sinni baráttu og
telur að forsetinn geti hugsanlega
nýst í þeirri baráttu. Sérð þú fyrir
þér að svo geti verið?
„Það er mjög athyglisvert í mál-
flutningi frambjóðenda í þessum
kosningum að allavega tveir
þeirra, það er að segja Andrea
og Ástþór – og ég held að þú sért
að tala um Andreu – eru enn rót-
tækari í því hvernig eigi að beita
forsetaembættinu en ég hef talið
eðlilegt í samræmi við stjórn-
skipun landsins. Síðan má segja að
Herdís og Ari Trausti séu nálægt
mér en þó aðeins með aðrar
útgáfur. Þóra hefur hins vegar
með sínum ummælum stillt sér
upp á hinum kantinum; með yfir-
lýsingum um að forsetanum beri
skylda til að fylgja utanríkisstefnu
ríkisstjórnarinnar og að hann eigi
ekki að tjá sig um stórmál eins og
Evrópusambandið eða stjórnar-
skrána.
Ég hef átt á Bessastöðum
við þetta borð fjölmarga fundi
á undan förnum mánuðum og
misserum með einstaklingum,
baráttusamtökum og fulltrúum
hópa sem hafa verið að glíma við
vanda heimilanna og ýmsar afleið-
ingar af bankahruninu. Ég hef
talið eðlilegt að á þessum tímum
væru dyr forsetans opnar fyrir
andófsfólki, fyrir gagnrýnendum,
fyrir baráttusamtökum.
Hins vegar eru forsetaembætt-
inu samkvæmt stjórnskipuninni
takmörk sett hvað það getur form-
lega beitt sér í þessum málum. Ég
hef ekki talið að forsetinn hefði
stöðu til þess að fara að leggja
fram frumvörp á Alþingi eins og
sumir hafa óskað eftir. En með því
að hafa dyrnar hér á Bessastöðum
opnar, halda fundi, greina frá því
á heimasíðu forsetaembættisins
og hlusta á röksemdir, má segja
að embættið sé að senda ákveðin
skilaboð.“
Þarf ekki að þenja út ríkisbáknið
Starfsmannafjöldi forsetaembætt-
isins hefur staðið í stað í þrjátíu
ár, á sama tíma og hlutverk for-
setans hefur breyst. Hefur þetta
haldist nægilega vel í hendur?
„Það er hægt að hafa á því
ýmsar skoðanir. Ég er mjög
stoltur af því að okkur hefur
tekist að sinna þessum gríðarlegu
verkefnum hjá forseta embættinu
án þess að fjölga um einn einasta
starfsmann í minni forsetatíð.
Á sama tíma hafa kröfurnar á
embættið stóraukist. Það væri
ekki hægt að halda embættinu
til jafns við þjóðhöfðingjaemb-
ætti annarra landa með svona
fámennu starfsliði nema vegna
þess að starfsfólkið, forsetinn og
maki hans leggja á sig ótrúlega
vinnu alla daga ársins. Við Dorrit
höfum varla tekið frí í nokkur ár
– fáeina daga á hverju ári. Þetta
starf er nánast eins og samfellt
maraþonhlaup, frá því snemma á
morgnana þangað til langt fram á
kvöld. Helgar og hátíðisdagar þar
með talin.
Ég held að það sé umhugsunar-
efni, þegar verið er að þenja út
ríkisstofnanir og gerðar eru
sífelldar kröfur um fleira starfs-
fólk á hinum og þessum sviðum
ríkisvaldsins, að horfa megi til
þess að forsetaembættinu hefur
tekist að sinna öllum verkefnum
– og sumum finnst nú nóg um
umsvif forsetans – án þess að
fjölga um einn einasta starfs-
mann. Það ætti kannski að vekja
upp spurningar um hvort ekki
sé hægt að sinna þörfum ríkis
og sveitarfélaga á annan hátt en
með því að fjölga sífellt fólki og
leggja þar með meiri skattbyrðar
á almenning.“
Ertu ekki einmitt að segja að
þetta hafi verið nánast ómann-
eskjulegt álag á þig og starfsfólk
þitt? Viljum við hafa það þannig
alls staðar í stjórnkerfinu?
„Vandi forsetans er sá að það
er samfelldur straumur af óskum
um þátttöku hans í alls konar
verkefnum og viðburðum. Auð-
vitað væri hægt að segja bara
nei; nú ætla ég bara að vera í fríi,
taka því rólega með fjölskyldunni
og hafa það gott um helgina, en
þar með væri forsetinn um leið að
skerða hagsmuni Íslands.
Við verðum því miður að hafna
ýmsum erindum sem okkur berast
af því að tíminn er takmarkaður
en ég hef stundum sagt að það
er þó ánægjulegt að það er mjög
mikil eftirspurn eftir þátttöku
forseta Íslands. Það væri verri
staða ef það væri lítil eftirspurn!
Þetta var öðruvísi í tíð fyrri
forseta. Þá var veröldin önnur,
heimsmyndin önnur, verkefnin
önnur og fjölmiðlunin önnur.
Hvað veittu Sveinn Björnsson og
Ásgeir Ásgeirsson mörgum fjöl-
miðlum viðtal í sinni forsetatíð?
Fróðleg spurning og enn fróðlegra
að leita einhvern tímann svara við
henni.“
Ef forsetinn á að verja hagsmuni Íslands gagnvart þeim
ríkjum sem sækja að þjóðinni verður hann að vera tilbú-
inn að tala tæpitungulaust.
EKKI NÓG AÐ HUGSA „Auðvitað væri hægt að hafa forseta sem sæti hérna í bók-
hlöðunni á Bessastöðum, læsi þessar bækur sem hér eru í hillunum, færi í göngu-
túra um túnin og væri svo bara að hugsa allan tímann – og kæmi svo tvisvar, þrisvar
fram á ári og segði þjóðinni hvað hann hefði verið að hugsa,“ segir Ólafur Ragnar.
FRAMHALD AF SÍÐU 20