Fréttablaðið - 18.10.2012, Blaðsíða 45

FIMMTUDAGUR 18. október 2012 33
Brynjar Níelsson, fv. formað-ur Lögmannafélags Íslands,
skrifar grein á Pressunni nýlega
og kýs að opinbera þar fáfræði
sína um þá sögu sem býr að baki
núverandi stjórnarskrá. Hann
segir það alkunna að gildandi
stjórnarskrá hafi aldrei verið
„hugsuð til bráðabirgða“ og
lætur að því liggja að um hana
hafi verið sátt frá upphafi sem
staðfest hafi verið með þjóðar-
atkvæðagreiðslu 1944 og allar
breytingar á henni síðan verið
gerðar með sátt og samlyndi
stjórnmálaflokkanna.
Hið rétta er að stjórnarskráin
var í upphafi samin af dönskum
embættismönnum og einhliða
neytt upp á Íslendinga sem sam-
stundis hófu baráttu gegn henni
og um það snerist stjórnmálabar-
átta þjóðarinnar meira eða minna
allt fram til 1918, þegar Ísland
var viðurkennt fullvalda ríki í
konungssambandi við Danmörku
og stjórnarskránni breytt til sam-
ræmis við það (1920). Brynjar
fullyrðir að rangt sé að „lýðveld-
isstjórnarskráin frá 1944 hafi
aðeins verið hugsuð til bráða-
birgða“. Það er þó borðleggjandi
og hingað til ágreiningslaust að
ráðandi öfl í landinu ákváðu að
gera einungis þær breytingar á
þágildandi stjórnarskrá konungs-
ríkisins Íslands sem nauðsynlega
og óhjákvæmilega leiddi af því
að stofnað væri lýðveldi í land-
inu. Þannig var lýðveldið stofnað
á grunni konunglegrar danskr-
ar stjórnarskrár með fáeinum
orðalagsbreytingum. Svona var
að málum staðið til þess fyrst og
fremst að ágreiningur í þessum
efnum yrði ekki til að sundra
þjóðinni um meginviðfangsefn-
ið: sambandsslitin við danska
konungdæmið og stofnun sjálf-
stæðs lýðveldis. Allur almenn-
ingur taldi réttilega þá stjórn-
arskrá til bráðabirgða og gert
var ráð fyrir að Alþingi mundi
hefjast handa um að semja nýja
stjórnarskrá fyrir lýðveldið strax
á fyrstu mánuðum eftir sam-
bandsslitin. Gunnari Thorodd-
sen var falið að leiða það verk.
Um það segir ævisöguritari hans,
Guðni Th. Jóhannesson: „Flestir
þeir sem höfðu komið að samn-
ingu lýðveldisstjórnarskrárinnar
sáu fyrir sér að hún gilti aðeins
til bráðabirgða.“ Ennfremur full-
yrðir Guðni: „Stjórnmálamenn
úr öllum flokkum hefðu gjarn-
an viljað vinna að gagngerum
breytingum á stjórnarskránni
um leið og landið varð lýðveldi.
Þeir hagsmunir vógu þó þyngra
að einhugur ríkti þegar Íslend-
ingar fengju á ný sjálfstæði. Og
ennfremur: „Í aðdraganda henn-
ar [lýðveldisstofnunarinnar] var
illdeilum, þessvegna afstýrt með
því að breyta að sinni sem allra
minnstu í stjórnarskrá Íslands.“
Og enn: „Að sjálfstæðisheimt lok-
inni skyldi endurskoðun stjórnar-
skrárinnar aftur á móti hefjast.
Þá mættu stjórnmálamennirnir
leggja fram róttækar breytingar
og berjast sín á milli.“
Guðni víkur svo að stjórnar-
sáttmála nýsköpunarstjórnar-
innar og minnir á að í honum
hafi verið gefin fyrirheit um
að í breyttri stjórnarskrá yrðu
meðal annars „ótvíræð ákvæði“
um réttindi allra landsmanna til
atvinnu, almannatrygginga og
menntunar. Þá yrði „jafn kosn-
ingaréttur“ tryggður og sett
„skýr fyrirmæli um verndun og
eflingu lýðræðisins og um varnir
gegn þeim öflum, sem vilja vinna
gegn því“. Stefnt var að því að
frumvarp um þessar breyting-
ar yrði lagt fram fyrir næstu
alþingiskosningar.
Nýsköpunarstjórnin tók við
stjórnartaumum 21. október 1944
og næstu þingkosningar fóru
fram 30. júní 1946. Það er því
ljóst að stjórnin ætlaði þinginu
aðeins tvö ár til að ljúka samn-
ingu stjórnarskrár hins íslenska
lýðveldis. Það gekk aldeilis ekki
eftir. Lítið mun Gunnar hafa
grunað þá að nær 40 árum síðar
mundi hann sem forsætisráð-
herra og formaður stjórnarskrár-
nefndar Alþingis leggja fram og
mæla fyrir fullbúnu frumvarpi
til stjórnskipunarlaga – sem svo
Alþingi gerði ekkert með fremur
en fyrri daginn. Enn bættist nær
aldarfjórðungur við sem Alþingi
reyndist ófært um að setja lýð-
veldinu viðeigandi stjórnarskrá
og það var með herkjum að það
viðurkenndi loks þann vanmátt
sinn með því að setja málið í
hendur stjórnlaganefndar, þjóð-
fundar og loks stjórnlagaþings,
sem síðan skilaði af sér uppkasti
að stjórnarskrá til Alþingis, en
samkvæmt gildandi stjórnarskrá
verður það að eiga síðasta orðið
um samþykkt nýrrar stjórnar-
skrár. Ég hygg að Ásgeir Ásgeirs-
son, síðar forseti, hafi komist
réttilega að orði um samningu
slíks plaggs í bréfi til tengda-
sonar síns sumarið 1945: „Annað
hvort verður stjórnarskrárbreyt-
ing að vera bara það nauðsynleg-
asta – eða þá verulega radikal svo
skapi nýja trú hjá fólkinu.“
Og það er um það sem málið
snýst. Enginn kennir okkar
gömlu bráðabirgðastjórnarskrá
um það hrun, sem hér varð. En
hún stuðlaði að þeirri lausung í
stjórnarfari, sem átti verulegan
þátt að hruninu og gerði afleið-
ingarnar verri viðureignar en
þurfti. Við þurfum nýja stjórn-
arskrá sniðna að stjórnarfari
lýðveldisins með skörpum skil-
um milli löggjafarvalds, fram-
kvæmdarvalds og dómsvalds, til
að „skapa nýja trú hjá fólkinu“.
Rjúfum því þá pattstöðu sem
samning stjórnarskrár fyrir
lýðveldið hefur verið í í hönd-
um Alþingis í 65 ár og sýnum
þinginu með ótvíræðum hætti að
við kunnum að meta að verðleik-
um þau vel unnu störf, sem innt
voru af hendi á skömmum tíma
af stjórnlaganefnd, þjóðfundi og
stjórnlagaráði. Það er ekki full-
komið plagg í öllum atriðum, en
ef þjóðin fylkir sér að baki því
mun Alþingi ekki geta vikið sér
undan því að ljúka því mikla og
góða verki sem þar hefur verið
unnið.
Fjölmennum á kjörstað og
sýnum þinginu hvað þjóðin vill.
Að skapa nýja trú hjá fólkinu
Ný stjórnarskrá
Ólafur
Hannibalsson
blaðamaður
„Heimilistækin mín eru frá Smith & Norland.
Það kemur ekkert annað til greina.“
„Siemens-tækin eru margreynd á Íslandi. Þau eru fallega
hönnuð, endingargóð og þægileg í notkun. Smith & Norland
er eins og Siemens: traust fyrirtæki með mikla reynslu þar
sem viðskiptavinurinn er í fyrirrúmi. Þannig vil ég hafa það.“
Örn Arnarson, íþrótta- og ökukennari,
hefur keypt öll heimilistækin sín hjá Smith & Norland.