Fréttablaðið - 03.11.2012, Blaðsíða 22

3. nóvember 2012 LAUGARDAGUR22
Þ
órunn Elísabet, bún-
ingahönnuður og
myndlistarkona sem
margir kalla Tótu,
býr ásamt manni
sínum, Tómasi Jóns-
syni, í virðulegu húsi sem byggt
var árið 1903 í miðbæ Reykjavíkur.
Ljúf tónlist læðist að eyrum og reyk-
elsisilmur að vitum þegar komið er
inn í borðstofuna þar sem settlegir
postulínsbollar hanga neðan í hillu
og rautt tréílát frá Tíbet kallast á
við íslenskan refil, rósaleppa og
fleira fágætt. „Ég á eldgamla slát-
urnál uppi á hillu, hún er heima-
gerð og það er í henni smá þráður.
Í mínum huga mundi hún sóma sér
vel við hliðina á Bing og Gröndal,“
segir Tóta þegar hún sér undrun-
ar- og aðdáunarsvip blaðamanns og
gerir svo grein fyrir uppruna inn-
búsins. „Þegar við Tommi bjuggum
í Bretlandi fyrir áratugum voru
búðir með gamlan varning opnar
vissa daga og ég vaknaði stundum
æst til að fara í fjársjóðsleiðangur!
Svo af því að ég hef svo gaman af
að handleika gamla hluti þá rétt-
ir fólk mér sitthvað og börnin mín
gefa mér svona gjafir. Sumt er líka
úr Fríðu frænku og Kolaportinu.“
Tóta kveðst alltaf hafa verið fag-
urkeri og líka mikið náttúrubarn.
„Ég elska sjóinn og vindinn og mold-
ina, fékk það allt í æð í uppvextin-
um … fæddist á Siglufirði, ólst upp
þar og suður með sjó og var svo í
sveit á sumrin í Eyjafirði og austur
í Skaftafellssýslu. En ég hef heyrt
svo mikið frá uppvaxtarárum for-
eldra minna að ég geri ekki alltaf
greinarmun á þeim og mínum, enda
fer ég lauslega með staðreyndir og
er sjálfsagt mikið skáld. Er alin
upp við sögur sem mér voru sagð-
ar og sögur sem ég sagði mér sjálf.
Svo var ég mikill lestrarhestur, las
meðal annars ævisögur. Það þótti nú
pínu skrítið þegar maður var barn
að lesa um Margréti frá Öxnafelli
og eldgamlar sögur eftir Selmu Lag-
erlöv.“
Örlítið ung en alveg nógu gömul
Tóta og Tómas kynntust í Mennta-
skólanum á Akureyri, „örlítið ung
en alveg nógu gömul,“ eins og Tóta
orðar það. „Það var líka annar
hugsanagangur þá en nú. Maður
var farinn að pipra ef maður var
ekki komin með maka 17 ára.“ En
hvað skyldu þau hafa verið að gera
í Bretlandi? „Tommi var í mynd-
listarnámi sem snerist upp í graf-
íska hönnun fyrir myndmiðla, fyrst
í Birmingham og síðan Leicester.
Ég hafði hugsað mér að læra smink,
var orðin snyrtifræðingur hér á
Íslandi en fannst svo komið nóg af
því, fékk mér vinnu og bjó til barna-
fatnað og seldi. Þetta var hippatím-
inn. Það voru forréttindi að fá að
lifa þá tíma, trúandi á ástina. Það
fylgir mér enn þá. Ég get ekkert
gert að því hver ég er. Í Leicester
leigðum við skammt frá skólanum
hans Tomma, þá komin með tvö lítil
börn. Seinna eignuðumst við tvö í
viðbót og fimmta barnið er stelpa
sem hoppaði inn í líf okkar. Hún
var að passa yngstu dóttur okkar
og ílengdist þannig að hún á okkur
og við eigum hana. Nú er þetta fólk
allt flogið úr hreiðrinu.“
En aftur til Leicester. „Ég fékk að
sitja á öxlinni á Tomma í skólanum
og valsa dálítið um, kynnast prent-
verki, skóhönnun, silfursmíði og
fleiri listgreinum auk þess sem ég
skoðaði söfn og sýningar og þegar
ég kom heim var ég ákveðin í að
fara í myndlistarskólann. Nýlista-
deildin varð fyrir valinu því mér
fannst ég vera orðin svo gömul og
hélt ég þyrfti meira fjör í ímyndun-
araflið. Um leið og skólanum lauk
var ég komin inn í leikhús í búninga-
hönnunina. Helga Hjörvar hélt fast
utan um mig í skólanum og lét mig
hafa verkefni eftir verkefni í leik-
húsinu. Sama gerði Stefán Baldurs-
son. Á námskeiði hjá honum fékk
ég fyrst skilning á því hvað er að
vinna þrívítt úr texta,“ segir Tóta
sem kveðst lesa vel leikritin áður
en hún byrjar að fást við búningana.
„Ég verð að kynnast persónum og
andrúmslofti verkanna. En ég er
bara skrúfjárn því allt byggist á
dásamlegri samvinnu við leikstjór-
ann og leikendurna. Svo er þetta
lifandi myndlist á sviði og sumt af
henni hreyfist.“
Það er þessi árans ótti
Tóta kveðst vakna til hvers nýs
dags með fullt af hugmyndum og
viðfangsefnum fyrir framan sig,
ef ekki utan heimilis þá innan þess
því þar skapar hún sín myndverk, í
saumaherberginu og á eldhúsgólf-
inu. „Að vera listamaður er svolít-
ið eins og að æfa einhvern vöðva.
Nema þjálfunin snýst um augað, til-
finninguna og samhæfinguna. Að
leyfa sér að dreyma dagdrauma og
vera svo lánsamur að geta hrifsað
þá til sín í hina vakandi vitund, þora
að elta þá og vinna úr þeim eitthvað
áþreifanlegt og hugsa: „Já, þetta
var svolítið skemmtilegt, best að
sjá hvert það leiðir mig.“ Svo verð
ég stundum fyrir uppljómun, ýmist
innra með mér, frá öðrum eða frá
náttúrunni. Ég er alltaf svo þakk-
lát fyrir það.“
Efnin sem Tóta vinnur úr segir
hún misþjál. „Yfirleitt er ég með
eitthvað sem öðrum finnst drasl
en mér gersemar. Ég hef óbilandi
ást á arfleifðinni og elska pappír
og gamla stafi sem konur saumuðu
út, milliverk og mynstur. Allt þetta
geymdu þær í kistum sínum, allt-
af að búa í haginn fyrir fjölskyld-
ur sínar. Ég er ekkert öðruvísi en
þessar konur.“
Tómas hefur verið að gera bók
um Tótu og hún kemur út í dag. „Ég
hef alltaf skrifað eitthvað svolítið og
bókin birtir eina og eina hugleiðingu
eftir mig en það er erfitt að opna
minnisbækurnar og verða svona
allsber. Það er líka þessi árans ótti
sem sækir á mann um að maður sé
ekki nóg. En sem sagt, Tommi er
dásamlegur ljósmyndari og hann
hefur verið að taka myndir í gegn-
um tíðina af því sem honum finnst
fallegt. Honum finnst ég falleg líka
(hlær) þannig að hann hefur tekið
helling af myndum af mér, umhverfi
okkar og því sem ég hef verið að
gera hverju sinni. Mér fannst þetta
erfitt en þegar Tommi var farinn að
vinna við bókina þá átti ég ekkert
í henni lengur. Svona aftengist ég
hlutum, það finn ég líka þegar ég
læt verk mín af hendi.“
Efnin segja söguna
Tóta er líka að opna sýningu í Hafn-
arborg í Hafnarfirði í dag. Þar eru
meðal annars veggteppi úr gömlum
kvenbúningum. „Ég nota peysu-
fatapils sem ég hef keypt og fengið
gefins, slitin pils, svuntur sem eru
nánast búnar, slifsi og brjóst. Ég set
þetta allt í nýtt samhengi en efnin
segja söguna. Eitt teppi er úr milli-
verkum úr sængurfatnaði, ég var
búin að safna þeim héðan og þaðan
en ætlaði svo ekki að hafa mig í
að vinna úr þeim. En einn daginn
kom vinkona mín með milliverk
sem hún fann þegar hún var að
gera upp dánarbú mömmu sinnar
og nokkrum dögum síðar kom eldri
dama og rétti mér lítinn kassa með
fíneríi. Ég tók þessu sem vísbend-
ingu og hugsaði: „Allt í lagi Guð,
ég skal gera þetta teppi.“ Svona er
ég. Þegar ég upplifi ást sem er lögð
í hluti og gefnir eru af ást finnst
mér það miklu meiri sannleikur en
eitthvað sem verið er að reyna að
sannfæra mig um. Einhvers stað-
ar á þessu svæði er ég svo að búa
til sannleika eins og ég sé hann.
Það er listin. Þetta er svipað og
með tónlistina. Hún er stakir tónar
sem mynda dásamlega heild sem
maður getur tárast yfir og jafn-
vel orðið óttasleginn ef hún er of
ómstríð. Fyrir mér er listin sú að
fanga tilfinningar og koma þeim í
fast form.“
Þetta var hippatíminn. Það voru forréttindi að fá að lifa
þá tíma, trúandi á ástina. Það fylgir mér enn þá. Ég get
ekkert gert að því hver ég er.
Hef óbilandi ást á arfleifðinni
Heimili Þórunnar Elísabetar Sveinsdóttur listakonu líkist ævintýraveröld þar sem ótal hlutir mynda eina heild. Jafnvel baðkar
í eldhúsinu virðist fullkomlega eðlilegt. Myndverk Þórunnar verða til í þessu umhverfi, sýning á þeim verður opnuð í Hafnarborg
í dag og bók tileinkuð henni er nýkomin út í 101 eintaki. Gunnþóra Gunnarsdóttir kíkti í heimsókn.
LISTAKONAN „Ég á eldgamla sláturnál uppi á hillu, hún er heimagerð og það er í henni smá þráður. Í mínum huga mundi hún sóma sér vel við hliðina á Bing og Gröndal,“ segir Þórunn Elísabet sem einnig gegnir nafn-
inu Tóta. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI