Fréttablaðið - 24.11.2012, Blaðsíða 16

24. nóvember 2012 LAUGARDAGURSKOÐUN GUNNAR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is og Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir, ritstjórnarfulltrúi, sigridur@frettabladid.is
MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is DÆGURMÁL: Kjartan Guðmundsson kjartan@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.
is Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
F
réttablaðið skýrði frá því fyrr í vikunni að allt væri
á huldu um hverjir væru raunverulegir eigendur
Straums fjárfestingarbanka. Eigandi bankans er
eignarhaldsfélag sem heitir ALMC, en Deutsche Bank
í Amsterdam fer með 99% hlutdeildarskírteina í því
félagi fyrir hönd hinna eiginlegu hluthafa. Fréttablaðið sagði
frá því fyrir viku að einn þeirra væri sjóðsstýringar fyrirtækið
Davidson Kempner. Það fyrirtæki er raunar stór eigandi,
beint og óbeint, í stórum hluta
íslenzks viðskiptalífs eins
og fram kom í úttekt Þórðar
Snæs Júlíussonar blaðamanns í
síðasta helgarblaði.
Þegar Fréttablaðið spurði
Fjármálaeftirlitið hverjir
væru hinir eiginlegu eigendur
Straums fengust þau svör að
stofnunin vissi hverjir þeir væru og fengi reglulega um það
upplýsingar, en mætti ekki segja frá því á grundvelli þagnar-
skyldu.
Nú kann að vera að einhvers staðar finnist lagastoð fyrir
þessari afstöðu, en vandséð er hvaða hagsmunum þögnin á að
þjóna.
Eignarhald í íslenzku fjármálakerfi er að verulegu leyti þoku
hulið. Kröfuhafahópurinn, sem á þrotabú gömlu bankanna og
er þar af leiðandi eigendur Glitnis og Kaupþings, er síkvikur og
erfitt að festa hendur á samsetningu hans. Það mun hins vegar
breytast eftir að nauðasamningum verður lokið. Munurinn
á eignarhaldi Straums og hinna bankanna er að Straumur er
löngu farinn í gegnum nauðasamninga. Sú spurning vaknar þá
að sjálfsögðu hvort eignarhald þeirra kynni að verða sveipað
sömu leynd eftir nauðasamninga.
Steingrímur J. Sigfússon atvinnuvegaráðherra upplýsti
í Fréttablaðinu í gær að stjórnvöld ætluðu að bregðast við
þessari stöðu. Frumvarp um breytingar á lögum um fjármála-
fyrirtæki er í smíðum og Steingrímur segist gera ráð fyrir að
þar verði gerð sú krafa að í skýringum með ársreikningum
fjármálafyrirtækja sé alltaf upplýst um þá sem eigi meira
en eitt prósent í fyrirtækinu. Það nái til endanlegra eigenda,
þannig að „ráðandi eignarhlutur sé ekki falinn á bak við
skráningu á marga aðila sem eru ekki flokkaðir sem tengdir
aðilar,“ segir hann.
Atvinnuvegaráðherrann segir réttilega að þetta séu mikil-
vægar kröfur. Þær eru mikilvægar í ljósi reynslunnar frá því
fyrir hrun, þegar erfitt gat verið að átta sig á samsetningu hlut-
hafahópa og hverjir færu í raun með ráðandi hlut. Við skulum
ekki gleyma því að í rannsóknarskýrslu Alþingis er samþjöpp-
un eignarhalds í bönkunum nefnd sem ein undirrót hrunsins.
Eins og Steingrímur nefnir líka eiga bankarnir sjálfir talsvert
undir gegnsæi í þessum efnum. „Það er líka mjög mikilvægt
fyrir fjármálafyrirtækin sjálf að það ríki ekki óvissa um
eignarhald þeirra og geri þau tortryggileg.“
Þetta er rétt hjá Steingrími og fjármálafyrirtækin eiga sjálf
að berjast fyrir þessari lagabreytingu. Í þessu efni eins og
mörgum öðrum er gegnsæið bezt.
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Boðað frumvarp um að skylt verði að
upplýsa um eigendur fjármálafyrirtækja:
Gegnsæið er bezt
Fyrr í þessum mánuði ákvað Seðlabankinn að hækka stýrivexti. Íslend-ingar eru orðnir svo vanir
slíkum tíðindum að þau vekja
ekki meiri hughrif og umræðu
en tilkynningar Veðurstofunnar
um umhleypinga. Munurinn er þó
sá að umhleypingarnir ráðast af
lögmálum náttúrunnar en vext-
irnir eru afleiðing mannlegrar
breytni.
Alþingi þótti hæfilegt að ræða
málið í fimm mínútur. Ríkis-
útvarpið miðlaði þeirri umræðu
á innan við sextíu sekúndum;
og gerði meira en aðrir. Þetta
er þó það sem hagur heimila og
fyrirtækja snýst raunverulega
um. Menn geta
klætt af sér
hret en fyrir
vöxtunum eru
allir berskjald-
aðir.
Forsætis-
ráðherra fékk
tvær spurning-
ar á Alþingi af
þessu tilefni. Önnur var hvort
hann væri samþykkur vaxta-
hækkuninni. Hin var hvort hann
hygðist grípa til aðgerða. Svar
forsætisráðherra hljóðaði svo:
„Ég vil fyrst segja varðandi
stýrivaxtahækkunina í gær að
hún olli mér verulegum von-
brigðum. Seðlabankinn ber fyrir
sig slaka í hagkerfinu og bend-
ir á lægra gengi og verðbólgu.
Ég er mjög ósátt við að gripið
skuli hafa verið til stýrivaxta-
hækkunar.“ Enginn fjölmiðill sá
ástæðu til að segja almenningi
frá hinu að forsætisráðherra
svaraði ekki spurningunni hvort
grípa þyrfti til aðgerða.
Þetta er að sönnu ekki í fyrsta
skipti sem ráðherra sver af sér
ábyrgð á ákvörðunum Seðla-
bankans. Þar koma fleiri flokk-
ar við sögu. En það breytir ekki
þeirri staðreynd að slík háttsemi
er pólitískt ábyrgðarleysi. Það er
aftur ein af rótum þeirrar kreppu
sem íslensk stjórnmál eru í nú
um stundir.
Vonbrigði og mikið ósætti við Seðlabankann
Lög tryggja Seðlabankanum sjálfstæði við vaxtaákvarðan-ir. Það merkir að hann tekur
ekki við fyrirmælum ríkis stjórnar
þar að lútandi. Þessi skipan er
fyrst og fremst gerð til að létta
erfiðum ákvörðunum af herðum
stjórnmálamanna. Það þýðir hins
vegar ekki að þeir séu lausir við að
bera ábyrgð á niðurstöðunni þegar
hún er fengin.
Í lögum um Seðlabankann segir
að það sé meginmarkmið hans að
stuðla að stöðugu verðlagi. Þá er
honum heimilt með samþykki ráð-
herra að setja verðbólgumarkmið.
Loks skal hann stuðla að fram-
gangi stefnu ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálum enda stangist hún
ekki á við markmiðið um stöðugt
verðlag.
Með öðrum orðum er það ríkis-
stjórnin sem ber ábyrgð á verð-
bólgumarkmiðinu. Það er aftur
sá ás sem allar ákvarðanir í pen-
ingamálum, ríkisfjármálum og
launamálum snúast um. Verðbólg-
umarkmiðið er í raun yfirlýsing
um að ríkisstjórnin og Seðlabank-
inn ábyrgjast öllum þeim sem nota
íslenskar krónur að hún rýrni ekki
meir en um 2,5 prósent. Náist það
markmið ekki hafa ríkisstjórnin
og Seðlabankinn brugðist.
Ákvarðanir Seðlabankans geta
að sjálfsögðu verið umdeilan-
legar. En þær eru teknar til þess
að ná því verðbólgu markmiði
sem ríkis stjórnin er ábyrg fyrir.
Þar af leiðandi hlýtur það að hafa
af leiðingar þegar forsætisráð-
herra lýsir verulegum vonbrigð-
um og miklu ósætti með þær
ákvarðanir.
Þögnin á Alþingi um afleið-
ingar þessara orða forsætis-
ráðherrans ber vott um póli-
tíska þverbresti. Spurningaleysi
fjölmiðlanna um hvað það þýðir
þegar forsætisráðherra talar
með þessum hætti lýsir vanmætti
þeirra til að fara með það hlut-
verk að vera fjórða stoðin í lýð-
ræðisskipan landsins.
Hver ber ábyrgð?
Eðlilega spyrja menn hverjar þessar afleiðingar geta verið. Ein er sú að ríkis stjórnin
viður kenni að hún hafi brugðist í
ríkisfjármálum og við mótun launa-
stefnu. Þá koma afleiðingarnar
fram í nýjum ákvörðunum á þeim
sviðum.
Önnur afleiðing gæti verið sú að
viðurkenna að ríkisstjórnin hafi í
raun annað verðbólgumarkmið en
það opinbera. Þá þarf að setja nýtt
markmið og taka pólitíska ábyrgð
á því. Þriðja afleiðingin gæti verið
sú að setja bankanum með lögum
önnur markmið en stöðugt verðlag
og axla pólitíska ábyrgð á þeirri
stefnubreytingu. Hún gæti lotið að
gengi krónunnar eða fjölgun starfa.
Loks gæti forsætisráðherra litið
svo á að mikið ósætti hans og veru-
leg vonbrigði stafi af því að stjórn-
endur Seðlabankans séu ekki starfi
sínu vaxnir. Þá yrði afleiðingin sú
að víkja þeim frá. Til þess þyrfti
málefnalegan rökstuðning. Það eina
sem á að vera óhugsandi er að ekk-
ert gerist. Samt er það veruleikinn.
Hver er skaðinn af því? Hann
er sá að smám saman molnar úr
siðferðilegum undirstöðum lýð-
ræðislegrar stjórnskipunar lands-
ins. Ábyrgðin hverfur. Ríkis-
stjórnin svarar ekki til ábyrgðar.
Seðlabankinn gerir það ekki held-
ur.
Lýðræði án ábyrgðar virkar
einfaldlega ekki eins og vera ber.
Frá sjónarhorni almannahags-
muna er því brýnna að berja í
þennan siðferðilega brest en að
skrifa nýjan stjórnarskrártexta.
Hverjar geta afl eiðingarnar verið?