Fréttablaðið - 24.11.2012, Blaðsíða 38

24. nóvember 2012 LAUGARDAGUR| HELGIN | 38
Árið 2009 létust
2.002
einstaklingar.
Gögnin byggja á dánar-
vottorðum allra einstaklinga
sem létust á árinu og áttu lög-
heimili á Íslandi við andlát.
1.033
204
40
36
75
64
34
31
310
44
969
146
25
7
85
69
22
19
252
58
FRÉTTABLAÐIÐ/JÓNAS
729
562
175
140
164
350
159
118
Sjúkdómar í
blóðrásarkerfi
Krabbamein
Sjúkdómar í
öndunarfærum
Ótímabær
dauðsföll*
Geðraskanir og
atferlisraskanir
Innkirtla-, næringar- og
efnaskiptasjúkdómar
Sjúkdómar í
taugakerfi og
skynfærum
Sjúkdómar í
meltingarfærum
Smit- og
sníklasjúkdómar
Áverkar og
eitranir
Sjúkdómar í þvag-
og kynfærum
Aðrir hjarta-
sjúkdómar
Lungna-
krabbamein
Langvinnir neðri
öndunarfærasjúkdómar
Lungnabólga
Alzheimers-
sjúkdómur
Sykursýki
Óhöpp
Sjálfsvíg
Parkinsons-
veiki
Lungnaþemba
10
Infl úensa
5
Flogaveiki
3
Manndráp
1
Alnæmi
1
Atburður þar
sem óvíst er
um ásetning
14
Sár í maga,
skeifugörn og ásgörn
3
Langvinnur
lifrarsjúkdómur
6
Umferðarslys
17
Sjúkdómar
í blóði
5
Meðfæddar
vanskapanir og
litningafrávik
5
Einkenni og illa
skilgreindar orsakir
10
Illkynja æxli í
eitil- og blóð-
myndandi vef
Krabbameini í
blöðruhálskirtli Krabbameini
í ristli
Brjósta-
krabbamein
Hjartaáfall
Heila-
blóðfall
133
102
100
65
13
31
56
53
50
36
34
53
56
118
63
36
37
27
Heimild: Hagstofa Íslands. Flokkun á grundvelli evrópska stuttlistans og ICD-10
* Með ótímabærum
dauðsföllum er átt við
þau dauðsföll sem hefði
mátt koma í veg fyrir
með réttri meðferð eða
forvörnum.
Langvinnir sjúkdómar eru bana-mein 85 prósenta Evrópubúa í dag. Þegar heimurinn allur er skoðaður eru þessir sjúkdómar orsök 65 prósenta allra dauðs-falla. Nýr heimsfaraldur er í
uppsiglingu sem sálgar fleiri jarðar-
búum en nokkur annar hefur gert síðan
drepsóttir geisuðu í byrjun síðustu aldar.
Sökudólgarnir eru helst hjarta- og æða-
sjúkdómar, langvinnir lungnasjúkdómar,
krabbamein og sykursýki.
Vandinn er slíkur að hann hamlar hag-
vexti um allan heim og heilbrigðiskerfi
samtímans eru að sligast undir byrðinni.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO)
hefur skilgreint sjúkdómana sem helstu
ógn heimsbyggðarinnar við félagslega og
efnahagslega framþróun á 21. öldinni. Við
vandanum verður að bregðast með öflug-
um forvörnum.
Heimsfaraldur 21. aldar
Þetta er megininntak greinar þeirra Karls
Andersen, prófessors í hjarta lækningum
við læknadeild Háskóla Íslands, og Vil-
mundar Guðnasonar, forstöðu læknis hjá
Hjartavernd, í nýjasta tölublaði Lækna-
blaðsins undir fyrirsögninni Langvinnir
sjúkdómar: heims faraldur 21. aldar.
Karl segir að helstu áhættuþættir
langvinnra sjúkdóma séu vel þekktir;
tóbaksreykingar, óheilsusamlegt mat-
aræði, hreyfingarleysi og misnotkun
áfengis. Þessir fjórir þættir valdi, annað-
hvort einir sér eða með öðrum sjúkdóm-
um, eins og sykursýki, háþrýstingi og
offitu, megin hluta langvinnra sjúkdóma.
„Á Íslandi hefur verulegur árangur
náðst,“ segir Karl. „Í raun og veru höfum
við náð betri árangri en aðrar þjóðir á
Vestur löndum hvað varðar hjarta- og æða-
sjúkdóma. Dánartíðnin hefur hrapað um
allt að áttatíu prósent á 25 til 30 árum. En
annað vegur á móti. Krabbameinin hafa
ekki lækkað að sama skapi þegar horft
er á þann sjúkdómaflokk í heild og aðrir
þættir munu í fyrirsjáanlegri framtíð éta
upp þennan árangur, aðallega sjúkdómar
tengdir offitu og sykursýki,“ segir Karl,
sem segir það sérstakt áhyggjuefni hvern-
ig neysluvenjur barna og ungmenna séu að
þróast, og megi sjá samjöfnuð við neyslu
í Bandaríkjunum. Ábyrgðin liggur hins
vegar víða að hans sögn; einstaklingurinn
ber að sjálfsögðu ábyrgð á sinni heilsu en
á yfirvöldum hvílir líka sú skylda að skapa
heilsusamlegt umhverfi.
Heildarmyndin
Langvinnir sjúkdómar hindra framfarir,
hagvöxt og heilbrigði, skrifa þeir Karl og
Vilmundur. Fari fram sem horfir munu
Vesturlandabúar á næstu tveimur til
þremur áratugum búa við vaxandi dánar-
tíðni vegna langvinnra sjúkdóma, sem eru
einnig vaxandi vandamál í löndum með
lágar til miðlungs tekjur í Mið- og Austur-
Evrópu.
„Sjúkdómar þessir auka á ójöfnuð ríkra
og fátækra í heiminum og standa í vegi
fyrir efnahagslegum framförum í flestum
löndum. Langvinnir sjúkdómar leiða til
fátæktar, skuldavandi heimila eykst og
fjölskyldur sem verða fyrir barðinu á lang-
vinnum sjúkdómi geta fest í vítahring vax-
andi skulda vegna heilbrigðiskostnaðar og
minni tekjumöguleika. Í mörgum löndum
kemur þetta niður á menntun barna og
stendur í vegi fyrir félagslegu og fjárhags-
legu sjálfstæði þessara fjölskyldna. Þetta
stækkar gjána milli ríkra og fátækra í
heiminum og eykur ójöfnuð,“ segir enn
fremur í Læknablaðinu. Áhrifin á sam-
félagið eru líka umtalsverð, telja Karl og
Vilmundur. Lægra hlutfall vinnufærra
íbúa landa leiðir til minni framleiðni.
Útgjöld til heilbrigðismála eru sívaxandi
hlutfall útgjalda í flestum löndum heims,
en Alþjóðaefnahagsráðið skil greinir lang-
vinna sjúkdóma sem eina helstu ógn við
efnahagslegar framfarir í heiminum í dag.
Það sama er uppi á teningnum á Íslandi.
Forvarnir
En hvað er til ráða? Í grein þeirra Vil-
mundar og Karls segir að í forvörnum
megi beita tvenns konar aðferðafræði;
skimun fyrir einstaklingum í mikilli
áhættu, og forvörnum sem beinast að
almenningi, sem þeir kjósa að kalla lýð-
grundaðar forvarnir.
Á sama tíma og skimun skilar miklum
árangri, samanber starf Hjarta verndar
og Leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins,
er hið síðarnefnda áhrifameiri aðferð.
Það hefur reynsla síðustu ára sýnt. Inn-
gripið felst í almennri íhlutun í umhverfi
allra í samfélaginu, og taka þeir dæmi
af hollustu vernd, mengunarvörnum og
matvæla eftirliti. Þegar kemur að lang-
vinnum sjúkdómum er til dæmis hafið
yfir allan vafa að tóbaksreykur er skað-
legur heilsu manna og leiðir til æðakölk-
unarsjúkdóma, heilaáfalla, krabbameina
og langvinnrar lungnateppu, svo eitt-
hvað sé nefnt. Sýnt hefur verið fram á að
stóran hluta þeirrar lækkunar sem hefur
orðið á dánartíðni vegna kransæðasjúk-
dóma má þakka því að færri reykja í dag
en áður, þegar litið er 25 ár aftur í tímann.
Rannsóknir hafa sýnt að inngrip sem þessi
í líf almennings eru fljótleg, árangurs rík
og ódýr leið til að vinna gegn langvinnum
sjúkdómum.
Heilsupólitík
Karl segir að í löndum Evrópu fari 98 pró-
sent útgjalda til heilbrigðismála í meðferð
sjúkdóma en aðeins tvö prósent í forvarnir.
„Það er alltaf verið að lappa upp á þakið en
ekki gengið frá því almennilega svo það sé
ekki lekt. Þetta er vandamál víða og ekkert
öðruvísi hjá okkur,“ segir Karl.
Á Íslandi getur hver sem er gengið inn
af götunni og látið rannsaka heilsu sína, til
dæmis hjá Hjartavernd og Krabbameins-
félaginu, ef ættarsaga bendir til þess
að viðkomandi sé líklegur til þess að
veikjast snemma á ævinni. Rannsókninni
fylgir kostnaður sem er að engu leyti
niðurgreiddur af hinu opinbera; sjúkra-
tryggingar taka engan þátt í þessum kostn-
aði. „Flestir fá hins vegar hluta eða allan
þennan kostnað greiddan af sínu stéttar-
félagi. En, síðan þarf fólk að greiða skatt af
þeirri upphæð sem styrkur stéttarfélags-
ins var. Ríkið er því í raun og veru að skatt-
leggja forvarnir. Þetta er ekki í lagi,“ segir
Karl, „af því að ríkið ætti í raun að hvetja
fólk til þess að láta taka út heilsu sína en
ekki letja með skattlagningu.“
Lífsstílssjúkdómar nýr faraldur
Nýr heimsfaraldur er í uppsiglingu, segja læknarnir Vilmundur Guðnason og Karl Andersen. Faraldurinn leggur fleiri að
velli en drepsóttir fyrri alda. Þessir sjúkdómar eru bein afleiðing þess lífsstíls sem við höfum tamið okkur. Vandinn er að
sliga heilbrigðiskerfi samtímans og stendur hagvexti í heiminum fyrir þrifum.
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is
Í raun og veru höfum við náð
betri árangri en aðrar þjóðir á
Vesturlöndum hvað varðar hjarta-
og æðasjúkdóma. Dánartíðnin
hefur hrapað um allt að 80% á 25
til 30 árum.
Karl Andersen,
prófessor við Háskóla Íslands