Fréttablaðið - 22.12.2012, Blaðsíða 36

22. desember 2012 LAUGARDAGUR| HELGIN | 36
ÁHRIF TÖLVULEIKJA Á HEILANN
Mismunandi tölvuleikir og aðgerðir í tölvu-
leikjum hafa mismunandi áhrif á heilann og
virkja mismunandi stöðvar.
Leikir sem krefjast aðgerða í
rauntíma, eins og kúluspil, virkja
stöðvar sem stjórna skynjunar-
hreyfingum.
Sumar rannsóknir sem gerðar hafa
verið halda því fram að tölvuspil-
arar geti fengið „tölvuleikjaheila“.
Það þýðir að lykilhlutar framheilans
eru ekki notaðir nógu mikið og
getur það haft áhrif á skapgerð.
Leikir sem krefjast
rökhugsunar, eins og
Tetris, virkja svæðið
sem stjórnar ákvörð-
unartöku.
Um leið og vopn hafa verið notuð
í tölvuleik verður meiri vinnsla á
svæði heilans sem stjórnar hugsun
og skipulagningu.
Dópamín
Dópamín skiptir miklu
þegar við lærum og
finnum fyrir ein-
hverri umbun. Þegar
við spilum tölvuleiki
verður til dópamín í
heilanum.
Svæði sem leysa úr tilfinningaflækjum
sýndu minni virkni á meðan og stuttu
eftir að spilarar skutu úr byssum í
tölvuleik. Rannsóknir benda til þess
að spilararnir geti haldið tilfinninga-
legum viðbrögðum í skefjum til að
sætta sig við ofbeldisfullar aðgerðir í
tölvuleikjum.
Tölvuleikir er eitt helsta afdrep barna og unglinga þegar þeir fá jólafrí um miðjan desember og þar til skólinn hefst á ný í janúar. Mikil tölvuleikjaspilun getur hins vegar haft alvar-
legar afleiðingar og leitt til skapgerðar-
brests og svefnskorts og haft áhrif á geð-
heilsu fólks.
En tölvuleikirnir sjálfir eru ekki helsta
orsök þess að fólk sem ofnotar þá líður
heilsubrest. Þar spila aðrir þættir stórt
hlutverk, eins og Björn Harðarson sál-
fræðingur lýsti fyrir blaðamanni.
„Það er hægt að nálgast þetta á mis-
munandi hátt, eftir því hvað maður er að
tala um. Algengast er að tala um tengsl
milli ofbeldisfullra tölvuleikja og ofbeld-
is en rannsóknir sýna að tengslin eru
óbein,“ segir Björn. „Það þýðir að aðrir
þættir skipta meira máli.“
Hann segir heimilisaðstæður og aðrar
ytri aðstæður leiða til annars vegar
áhuga á ofbeldisleikjum og hins vegar
ofbeldi. „Það virðast ekki vera bein
tengsl milli ofbeldisleikja og ofbeldis.
Sömu aðilar virðast einfaldlega sækja í
bæði.“
Vandinn hefur vaxið
Það þarf því ekki að vera að tölvu-
leikirnir sjálfir séu svo slæmir, enda
bendir Björn á að sumir leikir séu sér-
staklega hannaðir þroskaleikir. „Ég
þori svo sem ekki að fullyrða neitt
um einstaka leiki en allt sem þú gerir,
sem hefur eitthvað með úrlausnir að
gera, hefur möguleika á að þroska ein-
staka hæfileika eins og samhæfingu
hreyfinga.“
Mikilvægt sé hins vegar að gæta hófs í
tölvuleikjanotkun eins og í öðru.
Spurður hvort hann telji að mikið sé
um tölvufíkn meðal íslenskra barna
segir hann að töluvert sé um slíkt. Vandi
fór vaxandi á síðasta áratug og sótti svo
gríðarlega í sig veðrið þegar samskipta-
vefsíður urðu almennar.
„Ef við erum að tala um fíkn þarf
ekki endilega að vera mikill munur á
milli barna og fullorðinna, nema bara að
þeir sem nota tölvur meira eru í meiri
áhættu,“ bendir Björn á. „Það er eðlilegt
að 15 ára unglingur sé í meiri áhættu en
sjötug kona, einfaldlega því unglingurinn
notar tölvur meira.“
Björn segir jafnframt að auðveldara sé
að grípa inn í vandann meðal unglinga og
ungs fólks en meðal fullorðinna. Félags-
leg einangrun virðist vera sterk breyta
þegar tölvunotkun breytist í tölvufíkn.
„Það virðast frekar vera aðrir þættir
en aldur sem spila inn í,“ segir Björn.
„Félagslega einangraðir, þeir sem berj-
ast við félagskvíða eða þunglyndi og þeir
sem hafa haft aðrar fíknir eru í meiri
hættu en aðrir. Þegar litið er til unglinga
þá sjáum við oft félagsfælni í háu hlut-
falli en meðal fullorðinna eru aðrar fíkn-
ir og þunglyndi rót vandans.“
Spurður hvort tölvuleikir hafi bein
áhrif á skapgerð eða félagshæfni segir
hann: „Það virðist frekar vera að félags-
fælnir og þunglyndir einstaklingar
verði fyrr mjög ánægðir með samskipti
á netinu, tölvuleiki og annað slíkt, því
það kemur í staðinn. Svo verður þetta í
raun vítahringur. Svefnmunstrið fer á
endanum úr skorðum, sem leiðir til auk-
ins þunglyndis. Það eru því ekki beint
tölvuleikirnir sem er um að kenna,“ segir
Björn. „Við höfum stundum sagt að tölvu-
leikirnir séu frekar fylgsni sem fólk
leitar í, en ekki orsök einangrunarinnar.“
Enginn varanlegur skaði
Svo tölvuleikir eru ekkert svo slæmir?
„Nei, þeir þurfa ekki að vera það,“ svarar
Björn. „Við erum auðvitað með aldurs-
kerfi til þess að banna of ungum börnum
að spila leiki sem þykja ekki hæfa þroska
þeirra. Að öðru leyti hef ég ekki séð neitt
sem bendir beinlínis til þess að leikirnir
séu slæmir.“
Það eru frekar afleiðingar mikillar
spilunar sem eru afdrifaríkastar. Þar
er svefnleysi helsta vandamálið að sögn
Björns.
„Fólk hlýtur ekki neitt varanlegt geðrof
við að spila of mikið af tölvuleikjum en
maður hefur séð alls konar einkenni hjá
þessum verst stöddu; þeim sem sofa ekki
neitt. Þá erum við að sjá ýmis geðræn
einkenni, hreinlega út af vansvefni. Fólk
hefur jafnvel þurft að leggjast inn á geð-
deild vegna þessa.“
Félagslega einangraðir leita
skjóls í tölvuleikjum
Of mikil spilun tölvuleikja getur leitt til geðrænna vandamála. Þunglyndir og félagsfælnir eru í meiri áhættu en aðrir.
HEIMILD: ONLINE UNIVERSITIES.COM
Birgir Þór
Harðarson
birgirh@frettabladid.is
Það er eðlilegt að 15 ára
unglingur sé í meiri áhættu en
sjötug kona, einfaldlega því
unglingurinn notar tölvur meira.
Björn Harðarson,
sálfræðingur