Fréttablaðið - 22.12.2012, Qupperneq 108

22. desember 2012 LAUGARDAGUR| MENNING | 84
DÓMAR 15.12.2012 ➜ 21.12.2012
TÓNLIST
★★★★ ★
Pascal Pinon
Twosomeness
Tvíburasysturnar hæfileikaríku úr
Vestur bænum með frábæra jaðarpopp-
plötu. - tj
★★★★★
God´s Lonely Man
Pétur Ben
Sterk og persónuleg rokkplata frá Pétri
Ben. - tj
★★★★★
Magnús & Jóhann
Í tíma
Óhætt að mæla með Í tíma fyrir alla,
sjálfhverfar kynslóðir sem og aðrar. - bt
★★★★★
Megas
Megas raular lögin sín
Glæsilegur fjórfaldur safnpakki með
bestu lögum Megasar og áður óútgefnu
efni. - tj
★★★★★
Flétta
Haukur Tómasson
Magnþrungin tónlist eftir Hauk Tómas-
son kemur vel út á þessum geisladiski.
- js
★★★★★
Foldarskart
Schola cantorum
Skemmtilegur geisladiskur með
hugljúfri tónlist. - js
★★★★★
Ylja
Ylja
Falleg og angurvær þjóðlagatónlist frá
efnilegri hljómsveit. - bt
★★★★★
Gálan
Gálan
Andi Rúnars Júl svífur yfir vötnum á
fínni plötu. - tj
★★★★★
Þórir Georg
I Will Die and You Will Die and It Will
Be Alright
Melankólískt en jafnframt fallegt verk
frá áhugaverðum listamanni. - bt
★★★★★
Ljósið þitt lýsi mér
Mótettukór Hallgrímskirkju
Góður söngur en misgóð lög, og
heimildar mynd um kórinn hefði mátt
vera betri. - js
★★★★★
Fallið lauf
Sverrir Bergmann
Tilþrifalítil sálarplata frá annars góðum
söngvara. - bt
TÓNLEIKAR
★★★★★
Mika
Silfurberg í Hörpu
Mika framkallaði fjölskylduvænt hörku-
stuð í Hörpu. - kg
★★★★★
Eva Þórarinsdóttir og
Benjamin Powell
Norðurljósasalur Hörpu
Eva Þórarinsdóttir er ný stjarna í
íslensku tónlistarlífi. - js
BÆKUR
★★★★★
Paintings/Málverk
Eggert Pétursson
Afar vel heppnuð og falleg bók, sem
spilar með sérvisku listamannsins. - þb
★★★★★
Ólíver
Birgitta Sif. Sigþrúður Gunnarsdóttir.
Falleg saga um ímyndunaraflið, góða
vini og börn sem eru svolítið sérstök.
- bhó
★★★★★
Ósjálfrátt
Auður Jónsdóttir
Ég er eiginlega orðlaus yfir þessari marg-
slungnu, fögru og fyndnu sögu. Því leita ég
í smiðju kollega minna og segi bara: Kon-
fekt og perla og nístandi falleg bók! - þhs
★★★★★
Hreint út sagt
Svavar Gestsson
Vel skrifuð bók eftir stjórnmálamann
sem lifað hefur tímanna tvenna en
eftirminnilegastar eru frásagnir úr æsku
höfundar. - bþs
★★★★★
Hvítfeld
Kristín Eiríksdóttir
Frábær skáldsaga um íslenska fjöl-
skyldu, sannleika og lygi. - jyj
★★★★★
Spádómurinn
Hildur Knútsdóttir
Skemmtilega skrifað og frumlegt
ævintýri, sem tekst á við flóknar og
erfiðar spurningar um hvað felst í því
að vera hetja. - bhó
★★★★★
Íslenskir kóngar
Einar Már Guðmundsson
Gamansöm ádeila á gerspillt íslenskt
samfélag. Slagsmál, ríðingar og fyllirí í
ofurskömmtum. - þhs
★★★★★
Randalín og Mundi
Þórdís Gísladóttir
Lauflétt miðborgarævintýri fyrir börn
8-12 ára. Fallega skrifuð, fyndin á köflum,
framúrskarandi myndskreytingar. - bhó
★★★★★
Kantata
Kristín Marja Baldursdóttir
Bragðlítil fjölskyldusaga um fordóma og
það að ekki sé allt sem sýnist. - þhs
LEIKHÚS
★★★★★
Strindberg: Aftur og sem aldrei
fyrr
Leiksýning Nemendaleikhússins
Sýning sem fangar hömluleysi Strind-
bergs vel. Leikurinn að eldinum kom
betur út en Frú Júlía. - eb
BÆKUR ★★★ ★★
Sjóræninginn
Jón Gnarr
MÁL OG MENNING
Hvernig líður þrettán ára strák
sem finnst hann vera asna legur,
ljótur og á skjön við samfélagið,
verður fyrir markvissu ein-
elti, nær ekki sambandi við for-
eldra sína og hatar skólakerfið?
Honum líður ekki vel. Honum
líður djöful lega. Og lausnirnar
eru ekki auðsjáanlegar. Þótt hann
breyti sér í pönkara, kúki á kerfið,
byrji að reykja og þykist vera töff
hverfur vanlíðanin ekki og hann er
engu nær því að vera samþykktur
af umhverfinu eða samþykkja það.
Eini griðastaðurinn er Hlemmur
þar sem samfélag þeirra sem
finnst þeir vera utangarðs í sam-
félaginu verður fyrsta upplifunin
af því að vera meðtekinn á eigin
forsendum.
Í Sjóræningjanum heldur Jón
Gnarr áfram að segja uppvaxtar-
sögu sína sem hann hóf í Indíán-
anum. Hann kallar söguna skáld-
aða ævisögu, ekki alveg sanna en
heldur enga lygi. Frásögnin er
einlæg og hispurslaus, hann dreg-
ur enga fjöður yfir það að hann
hafi ekki alltaf verið til fyrir-
myndar og fundið upp á ýmsu sem
samfélagið leit hornauga. Reyn-
ir hvorki að afsaka eitt né neitt,
hvað þá kenna öðrum um. Lesand-
anum er látið eftir að draga sínar
ályktanir um það hvað þessari
uppreisn veldur og þar er af fjöl-
mörgu að taka. Linnulaust einelti
sem nær hámarki í Réttarholts-
skóla þar sem barsmíðar, niður-
læging og hótanir verða daglegt
brauð, flókið samband drengsins
við föður sem hann skilur ekki og
ekki skilur hann, mislukkaðar til-
raunir til töffheita með því að ger-
ast pönkari og stofna pönkhljóm-
sveit, einlægur áhugi á anarkisma
og hugmyndafræði hans, ótti við
framtíðina, ótti við fortíðina, ótti
við nánast allt sem hugsast getur.
Grínistinn Jón Gnarr er víðs
fjarri í þessari sögu enda viðfangs-
efnið ekkert gamanmál. Margar
uppákomur eru þó bráðskondnar
og drengurinn sífellt að koma sér
í kostulegar aðstæður sem lesand-
inn glottir yfir. Mun sterkari eru
þó lýsingarnar á óttanum, varnar-
leysinu og sjálfsfyrirlitningunni
sem eineltið veldur. Svo sterkar
að á köflum er erfitt að lesa þær
og lesandinn fyllist skelfingu við
tilhugsunina um öll þau börn sem
enn eiga í þessari baráttu á hverj-
um degi. Í þeirri stöðu er helvíti
vissulega dagleg upplifun.
Bókin er ágætlega skrifuð, svo-
lítið skipulagslaus á köflum og les-
andinn veit ekki alltaf alveg hvar
hann er staddur í tíma sögunnar, en
það kemur lítið að sök þar sem nán-
ast á hverri síðu er umhugsunar-
efni sem ekki er niðurneglt í tíma.
Það sem upp á vantar í stíl og bygg-
ingu er rækilega bætt upp með
viðfangsefninu. Sjóræninginn er
einfaldlega bók sem ekki lætur les-
andann í friði. Friðrika Benónýsdóttir
NIÐURSTAÐA: Einlæg og nístandi
saga um einelti, uppreisn og leit
að samastað í tilverunni. Saga sem
virkilega snertir lesandann.
Jónsi pönk og anarkíið
BÆKUR ★★ ★★★
Ljósmóðirin
Eyrún Ingadóttir
VERÖLD
Saga Eyrúnar Inga-
dóttur af ljósmóður-
inni Þórdísi Símonar-
dóttur á Eyrarbakka
er heimildaskáldsaga, byggð á
könnun heimilda af ýmsu tagi um
ævi merkrar konu. Sagan hefst á
jarðar för Þórdísar árið 1930 en
teygir sig aftur til ársins 1886
þegar hún er tiltölulega nýkomin
til starfa í héraðinu. Ævi hennar er
viðburðarík en erfið. Kjör kvenna
sem sinntu ljósmóðurstörfum voru
kröpp, hún þurfti að sinna ýmiss
konar tilfallandi vinnu með ljós-
móðurstörfunum og þótt hún finni
um stund hamingju í einkalífinu
reynist sú hamingja vera skamm-
vinn.
Þótt Þórdís sjálf sé alltaf í sögu-
miðju er ævi hennar eins og speg-
ill á þetta tímabil í Íslandssögunni.
Þorpsbragnum á Eyrarbakka er
vel lýst, með kaupmönnum, kaup-
staðarferðum bænda og tilheyr-
andi drykkjuskap. Starf Þórdís-
ar sem ljósmóður gerir það að
verkum að hún þekkir aðstæður
flestra, jafnt fátækra sem ríkra.
Hún lætur ekki við það sitja að
sinna ljósmóðurstörfum heldur
lætur hún til sín taka í málefnum
samfélagsins, hún stofnar stúku
ásamt nokkrum eldhugum í þorp-
inu og stendur uppi í hárinu á yfir-
völdum og kaupmannavaldi, hefur
stundum sigur en ekki alltaf. Ljós-
móðirin er örlagasaga einstaklings
en hún endurspeglar líka stöðu
kvenna í samfélagi sem er stýrt
af körlum og þar sem þeir sem
eiga eitthvað undir sér
hafa líf smælingjanna í
hendi sér.
Saga Þórdísar er sögð
á hefðbundinn og raun-
sæjan hátt. Á köflum
minnir frásögnin á sagn-
fræði, allar lýsingar á
aðstæðum, húsakynn-
um og daglegu lífi eru
nákvæmar og stundum
þurrlegar en sögumaður
stendur líka þétt upp við Þórdísi
og lýsir tilfinningum hennar; ást
og hatri, ástríðu og reiði, jafnvel
þrjósku. Líf Þórdísar er enginn
dans á rósum og það mótar persón-
una, hún er stundum nokkuð hörð í
horn að taka, ekki bara í viðskipt-
um sínum við yfir valdið heldur
líka við sína nánustu. Sögu maður
stendur þó alltaf þétt við bakið
á Þórdísi, jafnvel þegar lesanda
kann að finnast hún óbilgjörn og
hörð.
Helsta frávikið frá algerlega
raunsæislegri frásagnaraðferð
felst í tímanum í sögunni. Í sög-
unni skiptast á tvö tímaplön, ann-
ars vegar fylgjum við Þórdísi síð-
asta árið í lífi hennar, hins vegar
rifjar sögumaður upp líf hennar
undangengin 45 ár eða svo. Þessi
aðferð gefur tækifæri til að byggja
upp spennu, en sögumaður er
nokkuð gjarn á að gefa í skyn hvað
eigi eftir að gerast síðar í sög-
unni sem dregur nokkuð úr þeirri
spennu. Almennt eru aðferðirnar
við að skipta á milli sviða svolít-
ið stirðar þannig að þessi aðferð
virkar ekki alltaf sem skyldi.
Jón Yngvi Jóhannsson
NIÐURSTAÐA: Áhugaverð söguleg
skáldsaga um merka konu og erfiða
tíma en á köflum ber sagnfræðin
skáldskapinn ofurliði.
Kona í karlaheimi