Fréttatíminn - 29.10.2010, Page 42

R igningin buldi á sviðinu og límdi saman
blöð ræðumanna,
rokið feykti þeim
nærri því um koll. „Ég
gefst ekki upp þótt
á móti blási,“ hefðu
bókstaf lega getað
verið einkennisorð
kvennafrídagsins í
Reykjavík á mánu-
daginn var. Nei, kon-
ur létu illviðrið ekki
aftra sér og þrömm-
uðu hnarreistar nið-
ur Skólavörðustíg og
Bankastræti í tug-
þúsundatali og komu
sér fyrir á Arnarhóli
í baráttuhug, stað-
ráðnar í að standa af
sér storminn. Ég var þeirra á meðal
og hlustaði uppveðruð á áhrifamikl-
ar ræður um kynbundinn launa-
mun og kynbundið ofbeldi, mikil-
væg málefni sem nauðsynlegt er að
taka á.
Konan við hliðina á mér hafði tek-
ið þátt í fyrsta Kvennafrídeginum
árið 1975 og verið ein af upphafs-
konum Rauðsokkuhreyfingarinnar.
„Hverju hefur verið áorkað?“ spurði
ég hana og hún tjáði mér að margt
hefði breyst til batnaðar á 35 árum,
aðallega viðhorfið í samfélaginu. Á
nútímaheimilum tækju karlmenn
virkan þátt í heimilisstörfum. En
hún hafði einnig áhyggjur af því að
jafnréttisbaráttan hefði gengið svo
langt að hún væri í raun að snúast
upp í andstöðu sína, að til væru kon-
ur sem helst vildu gera karlmenn
brottræka úr samfélaginu. Hún
hafði til dæmis heyrt að í bígerð
væri að stofna banka þar sem að-
eins konur mættu vinna og leist illa
á þann ráðahag.
„Já, ég þori, get
og vil“ sungu kon-
ur fyrir 35 árum.
Fimm árum síðar
urðu Íslending-
ar fyrsta þjóðin
í heiminum til
að kjósa konu til
forseta. Síðan þá
hafa konur geng-
ið í mörg önnur
hefðbundin karl-
mannsstörf, ver-
ið forstjórar og
borgarstjórar og í
fyrra eignuðumst
við fyrsta kven-
forsætisráðherr-
ann. Konur eru
fróðleiksfúsar og
sækja orðið há-
skóla í auknari
mæli en karlar. Raungreinar, sem
lengi voru vígi karlmanna, eru líka
orðnar vinsælar meðal kvenna. Það
mætti ætla að tækifærin væru jöfn
og því skýtur skökku við að kyn-
bundinn launamunur sé ennþá til
staðar. Ég spyr mig hvers vegna það
sé. Nýta konur ekki tækifærin sem
þær hafa til fulls? Getur verið að
konur þori síður að biðja um launa-
hækkun en starfsbræður þeirra?
Það sló mig þegar heildarfjöldi
frambjóðenda til stjórnlagaþings
var kunngjörður, 523, að konur
væru í miklum minnihluta, eða að-
eins þriðjungur frambjóðenda. Mér
þykir illskiljanlegt að ekki skuli
fleiri konur vera í þessum frækna og
ótrúlega stóra hópi sem vill leggja
sitt af mörkum við að endurskoða
stjórnarskrá Íslands, sýna vilja í
verki og skapa okkur öllum betri
framtíð. Er „Ég þori, get og vil“ að-
eins bergmál úr fortíðinni?
42 viðhorf Helgin 29.-31. október 2010
Konur minntust þess með fjöldafundi í viku-
byrjun að 35 ár eru liðin frá kvennafrídeg-
inum fræga, gott ef ekki heimsfræga. Kon-
um var nóg boðið árið 1975, þær gengu út
af vinnustöðum eða skildu karlana eftir með
ómegðina, börn sem þeir kunnu lítt eða ekki
að fara með. Það var magnaður dagur fyrir
konur jafnt sem karla. Leiða má gild rök að
því að samstaða kvenna þennan daga hafi
m.a. rutt Vigdísi Finnbogadóttur braut í for-
setakosningunum fimm árum síðar.
Vart er ofmælt að á þessum árum hafi
það verið skoðun meirihluta þjóðarinnar að
á Bessastöðum sætu forseti og forsetafrú.
Forsetinn var titlaður herra. Í þessu ljósi var
fróðlegt að sjá heimildarmynd Ríkissjón-
varpsins um fífldjarft forsetaframboð Vig-
dísar Finnbogadóttur. Sjónvarpsfréttamenn
þess tíma spurðu einlæglega hvernig í ósköp-
unum ætti að titla forseta Íslands, færi svo
að kona yrði kjörin. Keppinautar Vigdísar
um embættið, allt miðaldra karlar í hjóna-
bandi, töldu fátt annað koma til greina en að
hjón settust að á forsetasetrinu og forsetinn,
karl vel að merkja, hefði sér forsetafrú til að-
stoðar.
Vigdís keyrði þetta allt í kaf, hafði betur er
karlarnir og gegndi forsetaembættinu með
eftirminnilegri prýði. En jafnvel hún, kona
sem braut blað og ruddi braut, sá ekki fyrir
sér að hún hefði getað farið í forsetafram-
boðið með karl sér við hlið. Það að karl yrði
forsetamaki var óhugsandi árið 1980.
Þetta hefur breyst, eins og svo margt ann-
að, sem betur fer. Núverandi forseti lýkur
sínu fjórða kjörtímabili eftir tæplega tvö ár.
Enginn forseti hefur setið lengur er sextán
ár svo það telst varla mikil dirfska að reikna
með því að nýr forseti setjist að á Bessastöð-
um árið 2012. Það skal líka fullyrt að kjós-
endur í því væntanlega kjöri sjá ekkert at-
hugavert við það að kona taki með sér maka
á Álftanesið.
Sá sem eldri er en tvævetur getur litið í
eigin barm og séð breytinguna sem orðið
hefur á samfélaginu. Við hjónakornin hófum
sambúð í kjallara í Hlíðunum og eignuðumst
frumburðinn tveimur árum fyrir kvennafrí-
daginn mikla, raunar ekki hjón þá því barn-
ið fæddist í synd. Bæði vorum við mótuð af
uppeldi þess tíma. Karlar fóru út að vinna,
konur voru heima með börn. Auðvitað voru
alls konar undantekningar frá þessu en þetta
var normið. Inn í þetta skipulag gengum við,
piltur og stúlka um tvítugt.
Hvorugt okkar hafði staðið í matseld, um
hana höfðu mæður okkar séð. Það breytti
engu. Húsbóndanefnan í fyrrgreindri kjall-
araíbúð, piltur um tvítugt, settist við matar-
borðið og beið þess að húsmóðirin í sömu
íbúð, stúlka um tvítugt, gæfi sér að borða.
Stráknum í þessari örfjölskyldu þótti sjálf-
sagt að stelpan setti ýsusporð í pott og bæri
á borð. Það merkilega var að tvítuga stelpan
tók þessu möglunarlítið. Svo var mótunin og
hefðin öflug.
Þess er enn minnst á heimili okkar hjóna
er fyrrnefndur tvítugur húsbóndi hengdi upp
minnisblað fyrir ofan Rafha-eldavélina í eld-
húsi því sem hann taldi tilheyra tilvonandi
frú sinni: „Mundu eftir að sjóða kartöflurn-
ar“. Slíkt grundvallaratriði vildi gleymast hjá
hinni óvönu húsmóður. Það hvarflaði ekki að
meintum húsbónda að kartöflusuða kæmi
sér við.
Karlinn í fyrrgreindri sambúð hefur síðar
lært að sjóða kartöflur. Vissulega má draga
færni hans í eldhúsi í efa en viðleitni er til
staðar. Breytingin er meiri milli kynslóð-
anna. Viðsnúningur hefur orðið frá því Vig-
dís átti við karlana árið 1980. Við hjónin eig-
um tvo syni og tvo tengdasyni. Þessir ungu
menn eru á engan hátt líkir föður sínum og
tengdaföður á þeirra aldri þegar kemur að
heimilisstörfum og barnauppeldi. Maturinn
sem þeir töfra fram er í senn hollur, bragð-
góður og litríkur. Þeim þykir matseld sjálf-
sagður þáttur ólíkt því sem var í huga þeirra
karla sem á undan þeim fóru. Hið sama á við
um barnastúss. Ábyrgð og umönnun er sam-
eiginlegt átak beggja foreldranna.
Þegar að því stússi kemur hefur jafnvel
hinn gagnslitli húsbóndi úr Hlíðakjallaranum
breyst. Hafi bóndi sá lítt kunnað að fara með
eigin börn og treyst á konu sína er honum
ekki alls varnað þegar að afabörnum kem-
ur. Hann hefur jafnvel gegnt því virðulega
embætti að vera „dagafi“, þ.e. séð einn og
óstuddur um barnabörn sín frá morgni til
kvölds og það um nokkra hríð; gefið pela,
skafið úr epli, skipt um bleiur og svæft í göml-
um Silvercross.
Því vill sá hinn sami halda því fram að
jafnréttið hafi fest rætur þar sem það skipt-
ir mestu, inni á heimilunum. Enn er auð-
vitað verk að vinna, karlar eru fleiri en kon-
ur í sveitarstjórnum og á þingi en þar þokast
einnig í rétta átt. Ekki skal gleyma því að
karlavígi forsætisráðuneytisins er fallið ekki
síður en forsetaembættisins. Viðhorf þeirra
ungu kvenna sem pistilskrifarinn og fyrrum
húsbóndi í Hlíðakjallaranum umgengst er
klárt. Þær ganga hnarreistar fram og líta svo
á, með réttu, að þeim séu allir vegir færir,
þær standi engum að baki og keppi á jafn-
réttisgrundvelli við aðra, hvort heldur eru
karlar eða aðrar konur.
Það þýðir ekkert að hengja upp miða með
áminningu um kartöflusuðu fyrir ofan elda-
vélina á þeirra heimili.
Áminning um kartöflusuðu
Eygló Svala Arnarsdóttir
ritstjóri icelandreview.com
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
MIKIÐ ÚRVAL
BETRA VERÐ
Auglýsing dagblað 5d x 10 cm
dekk fyrir allar gerðir og stærðir bíla – góð greiðslukjör
VETRARDEKK Á FRÁBÆRU VERÐI
Rauðhellu 11, Hfj.
 568 2035
Hjallahrauni 4, Hfj.
 565 2121
Dugguvogi 10
 568 2020
www.pitstop.is
ÞRJÁR FULLKOMNAR ÞJÓNUSTUSTÖÐVAR
VAXT
ALAU
ST
VISA & MAS
TE
RC
A
R
D
VA
X
TA
LA
US
T Í
AL
LT AÐ 6 MÁNUÐI
Kvennafrídagurinn og stjórnlagaþing
Ég þori, get og
vil ... eða hvað?
Það sló mig þegar heildarfjöldi fram-
bjóðenda til stjórnlagaþings var kunn-
gjörður, 523, að konur væru í miklum
minnihluta.