Prentarinn - 01.04.1987, Qupperneq 14

Mengunarmælingar
við prentun
Miklar tæknibreytingar hafa
átt sér stað innan prentiðn-
aðarins á undanförnum árum.
Einnig hafa átt sér stað breyt-
ingar á efnanotkun, mjög
mismunandi þó eftir prentað-
ferðum. Geysilegur fjöldi
efna eru og hafa verið notuð í
prentiðnaði í gegnum árin.
Meðal efna sem mikið hafa
verið notuð í prentiðnaði eru
lífræn leysiefni. Er það aðal-
lega við sjálfa prentunina
sem þau koma fyrir, en einnig
geta þau komið fyrir t. d. í
bókbandi (við límingu) og víð-
ar.
Lífræn leysiefni eru ekki
neinn einn sameiginlegur
efnaflokkur, efnafræðilega
séð. Flokkunin er fremur til-
komin vegna svipaðra eigin-
leika þeirra, t. d. að þau eru
yfirleitt rokgjörn, leysa upp
fitu o. fl.
Heilsufarsáhrif
Eituráhrif leysiefna geta verið mismun-
andi eftir efnum. Magnið og tíminn
sem dvalið er í mengun skipta einnig
mjög miklu máli í sambandi við eitur-
áhrif. Auk þess fer upptaka efnanna í
líkamann eftir þáttum eins og öndun og
blóðrás (öndunarhraða og hjartsláttar-
hraða), leysanleika efnanna í blóðinu
og vefjum líkamans. Þannig er upptak-
an mismunandi t. d. eftir því hvort um
erfiðisvinnu er að ræða eða ekki.
Til að losa sig við efni verður líkaminn í
flestum tilvikum að breyta þeim, þó
sum efni yfirgefi líkamann óbreytt t. d.
með útöndunarloftinu. Þær efnabreyt-
ingar sem verða á lífrænum leysiefnum
í líkamanum eru í mörgum tilvikum
ekki þekktar til hlítar. Efnin sem
myndast eru venjulega meira vatns-
leysanleg en upphaflegu efnin og eiga
því greiðari leið út úr líkamanum t. d.
með þvagi. Lifrin er það líffæri sem
mesta hæfileikana hefur til að um-
breyta efnum en önnur líffæri eða líf-
færakerfi eins og nýru og þarmar gegna
einnig stóru hlutverki í þessu sam-
bandi. Venjulega myndast efni sem eru
minna eitruð en upphaflegu efnin, en
hið gagnstæða er einnig þekkt.
Hin bráðu deyfingaráhrif lífrænna
leysiefna hafa verið þekkt í langan
tíma. Áhrif eins og þreyta, erfiðleikar
með einbeitingu, almennur pirringur
og lítið þol gagnvart alkóhóli benda til
viðvarandi skaða á taugakerfinu. Það
er því algengt að lífræn leysiefni hafi
áhrif á taugakerfið og þá sérstaklega
miðtaugakerfið. Gufur frá lífrænum
leysiefnum berast út í blóðrásina í lung-
unum. þar sem leysiefnin leysast vel í
fituríkum vefjum safnast þau m. a. fyr-
ir í hinum fituríku vefjum miðtauga-
kerfisins þar sem eituráhrifa þeirra síð-
an gætir. Mörg leysiefni geta einnig
borist inn í líkamann í umtalsverðu
magni í gegnum húðina.
í sumum tilvikum ganga áhrifin sem
efnin valda til baka og á það sérstak-
lega við um bráð áhrif sem verða þegar
viðkomandi verður fyrir tiltölulega
mikilli mengun í stuttan tíma. Það er þó
háð því hvers konar áhrif er um að ræða
og hvaða líffæri á í hlut. Þannig hefur
lifrin mikla hæfileika til að láta áhrif
ganga til baka, meðan miðtaugakerfið
hefur takmarkaða getu til þess. Að ein-
hverju leyti geta þó óskemmdar tauga-
frumur tekið við hlutverki skemmdra
fruma en sá hæfileiki minnkar með
aldrinum.
Auk þess sem lífræn leysiefni geta bor-
ist inn í líkamann í gegnum húðina,
leysa þau upp fituvefi hennar, þannig
að hún verður þurr og sprungur geta
myndast í henni. Við síendurtekna
snertingu getur verið hætta á exemi.
Einnig geta þau haft þau áhrif að önnur
efni eigi greiðari leið inn í líkamann í
gegnum húðina en ella.
Mengunarmörk fyrir einstök efni í
starfsumhverfinu segja til um hve mikil
mengun tiltekins efnis má mest vera að
meðaltali yfir 8 stunda vinnudag. Ef
mengun er undir mörkum á að vera
tryggt að flestir geti unnið við slíkar að-
stæður án þess að þeir bíði tjón af. Það
kemur hins vegar ekki í veg fyrir að
ákveðnir einstaklingar, sem næmari
eru en almennt gerist, finni fyrir óþæg-
indum eða geti borið skaða af. Meng-
unarmörkin eru byggð á þeirri þekk-
ingu sem til staðar er hverju sinni
um heilsufarsáhrif einstakra efnasam-
banda og þeim breytt ef nýjar upplýs-
ingar gefa tilefni til þess. Þess vegna
eru mengunarmörkin ekki neinn fastur
og óumbreytanlegur staðall og almennt
gildir sú regla að mengun á vinnustöð-
um eigi að vera eins lítil og kostur er og
ekki yfir mengunarmörkum.
PRENTARINN 4.7.'87