Vísbending - 17.12.2007, Blaðsíða 16

Hús Islandsbanka við Lœkjartorg.
að undanskildum 750 þúsund krónum sem landsjóður mátti gefa út
handa Landsbankanum. Hámark seðlaútgáfú Islandsbanka var fyrst
um sinn 21/: milljón króna.4 Rctturinn til seðlaútgáfu virðist hafa
vcrið lykilatriði í hugum þeirra sem hugðust lcggja fram hlutafé
til bankans. Þá naut bankinn skattfríðinda umfram önnur fyrirtæki
eins og Landsbankinn. A móti seðlaútgáfurétti Islandsbanka kom
að íslensk stjómvöld skipuðu §óra af sjö stjómarmönnum bankans
þó að þau ættu ekki hlut í honum. Frá upphafi höfðu því stjómvöld
úrslitaáhrif á rekstur bankans.
Af þessum sökum þróaðist bankastarfsemi með öðrum hætti
hér á landi en í grannlöndunum. Þar var seðlaútgáfa jafhan í
höndum ríkisbanka sem smám saman drógu sig út úr venjulegri
bankastarfsemi. Hérlendis nutu báðir viðskiptabankamir hagnaðar
af útgáfu peningaseðla og báðir nutu skattffíðinda eins og fyrr
segir. Ekki var einfalt mál að hefja samkeppni við íslandsbanka og
Landsbankann meöan svo stóð á. Því hefiir
verið haldið fram að sérréttindi bankanna
tveggja, ásamt kröfiim um lágmarkshlutafé,
hafi orðið til þess að öll áform um að stofha
nýja einkabanka hér á landi mnnu út í sandinn á
komandi áratugum.5
Rekstur bankans
Rekstur Islandsbanka gekk mjög vel fyrstu árin
og bankinn skilaði góðum arði. Fyrsta stóra
Er t»að satt
rmr UTÖ
sem sta5lau*| ^aíurinn skuldi
aó bankaeítirUtsm
tslandsbanka um ^ ^ ^
und kronaT M ^ pc.m
veta. aiveg 1 ^ann átti aö
Iúnsstofnunum,sem r
-U cttirVii me?!
áfallið sem bankinn varð fyrir varð árið 1914 þegar milljónafélag
Péturs Thorsteinssonar útgerðannanns varð gjaldþrota. Arið 1917
var hagur Islandsbanka þó enn traustur. Stjómmálamenn sættu sig
hins vegar margir hveijir illa við að seðlaprentun væri í hönduin
erlends banka og viðræður hófúst um að bankinn léti útgáfúna
af hendi. Samkomulag náðist fljótt um að landsstjómin greiddi
bankanum bætur fyrir seðlaprentunarréttinn, hluthafar skyldu einir
velja bankanum stjóm og honum væri heimilt að auka hlutafé sitt
að vild. Fyrir lá loforð fra danska Privatbankanum um IV2 milljón í
nýtt hlutafé. En samkomulagið var fellt á Alþingi árið 1919. Þar þótti
samningurinn of hagstæður bankanum. Þingmenn óttuðust að hann
yrði fljótt miklu stærri en bankinn sem ríkið rak.6
Útflutningsverð hækkaði fyrst eftir stríðslok. Mikið var keypt af
togumm og mikið veitt af nýjum lánum. Seðlaútgáfa jókst. „Þing
og þjóð er samtaka í því að taka lausatökum
á málinu og því barst alt stjómlaust út í
hringiðu þenslunnar,"7 segir Magnús Jónsson
í bankasögu sinni árið 1926. Peningaþensla
ýtti undir verðbólgu og fast gengi miðað
við dönsku krónuna gerði það að verkum
að tekjur útgerðar jukust ekki jafhhratt og
kostnaðurinn. Þegar verð féll á alúrðum
árin 1919 og 1920 magnaðist vandi
útflutningsfyrirtækja og Islandsbanki tapaði
miklu fé. Síðla sumars 1920 gerðist það
16 IVÍSBENDING