Vísbending - 17.12.2007, Blaðsíða 30

Traustar, almennar reglur
OH: Þessu aukna frjálsræði hafa líka fylgt alls konar takmarkandi
reglur um hegðan fyrirtækja á markaði og þykja að minnsta kosti
eðlilegar annars staðar. Eftirlit með markaði sem framámenn í
atvinnulífi kalla gjaman eftirlitsiðnaðinn og er mjög í nöp við.
JS: En markaðslögmálin njóta sín hvergi nema í kringum þau sé
settur traustur reglurammi. Þetta er auðvitað sú mikla breyting sem
orðin er.
ÓH: Já, og það er greinilegt að það er mörgum svokölluðum
frjálshyggjumönnum mjög í nöp við.
JS: Ég veit nú ekki almennilega hvað það orð þýðir,
frjálshyggjumaóur. Ég held að þú finnir hvergi dæmi um vel starfandi
markað þar sem ekki em líka vel skipulagðar reglur sem móta
umhverfi viðskiptanna.I raun og vem helst þetta tvennt algerlega í
hendur. Það er íráleitt að tala um þetta tvennt sem andstæður. Þetta er
eins og tvær skeljar sem mynda samloku.
JH: Morgunblaðið hefúr gengið allt of langt í þessum málum á
of veikum grunni.
Sérstakt myntkerfi ?
ÓH: En er íslenska hagkeifið of lítið tilþess að vera sérstakt
myntketfi? Eykurþað á sveiflur?
JS: Ég held að fæstum geti blandast hugur um það að
íslenska myntsvæðið er minna en það sem kalla mætti kjörstærð
á myntsvæði, svo ég vísi óbeint til frægrar greinar eftir Robert
Mundell ffá 1961, A Theory of Optimum Currency Areas. En
hvaða val átti Island eftir að gjaldeyris- ogjjármagnshreyfingar
höfðu verið gejharfijálsar? Þá var valið annað hvort að tengjast
stærra myntsvæði - og í því efni er kosturinn að flestra áliti aðeins
einn: að tengjast Evrópusambandinu með aðild að Efhahags- og
myntbandalaginu þ.e. evmsvæðinu - eða reka myntkerfi af því
tagi sem við höfúm glímt við ffá árinu 2001. í raun og vem
er kannski ekki eins mikill munur á þessu tvennu og mönnum
gæti virst, því að til þess að reka farsællega sjálfstæða mynt
með verðbólgumarkmiði og stýrivöxtum sem helsta stjómtæki,
þurfa Islendingar að koma á því, jafnvægi í efnahagsmálum'1
sem er forsenda fyrir aðild að Efnahags- og myntbandalaginu,
EMU, innan ESB og þar með að evmsvæðinu.
JH. Það stendur engin auðveld leið til boða.
JS:Þaðstendurenginauðveldleiðtilboðaútúrþessumvanda.
En hins vegar tel ég að það séu ákveðnar hættur í því fólgnar
að reyna að halda áffam að reka þennan minnsta gjaldmiðil
heims sem sjálfstæða mynt í ólgusjó hnattvæddra fjármagns-
og gjaldeyrismarkaða. Um þetta þarf að fara ffam opinská og
skynsamleg umræða og athugun. Það er ekki nokkur vafi á því
að reynslan sem við höfúm af því að taka þátt í Evrópusamstarfi
á sviði efnahags- og viðskiptamála hefúr í öllum atriðum
verið góð. Það var eitt af því merkasta sem viðreisnarstjómin
gerði, að beijast fyrir aðildinni að ffíverslunarsvæðinu EFTA
sem var ákveðið 1968 og kom til ffamkvæmdar 1970 og svo
ffíverslunarsamningunum við Evrópusambandið, sem lokið var
af vinstri stjóminni 1972. Þetta em vörður á leiðinni til framfara.
Aðildin að Evrópska efnahagssvæðinu sem ákveðin var 1992 og
gekk í gildi 1994 byggir á þessum aðdraganda. Þaó er að mínu
áliti fyrst og ffemst tæknilegt spursmál hvort myntbandalagið
er með í samstarfinu eða ekki. Það er ekki allur munur á því
og þeim skuldbindingum sem menn gangast undir í sambandi
við EES. Stundum er látið í veðri vaka að þama sé mikill
eðlismunur. Ég tel það ekki vera. En þetta er og verður eitt af
varanlegu viðfangsefnunum á íslenskri þjóðmáladagskrá.
JH: Undir þetta get ég allt saman tekið, af heilum huga.
Það hafa alltaf verið til gætnir og skynsamir stórkapítalistar og
einnig þessar ofsafengnu göslaratýpur sem kunna sér ekki hóf og
þekkja ekki mannasiði.
Mér finnst það ótrúlegt að þessir menn skuli ekki skilja það sjálfir,
hvað þeir gera sjálfúm sér og öðmm og öllu kerfmu illt með háttalagi
sínu. Svo em til menn, sem kunna að haga sér skynsamlega og vekja
traust. En það er ekki annað en reynslan sem refsar hinum.
JS: Ég tel að nú sé sérstaklega mikilvægt að eftirlitsstarfsemin sé
sem allra vönduðust m.a. vegna mikilla umsvifa íslenskra fýrirtækja
erlendis, ekki síst ljármálafyrirtækjanna. Opinbert eftirlit má þó
auðvitað aldrei fara offari og þarf jafúan að byggja á traustum,
almennum reglum.
JH: Ég held að það hafi orðið slys í sambandi við bankana og
fjármálakerfið þegar Fjármálaeftirlitið var tekið ffá Seðlabankanum
og gert að sjálfstæðri stofnun sem ekki byggði á nægri reynslu. Þaó
var gert á versta tíma, einmitt þegar verið er að einkavæða bankana.
Þetta er ábyggilega komið í betra lag núna, en ég held að það hafi
verið mistök á sínum tíma.
JS: Þama var nú í raun og vem verið að fara eftir tíðarandanum.
JH: Tíðarandanum?
JS: Já, til dæmis var verið að kljúfa bankaeftirlitið ffá
seðlabankanum í Bretlandi um þetta leyti. Hugmyndin á bak við þetta
var m.a. var sú að eftirlitið þyrfti að taka til fleiri fjármálastofnana
en áður, ekki eingöngu bankanna heldur einnig til tryggingafélaga
og verðbréfafýrirtækja sem létu sífellt meira að sér kveða. Það
verður ekki nógsamlega undirstrikað hversu mikilvægt það er að
þetta séu traustar stofnanir. Þessar stofrianir, Samkeppniseftirlitið og
Fjármálaeftirlitið em auk Seólabankans afar mikilvægar fýrir vel-
virkan markaðsbúskap.
Afskráning fyrirtcekja af markaði
JH: Nú hefúr orðið sú þróun í þá átt að taka fýrirtækin út af
hlutabréfamarkaðinum. Þróunin er ekki einungis hér á landi heldur í
umheiminum líka. Hún hefúr að nokkm byggst á þessu óvenjulega
lága vaxtastigi í heiminum á þessum ámm. Það hefúr verið mikil
ffeisting að taka eigið fé út úr fýrirtækjunum og setja lánsfé inn í
staðinn. Þetta held ég hafi ekki verið gott, það er óheppilegt að þetta
skyldi einmitt byija þegar hlutabréfamarkaður hér er að komast til
nokkurs þroska. Kannski snýst þetta við þegar vaxtastigið verður
eðlilegra og ekki verður hægt að mata krókinn á þennan hátt. Það
hefði verið heilbrigðari þróun ef fýrirtækin hefðu haldið áffam á
markaði.
OH: En svo erþað hlutverkJjölmiðla. Hafa íslenskir Jjölmiðlar
verið nógu vökulir og gagmýnir á ástandið? Við tókum eftir því
þegar greiningardeildir erlendra banka fóru að efast um innviði
bœði íslenskra banka og jafhvel íslenska ríkisins, þá var fyrsta
vörnin sú að þessir menn vissu ekkert I sinn haus og œttu ekkert
að vera að gjamma og að þetta væri öfund yfir íslensku útrásinni
og velgengninni og svo Jramvegis. Svo tóku menn sig á, tóku þetta
alvarlega, en islensku Jjölmiðlamir brugðust þannig við að þetta
vœri árás á landið, þjóðina en ekki þá rnenn sem voru að stunda
þessi viðskipti.
JS: Sem betur fer bmgðust bæði bankamir og opinberar stofnanir
við þessari ágjöf með skynsamlegum hætti, einfaldlega með því
að leggja spilin á borðið og nota hvert tækifæri sem gafst til að
kynna reikninga sína og starfsaðferðir og íslensk efnahagsmál - og
reyndar hvað bankana varðar, að breyta sínu búskaparlagi, t.d. með
því að draga úr krosseignarhaldi sem var eitt af því sem harðast var
gagnrýnt.
OH: En hefur ekki lengi verið tilhneiging til að takaJj’rírtœkin út
af markaði, eins og þú varst að segja, Jónas, til þess að kornast hjá
þessari upplýsingaskyldu? Er nema eitt sjávarútvegsf’rirtœki eftir á
markaðnum?
30 IVÍSBENDING