Vísbending


Vísbending - 17.12.2007, Blaðsíða 11

Vísbending - 17.12.2007, Blaðsíða 11
Við höföum ámm saman sent honum hinar frægu SÍA-skýrslur sem Morgunblaðið birti kafla úr sumarið 1962. Við lögðum mjög að Einari að flokkurinn myndi afneita ástandinu í Þýskalandi og þvo hendur sínar af því sem þar var að gerast og segja að austurþýska ríkið væri í raun ein stór lygi. Ég man eftirhörðum umræðum sumarið 1962 þar sem við Hjalti Kristgeirsson lögðum hart að honum og Einar samsinnti öllu sem við sögðum en sagði alltaf: Þetta er allt rétt sem þið segið en við skulum ekki gera neitt núna.“ En qfheituðuð þið hinu sósíalíska samfélagi Austur-Þýskalands opinberlega á þessum tíma? „Nei, ekki opinberlega. Ég var að íhuga að skrifa opinberlega um reynslu mína og upplifun fyrst eftir að ég kom heim en eftir að SIA-skýrslumar birtust í Morgunblaðinu hætti ég við það. Ég hélt áfram að verja hugmyndina og hin sósíalísku fræði en ég varði aldrei Austur-Þýskaland opinberlega nema þá með þögninni.“ Til upprifjunar má geta þess að SIA-skýrslumar vom bréfaskipti námsmanna í löndum fýrir austan jámtjald sem vom send manna á milli í fjölriti. Morgunblaðið haföi komist yfir þær sumarið 1962 úr fórum Skúla Magnússonar sem verið haföi við nám í Kína. Var birtingþessara bréfa óþœgilegfyrirykkur ogflokkinn? „Já, þetta var okkur bæði persónulega erfrtt og einnig erfitt fyrir flokkinn. Einar fékk alltaf afrit af öllum þessum bréfum og við sögðum allan tírnann að hann mætti sýna þau hveijum sem var. Ég skrifaði honurn líka persónuleg bréf frá Þýskalandi en hann sýndi aldrei neinum rnanni bréfin og minntist aldrei á þau svo að ég viti. Ég held að hann hafi talið það mistök að senda okkur og að við væmm hálfgerðir vandræðamenn. Ég held að hann hafí alla tíð trúað því að ef flokkurinn héldi sér hreinum og missti ekki tökin færi allt vel og ég held að hann hafi dáið í þeirri trú.“ Ég var ekki góður hagfrœðingur Þegar þú komst heim aftur, varstu þá góður hagfi-œðingur? „Nei, alls ekki. Ég lærði ekkert um fjármálakerfi, skattkerfi eða slíkt sem hagffæðingar nútímans velta fyrir sér. Mér var kennt að markaðskerfi væri ónýtt drasl sem væri að renna sitt skeið á enda og áætlunarbúskapur væri eina hagfræðin sem gilti. Ég var sáttur við þessi ffæði þá og hélt að hægt væri að stjóma samfélögum með áætlunarbúskap. Þegar ég kom heim var Seðlabankinn varla til. Framkvæmdabankinn, undir stjóm Benjamíns Eiríkssonar, var enn við lýði og Gylfí Þ. Gíslason var töluvert farinn að tala opinberlega urn hagffæði og hagfræðikenningar en hann var á bandi Alþýðuflokksmanna sem vom ekki pólitískt góðir menn í okkar augurn. Við töldum að áætlunarbúskapur væri það sem koma skyldi og jafnaðarmennska væri í besta falli áfangi á þeirri leið. í augum sannra sósíalista em jafhaðarmenn takmarkaðir endurskoðunarsinnar. Við höföum hins vegar höndlað þann sannleik að til væri vísindalegur sannleikur um þróun í þjóðfélagsmálum og það var sósíalismi og áætlunarbúskapur. En við sáurn þetta ekki sem trúarofstæki heldur vísindi og trúðum á vísindin. Benjamín Eiríksson komst vel að orði þegar hann sagði að áætlunarbúskapur væri sterill og dauður en markaðsbúskapur lífrænn og ófyrirsjáanlegur.“ Fékkstu þá aldrei tœkifceri til að stunda hagfrœðina sem þú hafðir lcert? „Nei, ég kom ffá Berlín sem sami sveitastrákurinn og ég fór þangað. Ég var orðinn menntaður hagffæðingur en liðónýtur stjómmálamaður. Ég þekkti ekki klíkumar í flokknum og komst því aldrei neitt áffam þar. Islenskir námsmenn í Austur-Þýskalandi á skemmtiferð í Spree skógi vorið 1961. Fremst: Þorsteinn Valdimarsson og Kristmundur Halldórsson. I miðið: Rafn, FranzA. Gíslason og Helga Harðardóttir. Aftast: Þýskur fararstjóri og Jón Baldvin Hannibalsson sem var í heimsókn. Standandi: Þýskur bátsmaður. Svo var ég að leika bírókrat fyrir Þjóðverjana um tíma og tína saman tölffæði úr Verslunartíðindum fyrir þá en svo splundraðist fjölskyldan og ég fór á togara og skömmu eftir togaratímabilið fann Benedikt Sigvaldason, skólastjóri og fyrrum kennari minn, mig. Hann fékk mig til að koma og kenna fyrir sig austur á Laugarvatni og það var það sem mig haföi alltaf langað til að gera. Ég átti kost á því að fara að starfa sem hagfræðingur fyrir KRON en vildi það ekki. Ég var alsæll með kennarastarfið og þegar ég lít til baka finnst mér hagffæðinámið og allt þetta pólitíska brölt hafa verið áhugaverður krókur á leið minni í kennarastarfið." Trúin ó sósíalismann datt af mér Hvenœr nákvæmlega gekkstu af trúnni á sósíalismann? „Þegar Dubcek komst til valda í Tékkóslóvakíu kættust margir og þar á meðal ég. Við kepptumst við að benda í austur og segja: Svona á að gera þetta. Það var þetta sem við meintum allan tímann. Að sama skapi var það mikið áfall þegar Sovétmenn réðust inn í landið og bældu flauelsuppreisnina niður. Þegar Gorbatsjov komst til valda í Sovétn'kjunum og ég fylgdist með tilraunum hans til að koma á þjóðfélagslegum endurbótum áttaði ég mig á að trúin á hið sósíalíska samfélag var dottin af mér. Þegar ég lít til baka sé ég að ég gekk af trúnni árið 1968 þegar Dubcek var barinn niður, þá datt af mér trúin en mér varð það ekki fullljóst fyrr en skömmu eftir 1980. Þetta er ekki ólíkt því þegar ég fermdist. Þá trúði ég öllu sem presturinn sagði þótt hlegið væri að mér fyrir það en svo fann ég tveimur ámm seinna að bamatrúin var dottin af mér og eins fór fýrir sósíalismanum. Ég lagði hann ekki ffá mér meðvitað heldur fann einn daginn að hann var dottinn af mér."RJ VÍSBENDING i 11

x

Vísbending

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísbending
https://timarit.is/publication/281

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.