Vísbending - 17.12.2007, Qupperneq 11

Við höföum ámm saman sent honum hinar frægu SÍA-skýrslur
sem Morgunblaðið birti kafla úr sumarið 1962. Við lögðum mjög að
Einari að flokkurinn myndi afneita ástandinu í Þýskalandi og þvo
hendur sínar af því sem þar var að gerast og segja að austurþýska
ríkið væri í raun ein stór lygi. Ég man eftirhörðum umræðum sumarið
1962 þar sem við Hjalti Kristgeirsson lögðum hart að honum og
Einar samsinnti öllu sem við sögðum en sagði alltaf: Þetta er allt rétt
sem þið segið en við skulum ekki gera neitt núna.“
En qfheituðuð þið hinu sósíalíska samfélagi Austur-Þýskalands
opinberlega á þessum tíma?
„Nei, ekki opinberlega. Ég var að íhuga að skrifa opinberlega
um reynslu mína og upplifun fyrst eftir að ég kom heim en eftir að
SIA-skýrslumar birtust í Morgunblaðinu hætti ég við það. Ég hélt
áfram að verja hugmyndina og hin sósíalísku fræði en ég varði aldrei
Austur-Þýskaland opinberlega nema þá með þögninni.“
Til upprifjunar má geta þess að SIA-skýrslumar vom bréfaskipti
námsmanna í löndum fýrir austan jámtjald sem vom send manna á
milli í fjölriti. Morgunblaðið haföi komist yfir þær sumarið 1962 úr
fórum Skúla Magnússonar sem verið haföi við nám í Kína.
Var birtingþessara bréfa óþœgilegfyrirykkur ogflokkinn?
„Já, þetta var okkur bæði persónulega erfrtt og einnig erfitt fyrir
flokkinn. Einar fékk alltaf afrit af öllum þessum bréfum og við
sögðum allan tírnann að hann mætti sýna þau hveijum sem var. Ég
skrifaði honurn líka persónuleg bréf frá Þýskalandi en hann sýndi
aldrei neinum rnanni bréfin og minntist aldrei á þau svo að ég viti. Ég
held að hann hafi talið það mistök að senda okkur og að við væmm
hálfgerðir vandræðamenn.
Ég held að hann hafí alla tíð trúað því að ef flokkurinn héldi sér
hreinum og missti ekki tökin færi allt vel og ég held að hann hafi
dáið í þeirri trú.“
Ég var ekki góður hagfrœðingur
Þegar þú komst heim aftur, varstu þá góður hagfi-œðingur?
„Nei, alls ekki. Ég lærði ekkert um fjármálakerfi, skattkerfi eða
slíkt sem hagffæðingar nútímans velta fyrir sér. Mér var kennt að
markaðskerfi væri ónýtt drasl sem væri að renna sitt skeið á enda
og áætlunarbúskapur væri eina hagfræðin sem gilti. Ég var sáttur
við þessi ffæði þá og hélt að hægt væri að stjóma samfélögum
með áætlunarbúskap. Þegar ég kom heim var Seðlabankinn varla
til. Framkvæmdabankinn, undir stjóm Benjamíns Eiríkssonar,
var enn við lýði og Gylfí Þ. Gíslason var töluvert farinn að tala
opinberlega urn hagffæði og hagfræðikenningar en hann var á bandi
Alþýðuflokksmanna sem vom ekki pólitískt góðir menn í okkar
augurn. Við töldum að áætlunarbúskapur væri það sem koma skyldi og
jafnaðarmennska væri í besta falli áfangi á þeirri leið. í augum sannra
sósíalista em jafhaðarmenn takmarkaðir endurskoðunarsinnar.
Við höföum hins vegar höndlað þann sannleik að til væri
vísindalegur sannleikur um þróun í þjóðfélagsmálum og það
var sósíalismi og áætlunarbúskapur. En við sáurn þetta ekki sem
trúarofstæki heldur vísindi og trúðum á vísindin.
Benjamín Eiríksson komst vel að orði þegar hann sagði að
áætlunarbúskapur væri sterill og dauður en markaðsbúskapur lífrænn
og ófyrirsjáanlegur.“
Fékkstu þá aldrei tœkifceri til að stunda hagfrœðina sem þú hafðir
lcert?
„Nei, ég kom ffá Berlín sem sami sveitastrákurinn og ég fór
þangað. Ég var orðinn menntaður hagffæðingur en liðónýtur
stjómmálamaður. Ég þekkti ekki klíkumar í flokknum og komst því
aldrei neitt áffam þar.
Islenskir námsmenn í Austur-Þýskalandi á skemmtiferð í
Spree skógi vorið 1961. Fremst: Þorsteinn Valdimarsson og
Kristmundur Halldórsson. I miðið: Rafn, FranzA. Gíslason
og Helga Harðardóttir. Aftast: Þýskur fararstjóri og Jón
Baldvin Hannibalsson sem var í heimsókn. Standandi: Þýskur
bátsmaður.
Svo var ég að leika bírókrat fyrir Þjóðverjana um tíma og tína
saman tölffæði úr Verslunartíðindum fyrir þá en svo splundraðist
fjölskyldan og ég fór á togara og skömmu eftir togaratímabilið fann
Benedikt Sigvaldason, skólastjóri og fyrrum kennari minn, mig.
Hann fékk mig til að koma og kenna fyrir sig austur á Laugarvatni og
það var það sem mig haföi alltaf langað til að gera. Ég átti kost á því
að fara að starfa sem hagfræðingur fyrir KRON en vildi það ekki.
Ég var alsæll með kennarastarfið og þegar ég lít til baka finnst mér
hagffæðinámið og allt þetta pólitíska brölt hafa verið áhugaverður
krókur á leið minni í kennarastarfið."
Trúin ó sósíalismann datt af mér
Hvenœr nákvæmlega gekkstu af trúnni á sósíalismann?
„Þegar Dubcek komst til valda í Tékkóslóvakíu kættust margir og
þar á meðal ég. Við kepptumst við að benda í austur og segja: Svona
á að gera þetta. Það var þetta sem við meintum allan tímann. Að sama
skapi var það mikið áfall þegar Sovétmenn réðust inn í landið og
bældu flauelsuppreisnina niður.
Þegar Gorbatsjov komst til valda í Sovétn'kjunum og ég fylgdist
með tilraunum hans til að koma á þjóðfélagslegum endurbótum áttaði
ég mig á að trúin á hið sósíalíska samfélag var dottin af mér.
Þegar ég lít til baka sé ég að ég gekk af trúnni árið 1968 þegar
Dubcek var barinn niður, þá datt af mér trúin en mér varð það ekki
fullljóst fyrr en skömmu eftir 1980. Þetta er ekki ólíkt því þegar ég
fermdist. Þá trúði ég öllu sem presturinn sagði þótt hlegið væri að mér
fyrir það en svo fann ég tveimur ámm seinna að bamatrúin var dottin
af mér og eins fór fýrir sósíalismanum. Ég lagði hann ekki ffá mér
meðvitað heldur fann einn daginn að hann var dottinn af mér."RJ
VÍSBENDING i 11