Vísbending - 17.12.2007, Blaðsíða 20

Hvað kostuðu
verðbólguáratugirnir?
------- ÁSGEIR JÓNSSON HAGFRÆÐINGUR -
Asgeir Jónsson.
Mynd: Geir Ólafsson.
Áttundi og níundi áratugur tuttugustu aldar skera sig verulega
úr í íslenskri hagsögu vegna langvarandi þenslu og ofhitnunar
hagkerfisins. Þetta sést glöggt af því að atvinnuleysi hélst neðan 1%
nær allt tímabilið og verðbólga var á bilinu 10-80%. Þetta voru því
ár verklegra ffamfara og mikilla fjárfestinga, en jafhffamt ár veikrar
hagstjómar enda vom vextir vom njörvaðir niður af stjómvöldum.
Hin langvarandi þensla tók loks enda og hafði afdrifarík eftirköst því
effir að þorskveiðamar bmgðust árið 1988 hófst lengsta niðursveifla
í nútíma hagsögu landsins og stóð allt til ársins 1994. Á þessum sjö
dapurlegu ámm var íslenskt efnahagslíf endurskipulagt frá gmnni
og úr ösku verðbólgubálsins reis síðan nýtt ísland sem nú kennir sig
við útrás, markaðsffelsi og samkeppnishæfhi. Það má því að segja
að landsmönnum hafi verið hegnt fyrir þensluna og óráðsíuna með
hagvaxtarstoppi í sjö ár.
Á móti kemur þó að stoppið skapaði forsendur fyrir ýmsum
efhahagsumbótum - einkavæðingu og markaðsffelsi - sem ella
hefði verið mjög erfitt að hrinda í ffamkvæmd. Má því ekki álykta
að landsmenn hafi því að vinna upp það sem tapaðist í efhahagslegri
skilvirkni á verðbólguámnum með aukinni hagkvæmni eftir 1995?
Þannig að árin sjö í niðursveiflu hafi verið það sem á latínu kallast
malum neccessarium - nauðsynleg þrautaganga eða hreinsun til þess
að settu markmiði.
Hér verða færð rök fyrir því að þótt efhahagsumbætumar
hafi vitaskuld verið góðar og gildar og vel niðursveiflu virði - þá
er kostnaðurinn vegna verðbólguáranna varanlegur og nemur
nú um 7-10% af landsffamleiðslu eða um 100 milljörðum á
ári. Þetta er kostnaður er skapaðist vegna rangfjárfestinga (e.
misallocation of capital) þegar íjármagni var beint í óhagkvæma
farvegi á tímum fjármagnsskömmtunar og neikvæðra raunvaxta
á verðbólguáratugunum. Því þurfti að afskrifa stóran hluta af
fjármagnsstofhi landsins í niðursveiflunni 1988-1994 svo hægt væri
að hefja nýtt hagvaxtarskeið.
Veröbólguþokan
Enginn þarf að velkjast í vafa um verðbólga er slæm fyrir hagvöxt
og nýtingu fjánnagns. Henni er oft líkt við þoku sem leggst yfir
markaðina og truflar starfsemi þeirra þar sem ckki er lengur hægt bera
saman verð á milli tímabila og allar nafnstærðir komast á fleygiferð.
Af þeim sökum dregur mikil verðbólga úr hagvexti þegar til lengri
tíma er litið - einkum ef hún er viðvarandi.
Áhrif verðbólgunnar hérlendis á árunum 1970-1989 vom þó mun
víðtækari en nemur slíkum þokublæstri þar sem á sama tíma vom
höft á fjármagnsmarkaði - vaxtaþak á útlánum, hömlur á erlendum
20 IVÍSBENDING